Μάτια,
όραση και καταρράκτης
10
πράγματα που πρέπει να ξέρετε κατά περίπτωση με συμβουλές από τον χειρουργό-οφθαλμίατρο
Δρ. Αναστάσιο Ι. Κανελλόπουλο, MD, ιδρυτή και επιστημονικό διευθυντής του
Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision, καθηγητή Οφθαλμολογίας Πανεπιστημίου
Νέας Υόρκης, NYU Medical School,
Όραση:
10 πράγματα που πρέπει να ξέρετε για τα μάτια σας
Από Μαρία Τσιλιμιγκάκη
Τα μάτια είναι το δεύτερο
πολυπλοκότερο όργανο του ανθρώπινου σώματος μετά τον εγκέφαλο, και γι’ αυτό
έχει πολύ μεγάλη σημασία να τα προσέχουμε και να τα φροντίζουμε όσο καλύτερα
μπορούμε.
Ο χειρουργός-οφθαλμίατρος
Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του
Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision, καθηγητής Οφθαλμολογίας Πανεπιστημίου
Νέας Υόρκης, NYU Medical School, παρουσιάζει μερικά δεδομένα γι’ αυτά που
πιθανώς δεν γνωρίζετε:
1.
Αποτελούν ένα επιστημονικό θαύμα.
Αρχίζουν να αναπτύσσονται
δύο εβδομάδες μετά τη σύλληψη και μέχρι τον τοκετό οι βολβοί τους έχουν πάρει
τα δύο τρίτα του τελικού μεγέθους τους. Έτσι, κατά τη γέννηση οι οφθαλμικοί
βολβοί έχουν διάμετρο (από την πρόσθια επιφάνειά τους προς το πίσω μέρος του
ματιού) 16,5 χιλιοστά και μέχρι τα 13 μας χρόνια έχουν πάρει το τελικό μέγεθος
των 24 χιλιοστών. Επιπλέον, τα μάτια μας λειτουργούν σαν υπερεξελιγμένες
κάμερες, αφού μπορούν να εστιάσουν εξίσου καλά μακριά και κοντά, προσαρμόζονται
αυτόματα στις συνθήκες φωτισμού (μέρα, νύχτα, ημίφως) και βλέπουν ευρυγώνια.
Τέλος, διαθέτουν σχεδόν 2 εκατομμύρια κινητά τμήματα!
2.
Είναι υπεύθυνα για τη... μάθηση και για τη μνήμη.
Έχει υπολογιστεί ότι το
80% όσων μαθαίνουμε και το 80% των αναμνήσεών μας καθορίζονται απ’ όσα
βλέπουμε.
3.
Βλέπουν τα τρία βασικά χρώματα (κόκκινο, μπλε και πράσινο) αλλά αντιλαμβάνονται
σχεδόν 10 εκατομμύρια διαφορετικές αποχρώσεις.
Αυτές δημιουργούνται με
ανάμιξη των τριών βασικών χρωμάτων, καθώς το φως (που είναι άχρωμο)
αντανακλάται στα διάφορα αντικείμενα. Οι περισσότερες αποχρώσεις που
αντιλαμβάνονται προέρχονται από το πράσινο χρώμα.
4.
Είναι κλειστά για 5 δευτερόλεπτα κάθε λεπτό.
Κάθε βλεφάρισμα διαρκεί
περίπου ένα δέκατο του δευτερολέπτου, αλλά μπορεί να βλεφαρίζουμε από 2 έως 50
φορές το λεπτό (ο μέσος όρος είναι 15-20 φορές). Επομένως, κάθε λεπτό της ζωής
περνάμε έως και 5 δευτερόλεπτα με τα μάτια κλειστά! Μοναδική εξαίρεση σε αυτό
αποτελούν τα νεογέννητα μωρά, διότι το βλεφάρισμα αρχίζει μετά τον 6ο μήνα της
ζωής.
5.
Διαθέτουν τους πιο γυμνασμένους μυς του σώματος.
Κάθε μάτι διαθέτει 6 μυς
οι οποίοι συνεργάζονται ασταμάτητα για να εξασφαλίζουν την ακρίβεια κίνησης που
απαιτεί η αέναη παρακολούθηση των αντικειμένων και των προσώπων που μας
περιβάλλουν.
6.
Διαθέτουν εκατομμύρια κύτταρα.
