Αποδυνάμωση της Αλληλεγγύης και κοινωνικά αίτια του φαινομένου

 Αποδυνάμωση της  Αλληλεγγύης και κοινωνικά αίτια του φαινομένου

Στο Πρόλογο της δεύτερης έκδοσης (1996) του βιβλίου «Habits of the Heart» του Bellah επισημαίνονται κοινωνικά φαινόμενα όπως η αποδιάρθρωση της οικογένειας, η αύξηση των εκτός γάμου παιδιών, κ.λπ.. Η ανάλυση όμως δε στρέφεται προς συντηρητικού χαρακτήρα αιτιολογήσεις, οι οποίες θα αναπολούσαν ένα χαμένο παρελθόν οικογενειακής «ομαλότητας», αντίθετα επισημαίνεται ότι τα αίτια των προβλημάτων που παρουσιάζονται πρέπει να αναζητηθούν σε κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες.

Ο ατομικισμός αποκρύπτει τις υπάρχουσες ιεραρχίες χρήματος και γοήτρου και με τη σειρά του βοηθάει να εξαπλωθεί ένας «νεοκαπιταλισμός» ο οποίος περιφρονεί τους ασθενέστερους, υποστηρίζει ο Bellah. Ο ατομικισμός μάς απομακρύνει από το να αποκτήσουμε συνείδηση των ανισοτήτων που κυριαρχούν στην κοινωνία, συνεχίζει. Η προϋπάρχουσα βιβλική και ρεπουμπλικανική παράδοση αντίθετα θεωρούν ότι μια κοινωνία είναι υγιής όταν επιδιώκει ενεργά την άμβλυνση των ανισοτήτων. Για το λόγο αυτό θέτει το αίτημα της αναβίωσης των δύο παραδόσεων, με στόχο την άμβλυνση των διαφοροποιήσεων που εμπεριέχουν αδικίες μεταξύ των πολιτών και παράλληλα τη διατήρηση των διαφοροποιήσεων που αφορούν ηθικές δεσμεύσεις. Αντίθετα, η ηθική κουλτούρα που επικρατεί στις σύγχρονες κοινωνίες δίνει προτεραιότητα στα μέσα και όχι στους σκοπούς και εν τέλει προωθεί τον εγωισμό και τον υλικό ευδαιμονισμό. Στις σύγχρονες κοινωνίες, το σημαντικότερο μέσο, το χρήμα, ανάγεται σε σημαντικότερο σκοπό του βίου.

Για τον Bellah, η συμμετοχή σε εθελοντικές οργανώσεις βοήθειας δεν πρόκειται να λύσει όλα τα προβλήματα τα οποία υπάρχουν σε θεσμικό επίπεδο. Υποστηρίζει ότι είναι λάθος να αποδιαρθρώνεται η θεσμική πλευρά της βοήθειας προς τους φτωχούς για να το αναλάβει ο εθελοντικός τομέας, γιατί οι εθελοντικές οργανώσεις (εκκλησίες, ιδρύματα, οργανώσεις) δεν έχουν την ίδια δύναμη με τους θεσμούς. Τα οικονομικά προβλήματα δεν πρόκειται αυτομάτως να λυθούν αν αυξηθεί το κοινωνικό κεφάλαιο και η εμπιστοσύνη μεταξύ των κοινωνικών μελών. Έπειτα, στις εθελοντικές οργανώσεις συμμετέχουν πιο πολύ οι εύπορες τάξεις, οι οποίες δίνουν τη βοήθεια σε κάποιους που έχουν ανάγκη μεν αλλά ανήκουν σε σχετικά μεσαία στρώματα, και όχι στους πραγματικά φτωχούς. Επιπλέον, η συμμετοχή είναι πιο διαδεδομένη στις ανώτερες τάξεις. Οι γειτονιές είναι διαχωρισμένες μεταξύ τους και έτσι η βοήθεια από όσους μπορούν να βοηθήσουν συχνά δεν φτάνει σε εκείνους που έχουν ανάγκη. Μέσα σε κάθε γειτονιά αναπαράγονται φαινόμενα ρατσισμού και υποβάθμισης των ασθενέστερων, αφοί οι φτωχοί περιφρονούν τους φτωχότερους. Παρ’ όλα αυτά, συνεχίζει ο Bellah, στις Η.Π.Α υπάρχει μια δυσπιστία απέναντι στο κράτος και στους θεσμούς του και όλοι θεωρούν δικαιότερη την αγορά, παρά την ανισότητα που εκείνη συχνά δημιουργεί. Ο στόχος της δημιουργίας ενός μεγάλου κόμματος που θα συσπείρωνε τους ασθενέστερους πολίτες και θα διεκδικούσε τα συμφέροντά τους διαψεύστηκε στο παρελθόν, αφού οποιοδήποτε κόμμα έφερε στο προσκήνιο ανάλογα αιτήματα υπονομεύθηκε, με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί, γράφει. Για τον Bellah, η συνεχής μεγέθυνση της ανισότητας είναι συνδεδεμένη με φαινόμενα όπως η έλλειψη ενεργοποίησης και συμμετοχής σε συνδικάτα. Οι πολίτες δεν συμμετέχουν στην πολιτική ζωή, υπάρχει συνεχής υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων και αποδυνάμωση της πολιτικής ενεργοποίησης, με την έννοια της διεκδίκησης αιτημάτων σε οποιοδήποτε επίπεδο της δημόσιας ζωής. Ακόμα και η μεσαία τάξη, η οποία είχε προνομιακή θέση όσον αφορά τη διεκδίκηση των συμφερόντων της, έχει καταλήξει να συμμετέχει ενεργά μόνο σε εκκλησιαστικές συναντήσεις και να διεκδικεί στέλνοντας ατομικά γράμματα διαμαρτυρίας.

