Χορεύοντας με τον Τζάρο, τη Νύφη και τους κουδουνοφόρους

1.  Γύρω από κάθε τζαμάλα στήνεται ένα μεγάλο ολονύχτιο γλέντι.

2. Ο βλάχικος γάμος, συνδυασμός αρχαιοελληνικών κατ βλάχικων εθίμων, γίνεται στη Θήβα. 

3. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς κατ την Καθαρά Δευτέρα οι Κουδουνοφόροτ βγαίνουν στους δρόμους του Σοχού.

4. Το μεσημέρι της Καθαράς Δευτέρας στο λιμάνι του Γαλαξιδίου αναβιώνει το έθιμο του αλευρομουντζουρώματος. ·

ΤΑ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ

Χορεύοντας με τον Τζάρο, τη Νύφη και τους κουδουνοφόρους

Μασκαρέματα, αλευροπόλεμοι μέχρι και δικαστήριο ανήθικων πράξεων συμπεριλαμβάνονται στις... παγανιστικές και διονυσιακές εκδηλώσεις που αναβιώνουν σε όλη την Ελλάδα.

ΤΟΥ  ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΥΛΩΝΑ

Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις ανά την Ελλάδα αποτελούν τη μεγαλύτερη απόδειξη ότι οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν τη φύση και τους ολύμπιους θεούς. Το έκαναν, μάλιστα, με τόσο πειστικό και συνεπή τρόπο, που όσες αλλαγές κι αν συνέβησαν στον ελλαδικό χώρο -όσον αφορά τη θρησκεία και τις μετακινήσεις πληθυσμών- τα τελευταία δύο χιλιάδες και κάτι χρόνια, κάποια από τα έθιμα τους διατηρούνται σχεδόν αναλλοίωτα μέχρι και σήμερα.

Αν σε αυτά τα παγανιστικού και διονυσιακού χαρακτήρα έθιμα προσθέσουμε και τις επιρροές από άλλους λαούς, από την Τουρκοκρατία και από τα σύγχρονα καρναβάλια ανά τον πλανήτη, δημιουργείται μια τεράστια αποκριάτικη παλέτα, τα χρώματα της οποίας ξεδιπλώνονται σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, από την Ξάνθη μέχρι την Κάρπαθο, την περίοδο της Αποκριάς. Το κοινό χαρακτηριστικό των ελληνικών αποκριάτικων εκδηλώσεων είναι ο χορός, το μασκάρεμα και το φαγοπότι.

Ποιες, όμως, είναι εκείνες οι τοπικές εκδηλώσεις που κάνουν τον εορτασμό της Αποκριάς να διαφέρει από τον έναν τόπο στον άλλο;

Ξάνθη

Η Ξάνθη διοργανώνει τα τελευταία 50 χρόνια το πιο μεγάλο καρναβάλι στη Βόρεια Ελλάδα. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς η καρναβαλική παρέλαση ολοκληρώνεται με το κάψιμο του Τζάρου στον ποταμό Κόσυνθο.

Ο «Τζάρος» ή η «Τζάρους» κατά τους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς καιγόταν στο κέντρο αλάνας, πλατείας ή σε υψώματα, για να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους.

Το έθιμο αυτό το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακόβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού, ο οποίος βρίσκεται κοντά στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου. Η ονομασία «Τζάρος» προέκυψε από τον ιδιόρρυθμο ήχο (τζ τζ τζ) που δημιουργούσε η καύση του θάμνου.

Σοχός, Θεσσαλονίκη

Το έθιμο των Κουδουνοφόρων συνδέεται με την ευφορία της γης και έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα.

Κάθε σπίτι στον Σοχό διαθέτει στολές Κουδουνοφόρων, τις οποίες φορούν οι κάτοικοι της περιοχής την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς και την Καθαρά Δευτέρα και βγαίνουν στους δρόμους της περιοχής, όπου χορεύουν και τραγουδούν.

Κάθε στολή αποτελείται από μαύρα δέρματα τράγων, πέντε κουδούνια, πλεχτή εσάρπα, κεντητά μανίκια και μάσκα.

Εκείνο που καθιστά ξεχωριστό το καρναβάλι του Σοχού από άλλες τραγόμορφες μεταμφιέσεις είναι το ερωτικό στοιχείο που επικρατεί. Τα παλαιότερα κυρίως χρόνια, οι νέοι ντύνονταν έτσι, γιατί με τον τρόπο αυτόν έβρισκαν την ευκαιρία να πλησιάσουν την κοπέλα που αγαπούσαν και να προκαλέσουν το ενδιαφέρον της.

