Παντελή Βασματζίδη : Οδυσσέα, γύρνα κοντά μας

Christojfer Wilhehn Eckersberg, «Ο Οδυσσέας φονεύει τους μνηστήρες»

Οδυσσέα, γύρνα κοντά μας

Όλα άρχισαν από τότε που η θεά Αθηνά, η θεά της σοφίας, του έδωσε τα όπλα του Αχιλλέα - Ας κατεβούμε στην κρύπτη του εσώτερου εαυτού μας και με τις δάδες του πνεύματος ας αναζητήσουμε τον βασιλιά της Ιθάκης στο απόλυτο σκοτάδι του συλλογικού ασυνειδήτου και στη σημερινή κοινωνία

Γράφει ο Παντελής Βασματζίδης, Συγγραφέας-Ψυχίατρος

Η εδώ και οκτώ συναπτά έτη αδίστακτη καταλήστευση της χώρας, αφαίμαξη του πνευματικού δυναμικού της, η αποχαυνωτική ανεργία της νεότητας και η έντεχνη παραπληροφόρηση συγκρούονται με τις φιλανθρωπικές δράσεις, τους μαραθώνιους ομοθυμίας, τον στοχασμό, την ενδοσκόπηση, και δοκιμάζουν την αντοχή, την υπομονή και την αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού. Οι Έλληνες ποτέ δεν έκρυψαν την υπερηφάνεια για την παιδεία και τον πολιτισμό τους, πρώτιστα και αδιαπραγμάτευτα αγαθά. Ο προπάππος μας Όμηρος μάς διδάσκει τι πρέπει να κάνουμε προκειμένου να κερδίσουμε τη χαμένη μας τιμή, την υπόληψη, την περιουσία μας και εν γένει την κληρονομιά μας. Είναι στην αρμοδιότητα της πολιτικής ηγεσίας αλλά και προσωπική υπόθεση μας ο τρόπος απαλλαγής και επίλυσης των προβλημάτων που μας ταλανίζουν, μας καταρρακώνουν, μας διαλύουν και μας καταστρέφουν. Στην «Οδύσσεια» του, ραψωδία Χ, ο αγώνας του Οδυσσέα εναντίον των καταχραστών μνηστήρων είναι ένα φωτεινό παράδειγμα για τον σύγχρονο απόγονο του. Τολμά μάλιστα τη θανάτωση των μνηστήρων αλλά και των προδοτών υπηρετών και θεραπαινίδων του παλατιού, προκειμένου να ανακτήσει το βίος του και τον κόσμο του.

Είναι αξιοπρόσεκτος ο τρόπος και η σειρά εξολόθρευσης των μνηστήρων, σύμφωνα με το μέγεθος της επικινδυνότητας τους. Ο πρώτος που φονεύεται είναι ο Αντίνοος, δηλαδή αυτός που αντιστρατεύεται τον νου, τη λογική, τον ορθό λόγο, που διαστρέφει την πραγματικότητα, για να ελέγξει τις καταστάσεις προς όφελος του. Ο Οδυσσέας, διαπερνώντας τον αυχένα του, δηλαδή τον ισθμό και το όριο μεταξύ κεφαλής και στήθους, με αιχμηρό βέλος, διακόπτει τη διεστραμμένη και παράλογη λειτουργία του νου.

Ισάξιος προς τον Αντίνοο, στην εμφάνιση και την ανδρεία, είναι ο Ευρύμαχος, άτομο πολεμοχαρές, των συγκρούσεων, αδίστακτος μαχητής που χρησιμοποιεί θεμιτά και αθέμιτα μέσα στις αντιπαραθέσεις του. Ο Οδυσσέας τού έριξε βέλος που τον βρήκε στο ήπαρ, δηλαδή στην έδρα του ασυγκράτητου και φιλόνικου προστάγματος των επιθυμιών. Ταυτόχρονα τον χτύπησε στο στήθος, εκεί όπου η καρδιά ελέγχει τα επώδυνα συναισθήματα της οργής και του θυμού και που «οι πνεύμονες, σαν σφουγγάρι με κοιλότητες, της προσφέρουν δροσερό αέρα προς ανακούφιση της, όταν είναι πεσμένη και φουσκωμένη» (Πλάτων, Πολιτεία 70-71 b).

Τρίτος στη σειρά είναι ο Αμφίνομος, εκείνος που διαστρεβλώνει τον νόμο, για ν' αλλάξει την τάξη των πραγμάτων. Πρόκειται για άτομο φαινομενικά έντιμο, στην πραγματικότητα όμως διπρόσωπο και επικίνδυνο, επειδή επιλέγει να βολεύεται με όλες τις καταστάσεις. Τον Αμφίνομο, που βρέθηκε κοντά στον Οδυσσέα, τον αντιλήφθηκε ο Τηλέμαχος και τον χτύπησε με χάλκινο δόρυ από πίσω, στα νώτα, ακριβώς στη μέση των ώμων, και τον πέρασε ως το στήθος. Ο θάνατος του δεν ήταν παλικαρίσιος και κατά πρόσωπο, όπως αρμόζει στους ευθείς και ανδρείους.