Υπάρχουν δύο βασικά είδη
κυττάρων που είναι υπεύθυνα για την όραση: τα ραβδία και τα κωνία. Τα κύτταρα
αυτά δέχονται το φως (φωτοϋποδοχείς) και βρίσκονται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα
των ματιών (στο πίσω μέρος τους). Τα μάτια μας διαθέτουν πάνω από 130
εκατομμύρια ραβδία, τα οποία μας βοηθούν να βλέπουμε καλύτερα στο σκοτάδι, και
7 εκατομμύρια κωνία που μας βοηθούν να βλέπουμε τα χρώματα και τις
λεπτομέρειες.
7.
Η ίριδά τους είναι μοναδική σε κάθε άτομο.
Ενώ τα δακτυλικά
αποτυπώματα φέρουν 40 ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν μοναδικά για
κάθε άτομο, η ίριδα διαθέτει 256, γι’ αυτό και το σκανάρισμά της θεωρείται η
πιο ασφαλής μέθοδος ταυτοποίησης ενός ατόμου.
8.
Το χρώμα τους οφείλεται στη μελανίνη.
Η μελανίνη είναι η
χρωστική ουσία που δίνει στο δέρμα και στα εξαρτήματά του (μαλλιά, φρύδια
κ.λπ.) το χρώμα τους. Όταν η μελανίνη είναι άφθονη στα μάτια, αυτά γίνονται
καφέ αλλά όταν είναι λιγοστή γίνονται γαλάζια. Αν, πάντως, έχετε γαλάζια μάτια
διαθέτετε έναν κοινό απόγονο με κάθε άλλο γαλανομάτη κάτοικο του πλανήτη,
σύμφωνα επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης.
Σε μελέτη που είχαν
δημοσιεύσει το 2008 στο επιστημονικό περιοδικό Human Genetics είχαν εντοπίσει
μια γενετική μετάλλαξη που συνέβη πριν από 6.000 έως 10.000 χρόνια και
ευθύνεται για το χρώμα των ματιών όλων των γαλανομάτηδων που ζουν σήμερα στη
Γη! Τα υπολειπόμενα γονίδια που καθορίζουν το χρώμα των ματιών, όπως το μπλε
και το πράσινο, μπορεί να παραμείνουν ανενεργά για αρκετές γενιές πριν
επανεμφανιστούν σε ένα άτομο.
9.
Δεν μπορούν να μεταμοσχευθούν.
Προς το παρόν δεν είναι
δυνατή η μεταμόσχευση οφθαλμών που θα αποκαταστήσει την όραση τυφλών ανθρώπων,
διότι το οπτικό νεύρο είναι πάρα πολύ πολύπλοκο και ευαίσθητο (υπολογίζεται ότι
διαθέτει πάνω από 1 εκατομμύριο νευρικές ίνες που συνδέουν το μάτι με το κέντρο
της όρασης στον εγκέφαλο). Επιπλέον, οι επιστήμονες δεν έχουν βρει τρόπο να
δημιουργούν στο εργαστήριο υγιή αμφιβληστροειδικά κύτταρα
10.
Επουλώνονται πολύ γρήγορα.
Τα μάτια έχουν την
ικανότητα να διηθούν την σκόνη και τις ακαθαρσίες, και να επιδιορθώνουν τις
μικρές γρατζουνιές στην επιφάνειά τους μέσα σε 48 ώρες, παρότι η εξωτερική
στοιβάδα τους (ο κερατοειδής χιτώνας) είναι ο μοναδικός ιστός του σώματος που
δεν έχει παροχή αίματος.
10
πράγματα που πρέπει να ξέρετε για τον καταρράκτη
Τί σκέφτεστε όταν ακούτε
την πάθηση «καταρράκτης»; Πιθανώς ό,τι ο πολύς κόσμος: πρόβλημα στα μάτια που
αφορά τους ηλικιωμένους.
Αν και αυτό είναι
αναμενόμενο, δεδομένου ότι τον εκδηλώνουν πάνω από τους μισούς ανθρώπους που
ξεπερνούν τα 70 τους χρόνια και πάνω από το 70% των 80άρηδων, ο καταρράκτης δεν
αφορά αποκλειστικά την τρίτη ηλικία. Αντιθέτως, μπορεί κάλλιστα να εμφανιστεί
και σε 40άρηδες ή 50άρηδες, οι οποίοι μισοκλείνουν τα μάτια ή τα καταπονούν για
να καταφέρουν να δουν καθαρά (ιδιαίτερα όταν σκοτεινιάζει), αλλά δεν ξέρουν
(ακόμα) ότι τον έχουν αναπτύξει.
Τι είναι λοιπόν ο
καταρράκτης και ποιοι κινδυνεύουν να τον εκδηλώσουν; Και πάλι ο
χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος μας παραθέτει 10 πράγματα
που πρέπει να ξέρουμε γι’ αυτόν:
1.
