Ι.Μ. Χατζηφώτη : Η Ακαδημία των Stravaganti του Χάνδακα (1590)

Η Ακαδημία των Stravaganti του Χάνδακα (1590)

Του Ι.Μ. Χατζηφώτη

Η αρχαιότερη Ακαδημία στον ελλαδικό χώρο, ιδρύθηκε στον Χάνδακα της Βενετοκρατούμενης Κρήτης στο τελευταίο τέταρτο του 16ου αι. κατά το πρότυπο των Ακαδημιών της Ιταλίας, που ήταν σωματεία λογίων και ευγενών, που ασχολούνταν με τα Γράμματα και τις Τέχνες.

Οι παλαιότερες Ακαδημίες τοποθετούνται στον 13ο αι., όμως στον 16ο αι. γνωρίζουν ξεχωριστή άνθιση. Η ποίηση, το θέατρο, η αρχαιολογία τους ενδιαφέρουν έντονα.

Η Ακαδημία της Κρήτης ονομάζεται των Estravaganti ή Stravaganti, δηλ. των Υπερβολικών, και συνδέεται, σύμφωνα με τον καθηγητή Ν. Μ. Παναγιωτάκη, που ασχολήθηκε γι' αυτήν στο περιοδικό «Θέατρο» (τεύχος 27-28 του 1966) με την ανάπτυξη και ακμή του Κρητικού Θεάτρου. Όπως γράφει:

«Ήταν το πρώτο ίδρυμα του είδους του στον ελληνικό χώρο και όπως πιστεύουμε, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της Κρητικής Λογοτεχνίας της ακμής ή ιδιαίτερα του Κρητικού Θεάτρου. Μέχρι τώρα, η δράση της Ακαδημίας αυτής του Χάνδακα όχι μόνο δεν είχε προσεχτεί όσο έπρεπε, αλλά κι αυτή καλά καλά η ύπαρξη της παρέμενε άγνωστη, παρ' όλο που ήδη το 1856 είχε δημοσιευτεί ο λόγος που εκφώνησε για την ίδρυση της, ο πρόεδρος της Βενετοκρητικός ευγενής και λόγιος Andréa Cornaro. Αν, όπως πιστεύουμε, η Ακαδημία του Χάνδακα έδωσε τα πλαίσια μέσα στα οποία αναπτύχθηκε και άνθησε το Κρητικό Θέατρο, τότε μπορούμε αδίστακτα να τη χαρακτηρίσουμε σαν ένα από τα σημαντικότερα ιδρύματα του είδους του στην Ευρώπη εκείνης της εποχής».

Μετά την Ακαδημία των Stavaganti ιδρύθηκε και άλλο παρόμοιο σωματείο στο νησί, η Ακαδημία των Sterili, δηλ. των Στείρων. Όμως, «η Ακαδημία των Stavaganti, όπως παρατηρεί ο ίδιος μελετητής, είναι η πρώτη Ακαδημία με αυτό το όνομα (Μεταγενέστερα, ιδρύθηκαν με το ίδιο όνομα Ακαδημίες στο Άζολο, το Παλέρμο, την Πίζα και τη Ρώμη) και επίσης - πράγμα που έχει ιδιαίτερη σημασία - ένας από τους πρώτους συλλόγους του είδους του στη βενετική επικράτεια. Πότε ακριβώς ιδρύθηκε δεν είναι γνωστό. Ο Maylender αναφέρει το έτος 1572, αλλά η χρονολογία αυτή είναι ύποπτη και πιθανότατα λανθασμένη. Για λόγους που δεν είναι εύκολο να εξηγηθούν εδώ, η ίδρυση της Ακαδημίας των Stravaganti πρέπει να τοποθετηθεί αργότερα, γύρω στα 1590».

Πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την υφή και λειτουργία της βενετοκρητικής αυτής Ακαδημίας θα βρούμε στο παραπάνω μελέτημα του καθ. Παναγιωτάκη. «Ασφαλέστατα, σημειώνει, τα λογοτεχνήματα που παρουσίαζαν και διάβαζαν στις συγκεντρώσεις της Ακαδημίας ήταν και ιταλικά και ελληνικά. Αυτό δεν αποτελεί ψιλή μόνο υπόθεση. Κατά τη μαρτυρία του Αγαπίου Λάνδου, ο ιστορικός Andréa Cornaro είχε συνθέσει ποιήματα και στις δύο γλώσσες.