Παρατηρούμε ότι αν και ο Bellah δίνει προτεραιότητα στα μη υλικά αίτια, δηλαδή αντιλαμβάνεται την επικράτηση της ατομικιστικής κουλτούρας ως αίτιο των κοινωνικών προβλημάτων στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο, ωστόσο επισημαίνει τη σημασία που έχουν τα οικονομικά φαινόμενα και οι κοινωνικοί θεσμοί και αντιλαμβάνεται ότι συχνά η αποσιώπηση της σημασίας των παραπάνω φαινομένων οδηγεί σε μεγαλύτερη θεσμική και ηθική αποδιάρθρωση. Τα ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα και οι ιδιαιτερότητες της Αμερικανικής κοινωνίας συνηγορούν στο να στρέφεται η ανάλυση προς το άτομο και τη δική του ηθική συγκρότηση και κίνητρα. Η κύρια έννοια μέσω των οποίων προσεγγίζει τα κοινωνικά φαινόμενα είναι η «αλληλεγγύη». Όπως υποστηρίζει, οι «νεοσυντηρητικοί», όπως τους ονομάζει, δίνοντας για παράδειγμα τον Allan Bloom, έναν διανοούμενο ο οποίος επίσης ασχολήθηκε με την ηθική και πολιτισμική κριτική της Αμερικανικής κοινωνίας, θεωρούν ότι το ενδιαφέρον των φιλελεύθερων για τα προνοιακά επαγγέλματα, δηλαδή εκείνα που έχουν να κάνουν με τη «φροντίδα», είναι υποκριτικό και στοχεύει στην διαιώνιση της ανισότητας, επειδή αντιμετωπίζει τους αποδέκτες της πρόνοιας ως θύματα. Ο Bellah θεωρεί ότι αυτή η αντιμετώπιση υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο τα προνοιακά επαγγέλματα και δείχνει κυνισμό, αφού η φροντίδα θα έπρεπε να δηλώνει πρώτα απ’ όλα ηθική υπευθυνότητα.

 Αυτήν την κριτική στο επιχείρημα των νεοσυντηρητικών, που αντιμετωπίζει την πρόνοια ως ελεημοσύνη, έχουν διατυπώσει επίσης οι φιλελεύθεροι και οι μαρξιστές: οι νεοσυντηρητικοί απορρίπτουν τις προνοιακές πολιτικές, θεωρώντας ότι εκείνες προσβάλλουν τους δικαιούχους της πρόνοιας, και για αυτό θεωρούν ότι η αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων θα μπορούσε να γίνει μέσω της φιλανθρωπίας. Η κριτική του ατομικισμού που ο Bellah διατυπώνει συμπαρατάσσεται στο σημείο αυτό με τους φιλελεύθερους και τους μαρξιστές και όχι με τα συντηρητικού χαρακτήρα επιχειρήματα, τα οποία επίσης ασκούν κριτική σε κοινωνικά φαινόμενα. ωστόσο, παραμένει το γεγονός ότι η αντιμετώπιση του ατομικισμού την οποία προτείνει είναι στο μεγαλύτερο μέρος της ηθική. Η ηθική κριτική των ατομικών κινήτρων, την οποία ασκεί, σκοπεύει να ενθαρρύνει αλληλέγγυους τρόπους δράσης και συμπεριφοράς. Για τον Bellah, οι υπερασπιστές της οικονομίας της αγοράς πρέπει να αναγνωρίσουν τη σημασία της «πολιτικής αρετής» (civic virtue) για τη διατήρηση και ευδοκίμηση ενός σύγχρονου δημοκρατικού πολιτεύματος. Η ενδυνάμωση της πολιτικής αρετής όμως αντιμετωπίζεται περισσότερο ως ατομική ευθύνη.

O Robert Neelly Bellah (23 Φεβρουαρίου 1927 – 30 Ιουλίου 2013) ήταν ένας Αμερικανός κοινωνιολόγος, και καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας,. Έγινε διεθνώς γνωστός για το έργο του που σχετίζονται με την κοινωνιολογία της θρησκείας.

Το παρόν είναι απόσπασμα από το άρθρο της Βασιλικής Σιούφα με τίτλο «ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ» ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ που δημοσιεύτηκε στην Ελληνική Eπιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τ.43 του 2015, σελ. 131-149 και το οποίο ολόκληρο μπορείτε να διαβάσετε εδώ : https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/hpsa/article/view/14408/13028