Είναι μία νόσος ηλικίας σχεδόν 2.000 ετών.
Οι πρώτες αναφορές για τον
καταρράκτη χρονολογούνται από τον 1ο αιώνα μ.Χ. (πιθανώς το 29 μ.Χ.) στο έργο
De Medicina, το οποίο έγραψε ο ρωμαίος συγγραφέας και (ενδεχομένως) ιατρός
Αύλος Κορνήλιος Κέλσος.
2.
Δεν σχηματίζεται πάνω στο μάτι.
Ο περισσότερος κόσμος
νομίζει ότι ο καταρράκτης αναπτύσσεται επειδή δημιουργείται ένα θολό στρώμα
πάνω στον κρυσταλλοειδή φακό του ματιού. Στην πραγματικότητα όμως το θόλωμα
δημιουργείται στο εσωτερικό του ματιού, όταν διασπαστούν οι πρωτεΐνες που
αποτελούν τον φυσιολογικά διαυγή φακό του ματιού. Αυτός είναι και ο λόγος για
τον οποίο οι ασθενείς δεν νιώθουν καμία οφθαλμική ενόχληση από τον καταρράκτη
τους και τον αντιλαμβάνονται μόνο όταν αρχίσει να επηρεάζεται σημαντικά η όρασή
τους.
3.
Η ηλικία δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας κινδύνου.
Αν και ο καταρράκτης
εκδηλώνεται κυρίως στις ηλικίες 60 και 70 ετών, η ανάπτυξή του συνήθως έχει
αρχίσει πολύ νωρίτερα. Επιπλέον, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που προδιαθέτουν
για ταχύτερη εμφάνισή του. Τέτοιοι παράγοντες είναι ορισμένα νοσήματα (π.χ.
σακχαρώδης διαβήτης), η χρήση ορισμένων φαρμάκων (π.χ. λήψη κορτιζόνης για
μεγάλο χρονικό διάστημα), ατυχήματα με τραυματισμό του οφθαλμού και η υψηλή μυωπία
(πάνω από 10 βαθμούς) κυρίως σε γυναίκες. Άλλοι παράγοντες κινδύνου που,
αθροιστικά, φαίνεται να σχετίζονται με την πρόωρη εμφάνιση καταρράκτη είναι το
κάπνισμα, η χρήση αλκοόλ και η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο. Ενδέχεται επίσης
να παίζει ρόλο και το οικογενειακό ιστορικό καταρράκτη.
4.
Το θόλωμα της όρασης δεν είναι το μοναδικό σύμπτωμα.
Μπορεί να είναι το πιο
γνωστό, αλλά υπάρχουν και άλλα πολύ χαρακτηριστικά, όπως το να βλέπει κανείς
φωτοστέφανα γύρω από τα λαμπερά φώτα (π.χ. τη νύχτα, όταν έρχεται από την
αντίθετη κατεύθυνση ένα αυτοκίνητο), η διπλωπία (βλέπει τα πράγματα διπλά) και
το ξεθώριασμα των χρωμάτων γύρω του (αυτό γίνεται αντιληπτό κυρίως μετά την
εγχείρηση, όταν ξαφνικά ο κόσμος γίνεται πιο πολύχρωμος και λαμπερός).
Ένα άλλο σύμπτωμα είναι
ότι ξαφνικά αρχίζει να αυξάνεται η μυωπία ή να μειώνεται η υπερμετρωπία που
έχει ένα άτομο, με συνέπεια να πρέπει να αλλάξει τα γυαλιά του. Ο ασθενής
μπορεί να αντιμετωπίζει δυσκολίες και σε συνθήκες έντονου φωτισμού (π.χ. μια
μέρα με πολύ ήλιο να δυσκολεύεται να κατέβει μια σκάλα με λευκά σκαλοπάτια).
Αυτά τα συμπτώματα δυστυχώς ακόμη και σήμερα δεν ελέγχονται συστηματικά από
πολλούς χειρουργούς-οφθαλμιάτρους που αξιολογούν καθημερινά πιθανούς ασθενείς,
λέει ο Δρ. Κανελλόπουλος.
5.
Μπορεί να προσβάλλει μόνο το ένα μάτι.
Αν και πιο συνηθισμένος
είναι ο αμφοτερόπλευρος καταρράκτης, είναι πιθανό να αναπτυχθεί θόλωμα του
κρυσταλλοειδούς φακού μόνο στο ένα μάτι (για παράδειγμα, αυτό συμβαίνει όταν ο
καταρράκτης εκδηλώνεται έπειτα από ένα κτύπημα ή τραυματισμό στο ένα μάτι).