Για τον Ακαδημαϊκό Nicolo Crasso, που δεν ήταν Κρητικός, μαθαίνουμε ότι ήταν "πληρέστατα κατατοπισμένος στο ελληνικό ιδίωμα", στο αρχαίο βέβαια, αλλά και στο νέο. Για τους Βενετοκρητικούς Ακαδημαϊκούς δεν υπάρχει θέμα. Ο κόμης Francesco Mezzabarba γράφει ότι ο Bon ήταν "στολισμένος με ελληνική καταγωγή". Υπάρχει όμως σχέση ανάμεσα στην Ακαδημία των Stravaganti και στην ακμή της Κρητικής Λογοτεχνίας. Η απάντηση πρέπει να είναι καταφατική. Αφού, όπως είπαμε, στις συγκεντρώσεις της Ακαδημίας τα μέλη διάβαζαν τα ιταλικά και ελληνικά ποιήματα τους, είναι λογικό να υποτεθεί ότι το κίνη-\τρο κ' η αφορμή της σύνθεσης πολλών λογοτεχνημάτων ήταν ακριβώς αυτή η δημόσια παρουσίαση στην Ακαδημία. Και δε βλέπουμε για ποιο λόγο να μην πιστέψουμε ότι στα λογοτεχνήματα αυτά περιλαμβάνονταν και μερικά τουλάχιστο από τα γνωστά έργα της Κρητικής Λογοτεχνίας της ακμής. Είναι άραγε τυχαίο ότι η ακμή της Κρητικής Λογοτεχνίας συμπίπτει ακριβώς με τους χρόνους της ακμής και της δράσης της Κρητικής Ακαδημίας;».

Με πειστικότητα ο Παναγιωτάκης δείχνει τις σχέσεις μεταξύ Κρητικού Θεάτρου και Ακαδημίας των Stravaganti:

«Είναι βέβαιο πως η "Ερωφίλη", καθώς και τ' άλλα έργα του Κρητικού Θεάτρου γράφτηκαν για να παρασταθούν. Είναι γνωστή η πληροφορία του Νικολάου Κομνηνού Παπαδοπούλου ότι, όπως θυμάται, η "Ερωφίλη" "παραστάθηκε πολλές φορές στο Χάνδακα και πάντοτε άρεσε. Η παράδοση των έργων μαζί με τα ιντερμέδια κι οι σκηνικές οδηγίες που τα συνοδεύουν δείχνουν καθαρά ότι τα έργα αυτά παρασταίνονται. Η περίπτωση της παράστασης του ιταλικού έργου "Amorosa Fede", που έγραψε ο δεκαοχτάχρονος Ρεθύμνιος Αντώνιος Πάνδημος για τους γάμους της Καλλέργας Καλλέργη με το Βενετοκρητικό ευπατρίδη Francesco Quirini το 1619, ήταν κάτι το έκτακτο και μοιάζει με τις γιορταστικές παραστάσεις της Αναγέννησης. Δεν μπορεί να έχει σχέση με τις παραστάσεις της "Ερωφίλης" που δίνονταν "συχνά" στον Χάνδακα. Πιστεύουμε ότι το πρόβλημα λύνεται αν συνδεθούν οι θεατρικές παραστάσεις αυτές με τη δραστηριότητα των Stravaganti στο Χάνδακα. Και πρέπει να δεχτούμε ότι ο Ρεθύμνιος Χορτάτσης (όπως κι ο Ρεθύμνιος Φουρλάνος κι όπως τόσοι άλλοι Ρεθύμνιοι) έδρασε κι έγραψε στο Χάνδακα. Στο Χάνδακα άλλωστε διαδραματίζεται ο "Κατζούρμπος" (όπως κι οι άλλες δύο κρητικές κωμωδίες). Η προσωπικότητα κι η ποιητική μεγαλοφυΐα του Χορτάτση μεταφύτεψαν γόνιμα το ιταλικό θέατρο στην Κρήτη, υπήρχαν όμως κ' οι άλλες απαραίτητες προϋποθέσεις, υπήρχε η δυνατότητα μιας αξιοπρεπούς παράστασης, υπήρχε ένα εκλεκτό και αναπτυγμένο κοινά πρόθυμο ν' ακούσει και σε θέση να καταλάβει και να χαρεί την "Ερωφίλη", υπήρχε η οργανωμένη φιλολογική εταιρία των Stravaganti στο Κάστρο».