Γιάννενα

Το απόγευμα της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς τα Γιάννενα γεμίζουν με τζαμάλες. Στην πλατεία κάθε γειτονιάς δημιουργείται ένας κύκλος από άμμο, όπου μέσα του οι κάτοικοι συγκεντρώνουν κούτσουρα και κλαδιά, τα ανάβουν και η φωτιά σιγοκαίει μέχρι την Καθαρά Δευτέρα.

Γύρω από κάθε τζαμάλα στήνεται ένα μεγάλο ολονύχτιο γλέντι με χορό, κρασί και φασολάδα.

Οι μεταμφιεσμένοι χορεύουν γύρω από τις φωτιές, σε έναν άτυπο διαγωνισμό για το ποια γειτονιά θα κάνει το καλύτερο γλέντι.

Οι τζαμάλες είναι ένα από αυτά τα λεγόμενα καθαρτήρια έθιμα, με τα οποία επιχειρεί ο κόσμος να καλωσορίσει την άνοιξη, η οποία παίρνει σιγά σιγά τη σκυτάλη από τον χειμώνα. Να την καλωσορίσει όμως με τις καλύτερες προϋποθέσεις. Αυτές, δηλαδή, που θα του εξασφαλίσουν την ευτυχία, την υγεία και την μακροημέρευση.

Γαλαξίδι

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το πού βρίσκονται οι ρίζες του αλευρομουντζουρώματος, του διάσημου εθίμου το οποίο λαμβάνει χώρα κάθε Καθαρά Δευτέρα στο Γαλαξίδι.

Η πιο διαδεδομένη από αυτές θέλει τους ντόπιους ναυτικούς να έχουν φέρει το συγκεκριμένο έθιμο από τη Σικελία και αντίστοιχες εορτασπκές εκδηλώσεις.

Το μεσημέρι της Καθαράς Δευτέρας, ολόκληρος ο πληθυσμός της περιοχής δίνει ραντεβού στην προβλήτα του λιμανιού και επιδίδεται σε έναν ξέφρενο αλευροπόλεμο.

Πέρα από το βασικό «πολεμοφόδιο» των «μαχητών» που είναι το αλεύρι, στη «μάχη» χρησιμοποιούνται επίσης χαρτοπόλεμος, λουλάκι και βερνίκι.

Όσοι βρεθείτε στο φετινό αλευρομουντζούρωμα, θυμηθείτε να φορέσετε τα πιο παλιά και ταλαιπωρημένα σας ρούχα.

Θήβα

Ο βλάχικος γάμος, ο οποίος γίνεται την Καθαρά Δευτέρα στη Θήβα, αποτελεί έναν συνδυασμό αρχαίων ελληνικών και βλάχικων εθίμων.

Από τη μια πλευρά έχει τις ρίζες του σε αρχαίες ομαδικές διονυσιακές τελετές, οι οποίες γίνονταν στην αρχή της άνοιξης και περιλάμβαναν φαλλικά τραγούδια, πυρρίχιους χορούς, οινοποσία, αστεία πειράγματα, άσεμνες χειρονομίες και αναπαραστάσεις του θανάτου και της ανάστασης.

Από την άλλη το συγκεκριμένο έθιμο έχει διασωθεί από τους κατοίκους του Ασπροποτάμου Τρικάλων, που ήταν απάτητος από Τούρκους και άλλους ξένους κατακτητές, οι οποίοι το μετέφεραν στη Θήβα γύρω στο 1830. Γι' αυτό και οι βωμολοχίες που ανταλλάσσουν μεταξύ τους οι «συ-μπέθεροι» στον γάμο αλλά και οι φορεσιές είναι βλάχικες.

Η πολύχρωμη γαμήλια πομπή και τα παραδοσιακά όργανα που τη συνοδεύουν αποτελούν τον προπομπό της μεγάλης γιορτής που στήνεται το βράδυ στην κεντρική πλατεία της πόλης.

Κάρπαθος

Οι κάτοικοι της Καρπάθου κάθε Καθαρά Δευτέρα στήνουν το «Δικαστήριο των Ανήθικων Πράξεων». Ξεκινά η Σαρακοστή, οπότε βλέπουν τη συγκεκριμένη μέρα ως μια ευκαιρία για κάθαρση και απονομή δικαιοσύνης.

Το ρόλο των αστυφυλάκων παίζουν οι Τζαφιέδες, οι οποίοι συλλαμβάνουν τους δράστες κατοίκους ή επισκέπτες του νησιού οι οποίοι έχουν κάνει άσεμνες χειρονομίες και έχουν βρίσει κόσμο και τους πηγαίνουν στους γέροντες-δικαστές του νησιού προκειμένου να τους δικάσουν.

Οι δικαστές βρίσκουν ένοχους τους «δράστες» και τους λούζουν με ντόπια κοσμητικά επίθετα. Όπως είναι αναμενόμενο, ακολουθεί χορός και φαγοπότι. ·