6.
Είναι μύθος ότι δεν πρέπει να χειρουργηθεί αν δεν «ωριμάσει».
Η απόφαση για επέμβαση δεν
λαμβάνεται με βάση τον βαθμό ωρίμανσης του καταρράκτη, αλλά με τις απαντήσεις
του ασθενούς σε τέσσερα βασικά ερωτήματα που έχει θεσπίσει η Αμερικανική
Ακαδημία Οφθαλμολογίας (AAO). Επηρεάζει ο καταρράκτης τις καθημερινές
δραστηριότητες; Επηρεάζει την ικανότητα ασφαλούς οδήγησης τη νύκτα; Εμποδίζει
την ενασχόληση με υπαίθριες δραστηριότητες; Μπορεί να αντιμετωπιστεί με άλλους τρόπους
(π.χ. με πιο έντονο φωτισμό στο σπίτι, μεγεθυντικό φακό στο διάβασμα, γυαλιά
ηλίου με πολωμένους φακούς κ.λπ.); Αν οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα
δείξουν ότι ο καταρράκτης επηρεάζει την καθημερινή ζωή, πρέπει να χειρουργηθεί
(συνήθως αυτό συμβαίνει όταν το θόλωμα του φακού έχει μειώσει κατά 50% την
όραση).
7.
Η εγχείρηση για τον καταρράκτη είναι η πιο ασφαλής της Ιατρικής!
Καμία χειρουργική επέμβαση
δεν έχει μηδενικό ποσοστό επιπλοκών. Παρότι λοιπόν η εγχείρηση για τον
καταρράκτη έχει ποσοστό επιτυχίας 96%, πολύ σπάνια παρατηρούνται επιπλοκές όπως
φλεγμονή, μετακίνηση του ενδοφακού (ο τεχνητός φακός που αντικαθιστά τον
φυσικό) ή και ακόμη αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς. Τα συμβάντα αυτά
αποδεικνύουν πως ακόμα και η πολύ απλή αυτή επέμβαση πρέπει να πραγματοποιείται
με άκρα σοβαρότητα και έγκριτη και έμπειρη ιατρική παρακολούθηση, τονίζει ο Δρ.
Κανελλόπουλος.
8.
Η εγχείρηση είναι πολύ γρήγορη.
Ουσιαστικά τελειώνει μέσα
σε 15 λεπτά, καθώς γίνεται με τοπική αναισθησία, απαιτεί πολύ μικρή τομή (με τα
nanosecond laser είναι μόλις 1,6 χιλιοστά) και δεν χρειάζεται ράμματα. Ωστόσο η
συνολική παραμονή του ασθενούς στο ιατρείο είναι περίπου 2 ώρες, διότι η
χειρουργική ομάδα χρειάζεται κάποιο χρόνο για να προετοιμάσει τον ασθενή για
την επέμβαση και να φροντίσει για την ανάρρωσή του.
9.
Ο καταρράκτης δεν μπορεί να υποτροπιάσει.
Μήνες ή χρόνια ύστερα από
την επέμβαση, η όραση μπορεί να θολώσει πάλι. Παρότι πολύς κόσμος νομίζει ότι
αυτό σημαίνει υποτροπή, στην πραγματικότητα δεν είναι, διότι ο φυσιολογικός
φακός του ματιού έχει αντικατασταθεί από συνθετικό ο οποίος δεν θολώνει. Αυτό
που συμβαίνει μερικές φορές είναι ότι θολώνει η μεμβράνη στήριξης του τεχνητού
φακού. Το θόλωμα αυτό χρειάζεται αντιμετώπιση με ειδικό λέιζερ (Yag laser),
αλλά χωρίς να απαιτηθεί νέα τομή στο μάτι.
10.
Υπάρχουν τρόποι προστασίας.
Αν και κανένας δεν μπορεί
να σταματήσει το ρολόι του χρόνου, τον κίνδυνο εμφάνισης καταρράκτη μειώνει η
χρήση καλών γυαλιών ηλίου χειμώνα-καλοκαίρι (και η αντικατάστασή τους κάθε 2
χρόνια), η κατανάλωση άφθονων φρούτων και λαχανικών πλούσιων σε αντιοξειδωτικές
ουσίες (ειδικά σε βιταμίνη C), η αποφυγή του καπνίσματος, ο περιορισμός του
αλκοόλ και η προστασία ή ο σωστός έλεγχος του διαβήτη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου