ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΪΛΑΚΗΣ : Λευκάδιος Χέρν, θρύλοι της Άπω Ανατολής με δαίμονες και θεότητες

ΛΕΥΚΑΔΙΟΣ ΧΕΡΝ

θρύλοι της Άπω Ανατολής με δαίμονες και θεότητες

Οι καταβολές του «φανταστικού» στην παγκόσμια λογοτεχνία πρέπει να αναζητηθούν στην προϊστορία του ανθρώπου και συνδέονται με το στοιχείο του τερατώδους που χαρακτήριζε το περιβάλλον του - γιγάντια ζώα, οικολογικές ανακατατάξεις, ανεξήγητα ουράνια φαινόμενα. Ο Λευκάδιος Χερν καταγράφει στίχους, δοξασίες, ενώ την ίδια στιγμή στοχάζεται πάνω στη φύση αυτών των παράξενων πλασμάτων της ιαπωνικής αφηγηματικής παράδοσης.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΪΛΑΚΗΣ

gvailakis@24media.gr

Η σύγκρουση του οικείου με το ανοίκειο, του αναμενόμενου με το απρόσμενο, του φυσιολογικού με το αφύσικο, του λογικού -εντέλει- με το ανορθόδοξο και το παράξενο είναι που χαρακτηρίζει τη «λογοτεχνία του φανταστικού», με τη δική της μορφή και τα δικά της σύμβολα. Και αυτή η συγκρουσιακή τάση, με τη σειρά της, σχετίζεται με μια αρχέγονη ανάγκη επαναδημιουργίας του κόσμου -πάντα με τις ελευθερίες και τις δυνατότητες που παρέχει η φαντασία. Πάντως οι καταβολές του «φανταστικού» πρέπει να αναζητηθούν στην προϊστορία του ανθρώπου και συνδέονται με το στοιχείο του τερατώδους που χαρακτήριζε το περιβάλλον του - γιγάντια ζώα, οικολογικές ανακατατάξεις, ανεξήγητα ουράνια φαινόμενα.

Μέσα σε αυτό το ακατανόητο και ανεξήγητο περιβάλλον ο άνθρωπος -ήδη από τα προϊστορικά χρόνια-, αδυνατώντας να δώσει λογικές εξηγήσεις σε φαινόμενα που τον ξεπερνούσαν, επιστράτευε τη φαντασία του για να δώσει ένα σχήμα και κάποιο νόημα στην αλλόκοτη καθημερινότητα του. «Στον ουρανό και στη γη υπάρχουν ασύλληπτες δυνάμεις» λέει ο Σαίξπηρ στον «Αμλετ». Και, πράγματι, αυτές οι δυνάμεις είναι που δίνουν υπόσταση στο φανταστικό και το προσδιορίζουν ως είδος: Στοιχειά, όνειρα, οιωνοί, μαγεία, μάσκες, αλλοπρόσαλλες επιστημονικές ανακαλύψεις και, κυρίως, η μορφή του Διαβόλου κατέχουν περίοπτη θέση. Όπως και να 'χει, το «φανταστικό» εμφανίζεται δυναμικά σε περιόδους που παρατηρούνται ρήγματα και αναταραχές -πόλεμοι, ασθένειες, κρίσεις-, με τη φανταστική λογοτεχνία να μην είναι παρά μια αντανάκλαση της εκάστοτε κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας. Αλίμονο, όμως. Μια πραγματικότητα ιδωμένη μέσα από ένα παραμορφωτικό κάτοπτρο.

Εξάλλου, αυτή είναι και η γοητεία της: οι θαυμαστοί και συχνά τρομακτικοί και επιβλητικοί κόσμοι είναι ένας πραγματικός θρίαμβος της δημιουργικής φαντασίας. Από τη λογοτεχνία του φανταστικού ήταν το γοτθικό μυθιστόρημα που κατάφερε να δημιουργήσει -με τέτοια επινοητικότητα- ένα ευφάνταστο θέατρο σκοτεινότητας και πειστικού τρόμου. Αυτά τα ρομαντικά αφηγήματα -κυρίως του 18ου αιώνα- διαπνέονται από μυστηριακή ατμόσφαιρα, με ευδιάκριτα στοιχεία του υπερφυσικού - φαντάσματα, βρικόλακες, μάγισσες και δαίμονες. Αλλά εάν υπάρχει ένα εμβληματικό γοτθικό μυθιστόρημα το οποίο ανέδειξε το είδος αυτό, δεν μπορεί να είναι άλλο από τον «Καλόγερο» (1796). του Μάθιου Ικρέγκορι Λιοόις - ένα φαντασμαγορικό και ενίοτε αποτροπιαστικό έργο, που χαρακτηρίστηκε στην εποχή του βλάσφημο. Θα ακολουθήσουν κλασικά συναφή έργα όπως ο «Δράκουλας» (1897) του Μπραμ Στόουκερ, που έμελλε να εκσυγχρονίσει τις παλιές ιστορίες με θέμα τα βαμπίρ και οι ιστορίες φαντασίας, τρόμου και φρίκης -μεταξύ άλλων- του Αρθουρ Μάχεν, του Σέρινταν λε Φανού, του Εντγκαρ Αλαν Πόε, του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, με τον τελευταίο να αναδεικνύει όσο ελάχιστοι τη νοσηρή γοητεία του μακάβριου. Σε κάθε περίπτωση η λογοτεχνία του φανταστικού –σε παγκόσμια κλίμακα- δεν έπαψε ποτέ να αποτυπώνει την ανάγκη του ανθρώπου να ξεπεράσει τον εαυτό του, να αναμετρηθεί με το απίθανο, να διερευνήσει το θαυμαστό, να κατανοήσει το παράξενο και να πραγματώσει το -φαινομενικά- αδύνατο! Αυτό γίνεται εμφανές και μέσα από τις «Ιστορίες φαντασμάτων από την Ιαπωνία» (εκδ. Ars Nocturna) του Λευκάδιου Χερν (1850-1904), οι οποίες βασίζονται σε παμπάλαιους μύθους και θρύλους της Άπω Ανατολής, όπου πρωταγωνιστούν κάθε είδους αλλόκοτες υπερφυσικές παρουσίες, όπως οπτασίες, δαίμονες, θεότητες, παράξενα ζώα και πνεύματα της φύσης. Άλλοτε τρομακτικές και άλλοτε κωμικές, πάντοτε παράδοξες και συναρπαστικές, οι ιστορίες αυτές εισάγουν τον αναγνώστη σε έναν κόσμο όπου το υπερφυσικό στοιχείο είναι συνυφασμένο με το φυσικό τοπίο.

Πρόκειται για το έργο ενός χαρισματικού αφηγητή, με περιπετειώδη βίο (και ελληνική ρίζα από τη μητέρα του), που αγάπησε την Ιαπωνία, τις παραδόσεις της και τον λαϊκό πολιτισμό της. Άλλωστε ο Λευκάδιος Χερν ή Κοϊζούμι Γιακούμο, όπως ονομάστηκε από το 1895, έμελλε να γίνει ο εισηγητής της ιαπωνικής λογοτεχνίας στη Δύση. Ο Χερν αποδίδει αυτές τις αλλόκοτες ιστορίες φαντασμάτων με μέσα λιτά και παραστατικά, καταγράφει στίχους, δοξασίες, ενώ την ίδια στιγμή στοχάζεται πάνω στη φύση αυτών των παράξενων πλασμάτων, αναδεικνύοντας ποικίλες πτυχές της μακράς ιαπωνικής αφηγηματικής παράδοσης.

Πάνω απ' όλα, όμως, τα έργα αυτά δεν παύουν να ιχνηλατούν ποικιλοτρόπως το άγνωστο και να αποτυπώνουν τη διαχρονική υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου, τον τρόμο και το δέος που αισθάνεται απέναντι στο αναπόφευκτο τέλος. Και όλα αυτά, με σκηνικό έναν κόσμο όπου η πραγματικότητα δεν έπαψε ποτέ να ξεπερνάει τη φαντασία...

Από το «ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ» 26.11.2017