Τέταρτος είναι ο Αγέλαος, αυτός που άγει τον λαό, που τον ποδηγετεί, που τον παρασέρνει και τον χειρίζεται με απειλές, ψέματα και πλάνα λόγια, που τον οδηγεί σε κινδύνους και περιπέτειες, και τον καθιστά αγέλη. Αδιαφορεί για τους άλλους και τον ενδιαφέρουν μόνο ο εαυτός του και η δόξα. Προτού τον σκοτώσει ο Οδυσσέας με μακρύ ακόντιο, ο Αγέλαος πρότεινε στους εγκλωβισμένους μνηστήρες «ν' ανέβει κάποιος στην ψηλή πόρτα και να επικαλεστεί τη βοήθεια του λαού, φωνάζοντας» (Χ. 131), δηλαδή χειρίζεται τον λαό όπως πάντοτε συνήθιζε να κάνει.

Τον Μελανθέα, τον γιο του Δολίου, τον βοσκό των αιγών, που όπλισε δόλια τα χέρια των μνηστήρων με ασπίδες και δόρατα, ο χοιροβοσκός Εύμαιος κατ' εντολή του Οδυσσέα, αφού με επώδυνο δεσμό του έστριψε τα χέρια προς τα πίσω, με   πλεχτό σχοινί τον κρέμασε από τις δοκούς της στέγης και τον υπέβαλε σε φρικτά βασανιστήρια (Χ. 190.475).

Αλλά και οι υπηρέτριες που σώρευαν προσβολές σε βάρος της Πηνελόπης και κοιμούνταν κρυφά με τους μνηστήρες δεν βρήκαν τίμιο θάνατο με ξίφος, παρά με αγχόνη. «Και το χοντρό σχοινί του μελανόπλωρου πλοίου έδεσε από το μεγάλο κίονα και τις έδεσε στο θόλο, αφού το τέντωσε από ψηλά, για να μη φτάσει καμιά τα πόδια της στο χώμα» (Χ. 465-7). Μετέπειτα, αυτό το μαύρο σύννεφο του θανάτου εξάγνισαν με νερό, φωτιά, θειάφι και δάδες στα χέρια.

Ο Οδυσσέας είναι ο μυημένος άνδρας, εξαρχής άριστος και ξεχωριστός. Όλα άρχισαν από τότε που η θεά Αθηνά, η θεά της σοφίας, του δίνει τα όπλα του Αχιλλέα. Ο αναγραμματισμός της λέξης «σοφία» σημαίνει «αεί φως». Στη διεκδίκηση των όπλων με τον ανδρείο Αίαντα επικρατούν η διαύγεια του νου, η διεκδικητικότητα, η λογική και η ευελιξία, δηλαδή το πνεύμα έναντι της σωματικής ρώμης.

Η μύηση σφράγισε ανεξίτηλα τον ψυχισμό του για ολόκληρη τη μετέπειτα ζωή του. Η άλωση της Τροίας δεν είναι πεδίο δόξας, αλλά το μέσο για να τελειώσει ο πόλεμος και να επιστρέψει στην ηρεμία της σκέψης, του πνεύματος. Οι σύντροφοι του, φορείς παθών και μετάλλων, φονεύονται ή πνίγονται. Ο Οδυσσέας δεν απαλλάσσεται της πάλης, την οποία οφείλει να διεξαγάγει προκειμένου να κατανικήσει όχι μόνο τα δικά του πάθη αλλά και των άλλων ανθρώπων. Έχει κατακτήσει την ηθική εκείνη ενέργεια που του επιτρέπει να μάχεται εναντίον της κακοτυχίας. Τον κυκλώνουν κίνδυνοι, οι λωτοί της λησμονιάς, ο ακατέργαστος μονόφθαλμος Κύκλωπας, τα άγρια κύματα της οργής του Ποσειδώνα, η απερισκεψία των συντρόφων του, η δελεαστικότητα των σειρήνων, οι πειρασμοί της Κίρκης και της Καλυψούς. Αρνείται την εύκολη προσφορά της Αθανασίας. Η κατάκτηση της είναι γι' αυτόν μια προσωπική πορεία, ένας μακρόχρονος αγώνας που περνά αναγκαστικά από τις εσωτερικές συμπληγάδες. Τις νιώθει ασάλευτες, ωστόσο πιο τρομερές. Δεν συνθλίβουν, αλλά πνίγουν σ' ένα πηχτό, μαύρο ρευστό. Δεν γλιτώνει κανείς εύκολα.

Ας κατεβούμε, λοιπόν, στην κρύπτη του εσώτερου εαυτού μας και με τις δάδες του πνεύματος ας αναζητήσουμε τον Οδυσσέα στο απόλυτο σκοτάδι του συλλογικού ασυνειδήτου. Μετά, ας αδράξουμε τις ράβδους οδοιπορίας, έμβλημα εξουσίας και ειρηνικής επιβολής των σωτήριων αρχών επί των αμαθών και των ανελεύθερων και ας τον αναζητήσουμε στη στενάζουσα κοινωνία. Και τότε, κάτω από το βλέμμα του Ήλιου της δικαιοσύνης, μια πανστρατιά μυημένων και λαού θα σμίξουν τις φωνές τους: «Η πιο γλυκιά πατρίδα είναι στην καρδιά μας, Οδυσσέα, γύρνα κοντά μας».

Κυριακάτικη δημοκρατία