Η μετενσάρκωση στο συνεχές της επιορκίας των θεών

Giulio Romano, «Ερως και Ψυχη»

Η μετενσάρκωση 

στο συνεχές της επιορκίας των θεών

Ένας χρόνος τιμωρίας του επίορκου θεού αντιστοιχεί σε μια χιλιάδα χρόνια για την έκπτωτη ανθρώπινη ψυχή

Γράφει ο Παντελής Βασματζίδης*

Ο Ησίοδος στη «Θεογονία» αναφέρει ότι οι θεοί σε περίπτωση έριδας ή φιλονικίας ορκίζονταν στης στυγερής Στύγας το παμπάλαιο ιερό νερό, που κυλά μέσα στη μαύρη νύχτα, κάτω απ' τη γη με τους πλατιούς δρόμους. «Όποιος απ' τους αθανάτους κάνει σπονδή με αυτό και δώσει όρκο ψεύτικο κείτεται άπνους για έναν πλήρη χρόνο. Κι ούτε ποτέ σιμώνει για φαΐ, νέκταρ και αμβροσία, μα κείτεται δίχως πνοή, δίχως μιλιά, σε απλωμένο στρώμα και τον τυλίγει λήθαργος κακός» (794-8). Δηλαδή υφίσταται μια σειρά στερήσεις που αφορούν τη στοματική περιοχή απ' όπου προφέρεται ο όρκος και περιπίπτει σε «κώμα», κατάσταση που θυμίζει θάνατο. Μετά ακολουθεί η κοινωνική του απομόνωση, καθώς «στερείται τους θεούς που ζουν αιώνια κι ούτε σε σύσκεψη μαζί τους συμμετέχει ούτε σε συμπόσιο, για εννέα χρόνια ολόκληρα» (801-3).

Η Στύγα περιγράφεται ως παρακλάδι του Ωκεανού, που αντιστοιχεί στο ένα δέκατο των υδάτων του και ρέει κάτω στη ζοφερή γη του νεφελώδους Ταρτάρου. «Ο Ωκεανός στα εννιά του δέκατα περιρρέει τη γη και τη θάλασσα σαν κυκλικό ποτάμι» (789-90). Αυτή η τοπογραφία και η ποσοτική αναλογία των υδάτων μετασχηματίζεται στον έναν χρόνο κύματος του επίορκου θεού, σαν να είναι στα Τάρταρα, στο σπίτι της Στύγας, και στα εννιά χρόνια απουσίας κοινωνικής επαφής που συμβολίζεται με τη ροή-επαφή του Ωκεανού γύρω από τη γη.

Η προαναφερθείσα δεκάχρονη τιμωρία του επίορκου θεού στον κύκλο της δοκιμασίας της μετενσάρκωσης του Εμπεδοκλή κρατά 30.000 ώρες, όσες ακριβώς είναι και το μαρτύριο του Αισχύλειου Προμηθέα, που «πρόδωσε» με τη στάση του τους θεούς. Αν λάβουμε υπόψη μας την αρχαιότερη διαίρεση του χρόνου σε τρεις εποχές, τότε οι τριάντα χιλιάδες ώρες αντιστοιχούν σε 10.000 χρόνια. Έτσι, ένας χρόνος τιμωρίας του επίορκου θεού αντιστοιχεί σε μια χιλιάδα χρόνια για την έκπτωτη ανθρώπινη ψυχή.

Στην πλατωνική εσχατολογία αυτά τα 10.000 χρόνια χωρίζονται σε 10 περιόδους από 1.000 χρόνια καθεμιά. Κάθε τέτοια χιλιόχρονη περίοδος περιλαμβάνει μια διαπλοκή της ψυχής, δηλαδή την ενσάρκωσή της πάνω στη γη για την περίπου υπερδεκαπλάσια ζωή της στον Τάρταρο πριν από την επακολουθούσα νέα μετενσάρκωση. Αυτή η εναλλαγή, τόσο από επίγειες όσο και από ζωές στον άλλο κόσμο, είναι μέσα στο πλαίσιο της καθαρτικής δοκιμασίας, γιατί οι ορφικές ψυχές δεν είναι «άσαρκα κρανία» που ζουν μια ασυνείδητη ζωή στον Άδη, τον χωρίς χαρά χώρο. Είναι ψυχές που αμείβονται και τιμωρούνται σύμφωνα με τα έργα της πρωτύτερης ζωής τους.

W. A. Bouguereau, «Ερωτας και Ψυχη» 

Ο Πλάτων στον Φαίδρο εμφανίζει τις ψυχές να επιλέγουν σε τι πλάσμα, ζώο ή άνθρωπο επιθυμούν να μετενσαρκωθούν. Αλλά και ο Εμπεδοκλής, μέσα από την προκαθορισμένη και εν μέρει υποχρεωτική μετενσάρκωση σε ζώο ή φυτό παρουσιάζει μια περιορισμένη ελευθερία της ψυχής να διαλέξει. Η «ευρύτερη» ελευθερία της επιλογής στον Πλάτωνα και η «στενότερη» στον Εμπεδοκλή αποτελούν ορφικά στοιχεία, που διαμορφώνουν μια ορφική ηθική με ελεύθερη βούληση και προσωπική ευθύνη, και επηρεάζουν το σύστημα της μετενσαρκωτικής δοκιμασίας. Αυτή η άσκηση της ελεύθερης βούλησης και προσωπικής ευθύνης βαραίνει τη διαδικασία επιλογής, από ποιο πηγαίο ύδωρ θα πιει η ψυχή στον Τάρταρο. Αν ακολουθήσει τη δεξιά οδό και πιει από τη Μνημοσύνη, διατηρείται η συνείδηση καθαρή και έτσι η καθαρμένη ψυχή οδηγείται στην τελική μακαρίωσή της.

Δηλαδή, στον χθόνιο κόσμο η ψυχή απολαμβάνει τα ύδατα της Μνημοσύνης-μνήμης, αντίποδα της τιμωρητικά επιβληθείσης κωματώδους αμνησίας, και στον επίγειο κόσμο χαίρεται με τις εννέα Μούσες, κόρες της Μνημοσύνης, εκφραστές κοινωνικότητας και αντίποδα της απομόνωσης, λόγω επιορκίας. Αν τραβήξει αριστερά, θα βρει την πηγή της Λήθης με το λησμονητικό νερό. Οι συνετές ψυχές πίνουν όσο το δυνατόν λιγότερο, αλλά οι άστοχες πολύ (Πολιτεία 621b). Το να διατηρήσει η ψυχή μια μνήμη όσων είδε και έπαθε τόσο στον επάνω όσο και στον κάτω κόσμο είναι ένας παράγοντας της σωτηρίας της. Γιατί η πνευματική διαύγεια και η εγρήγορση οδηγούν σε φιλοσοφικό στοχασμό, ενώ η χαλαρότητα και η λήθη μειώνουν το ενδιαφέρον για πνευματικές κατακτήσεις (Φαίδρος, 249 c-d).

Αυτό το νερό της Λήθης, που μόλις το πιουν οι ψυχές αποκοιμιούνται, είναι σε μια ανάδρομη αλληλοδιαδοχή το νερό της Στύγας, που τυλίγει με σκότος και απομόνωση τους ένοχους θεούς της «Θεογονίας». «Οταν η Στύγα, του Ωκεανού η κόρη, έσμιξε με τον Πάλλαντα, γέννησε μες στο σπίτι της τον Ζήλο και τη Νίκη, το Κράτος και τη Βία, παιδιά περίφημα» («Θεογονία» 383-5). Με άλλα λόγια η Στύγα γεννά τις εξουσιαστικές δυνάμεις του Κράτους και της Βίας, που εξισορροπούνται από το συναίσθημα της ευγενούς άμιλλας (Ζήλος) και της επιτυχούς αποτελεσματικότητάς της (Νίκη). Έτσι τίθενται τα θεμέλια για την ίδρυση και τη λειτουργία της ανθρώπινης κοινωνίας και μάλιστα με τη συγκατάθεση του Δία -«Κι αυτήν ο Δίας τίμησε και δώρα περισσά τής έδωσε. Γιατί την ίδια όρισε να είναι των θεών ο μέγας όρκος, και τα παιδιά της για όλους τους καιρούς συγκάτοικοί του να 'ναι» (ό.π. 389-401)- αλλά και μετεξελικτικά, όπως είδαμε, με την ηθική του ορφισμού να καθίσταται απρόσκοπτος θεματοφύλακάς της.

* Συγγραφέας – ψυχίατρος

http://www.dimokratianews.gr/content/80789/i-metensarkosi-sto-synehes-tis-epiorkias-ton-theon