ΜΑΡΙΑ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗ : Ο «ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ» ΕΓΙΝΕ ΣΥΜΒΟΛΟ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΜΑΝΑ ΠΟΥ ΧΑΝΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΤΗΣ

Η ΜΑΡΙΑ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗ ΣΕ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΥΚΑ

Ο «ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ» ΕΓΙΝΕ ΣΥΜΒΟΛΟ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΜΑΝΑ ΠΟΥ ΧΑΝΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΤΗΣ

Η ερμηνεύτρια μιλά για τη δύναμη του έργου του Ρίτσου και της μελοποίησης του από τον Μίκη, θεωρεί ότι... συνηθίζουμε την ασχήμια και ελπίζει ότι θα δημιουργηθεί ένα κίνημα ενάντια στη βία και στον πόλεμο.

«Γιε μου, σπλαχνο των σπλάχνων μου, καρδούλα της καρδιάς μου, πουλάκι της φτωχιάς αυλής, ανθέ της ερημιάς μου, πώς κλείσαν τα ματάκια σου και δε θωρείς που κλαίω και δε σαλεύεις, δε γρικάς τα που πικρά σου λέω;». Οι στίχοι αυτοί από τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου αποτελούν μέρος του πιο διαχρονικού και πανανθρώπινου θρήνου της μάνας που χάνει το παιδί της.

Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του «Επιτάφιου» του Γιάννη Ρίτσου και του Μίκη Θεοδωράκη που κάνουν το έργο αυτό μοναδικό;

Το έργο αυτό σήμανε την απαρχή της μελοποιημένης ποίησης στο σύγχρονο ελληνικό τραγούδι. Οι στίχοι του «Επιτάφιου» είναι ένας θρήνος της μάνας που χάνει το παιδί της στη μέση του δρόμου δολοφονημένο σε μια διαδήλωση των απεργών καπνεργατών. Από αυτήν τη φωτογραφία, που τραβήχτηκε τον Μάη του '36, εμπνεύστηκε ο Γιάννης Ρίτσος αυτό το μεγαλειώδες ποιητικό έργο. 0 «Επιτάφιος» του Ρίτσου έγινε σύμβολο για κάθε μάνα που χάνει το παιδί της. Από την Παναγία μέχρι τη μάνα-πρόσφυγα που βλέπει το παιδί της να πνίγεται στο Αιγαίο. Γι' αυτό, το έργο διαπνέεται από μια ιερότητα. Στη συνέχεια έστειλε τα ποιήματα του στον Μίκη και εκείνος τα μελοποίησε. Ο Μίκης, από την άλλη πλευρά, με τη μουσική του θρηνούσε τους αδικοχαμένους νεκρούς της γενιάς του. Ο «Επιτάφιος» του Μίκη είναι κάτι σαν λειτουργία μνήμης, ένα χρέος απέναντι στους αγώνες των αδικοχαμένων αυτών νεκρών. Οι δύο αυτοί θρήνοι λοιπόν ενώθηκαν και δημιούργησαν ένα έργο μοναδικό, που έγινε διαχρονικό κτήμα του λαού μας.

Ποιες είναι οι απαιτήσεις του «Επιτάφιου» από τον ερμηνευτή; Θεωρείτε ότι κάθε μεγάλο έργο έχει έναν μόνο ιδανικό ερμηνευτή;

Το συγκεκριμένο έργο το έχουν ερμηνεύσει πολλοί καλλιτέχνες όλα αυτά τα χρόνια. Πρώτος βέβαια ήταν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Το έχω ερμηνεύσει και , εγώ σε συναυλίες με τον Μίκη Θεοδωράκη. Μάλιστα ο Ρίτσος, που του είχε αρέσει πολύ η ερμηνευτική εκδοχή μου, είχε πει στον Μίκη πως θα 'θελε μια μάνα ως ερμηνεύτρια για τον «Επιτάφιο» και πως εγώ ταυτιζόμουν με αυτή την εικόνα. Στις περισσότερες συναυλίες μου, και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, συμπεριλαμβάνω τραγούδια από τον «Επιτάφιο».

Υπάρχουν αρκετά τραγούδια του Χατζιδάκι, της Λένας Πλάτωνος, του Αντριου Λόιντ Γουέμπερ, του Ρος Ντέιλι κ.ά. που αναφέρονται στον Χριστό, στα Θεία, στην ιερότητα, ή ακόμη και στην άνοιξη που είναι ταυτισμένη με μια εποχή χαρμολύπης. Η έκπληξη είναι ένα ανέκδοτο τραγούδι-ποταμός του Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο «Η μάνα του εξόριστου». Γράφτηκε το 1969, αλλά δεν έχει εκδοθεί ποτέ μέχρι σήμερα. Οι στίχοι είναι του Γιώργου Καλαντζή. Ο ίδιος τους είχε δώσει τότε στον Μίκη, του άρεσαν πάρα πολύ και τους μελοποίησε. Όταν δίναμε συναυλίες στο εξωτερικό το έπαιζε ο Μίκης στο πιάνο, εδώ και χρόνια όμως είχε ξεχαστεί τελείως.

Η σχέση του τραγουδιού με το θρησκευτικό συναίσθημα, σε ευρύτερο χρονικό αλλά και τοπικό πλαίσιο, είναι στενή;

Υπάρχουν πολλά μεγάλα τραγούδια που είναι εμπνευσμένα από τη θρησκεία, την πίστη. Ας πούμε, εγώ θα τραγουδήσω σε συναυλία, μεταφρασμένο στα ελληνικά, το «Ουά χαμπίμπι», που είναι ένας παλιός λιβανέζικος θρησκευτικός ύμνος. Οι επιρροές της θρησκείας στη μουσική είναι πολύ μεγάλες. Εμείς έχουμε τη βυζαντινή μουσική, οι Αμερικανοί έχουν τα γκόσπελ. Και φυσικά δεν πρέπει να ξεχάσουμε τα μοναδικά μοιρολόγια της ελληνικής μουσικής παράδοσης, με τα οποία έχω σκοπό να ασχοληθώ εντατικά το επόμενο χρονικό διάστημα. Πιστεύω πως αξίζει πραγματικά τον κόπο να αφιερώσει κανείς μια ολόκληρη συναυλία στους παραδοσιακούς θρήνους που προέρχονται απ' όλη την Ελλάδα. Όλο αυτό όμως θέλει πολλή μελέτη και πολλή δουλειά.

Η μουσική αποτελεί διαχρονικά ιδανικό τρόπο έκφρασης του πόνου και του θρήνου;

Πράγματι. Τα περισσότερα τραγούδα έχουν γεννηθεί από μεγάλο πόνο, και αντίστοιχα βαριά συναισθήματα εκτονώνουν όταν ερμηνεύονται. Όταν πονάς, όταν θρηνείς, η μουσική βοηθάει να βγάλεις από μέσα σου τον πόνο που νιώθεις. Έχει μια ιερότητα όλη αυτή η διαδικασία.

Ποιο είναι το στοιχείο εκείνο της σύγχρονης εποχής που σας κάνει να αισθάνεστε πόνο, βαθιά λύπη;

Η δική μου γενιά έζησε μια εποχή υπέρβασης. Ήταν η έκρηξη των τεχνών, οι αγώνες μετά όταν ήρθε ο πόλεμος του Βιετνάμ που γέννησε τα ειρηνικά κινήματα. Και βρισκόμαστε τώρα σε αυτήν τη δεκαετία του 21ου αιώνα που έχουν ανατραπεί όλα και κυριαρχούν η ανασφάλεια, η φτώχεια, οι πόλεμοι... Και το χειρότερο απ' όλα είναι ότι αυτούς τους πολέμους έχουμε συνηθίσει να τους βλέπουμε στους δέκτες μας και να κάνουμε σαν να μη μας αφορούν. Αυτό και με λυπεί βαθιά, και με τρομάζει.

Τελικά ποιος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός μας;

Ο μεγαλύτερος εχθρός μας νομίζω πως είναι το σύστημα του πολιτισμού του θεάματος, αυτό που εγώ ονομάζω «μειλίχιο τέρας». Πάθαμε αυτό που μας έλεγε, προφητικά πριν χρόνια, να προσέξουμε ο Μάνος Χατζιδάκις: «Να μη συνηθίσουμε την ασχήμια». Πρόκειται για ένα σύστημα επικίνδυνο, που τα παρουσιάζει όλα υπέροχα και σου δίνει τη δυνατότητα όταν κάτι δεν σου αρέσει να αλλάξεις την εικόνα πατώντας απλώς ένα κουμπί. Το 2003 που ξεκίνησε ο πόλεμος στο Ιράκ λέγαμε πως καθόμαστε στον καναπέ και βλέπουμε τον πόλεμο. Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, ο πόλεμος είναι παντού, στις οθόνες, στα κινητά μας τηλέφωνα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και δεν μας απασχολεί πια γιατί -αν είναι δυνατόν- το έχουμε συνηθίσει. Σοκαριστήκαμε με το πρώτο προσφυγόπουλο που ξέβρασε νεκρό η θάλασσα. Από τότε όμως μέχρι σήμερα έχουν πνιγεί εκατοντάδες παιδιά και κανείς δεν ασχολείται με αυτό. Και δυστυχώς σε αυτήν τη φρίκη δεν υπάρχει αντίδραση, δεν έχει γεννηθεί κάποιο κίνημα που θα αντισταθεί και θα πει «φτάνει πια».

Πού θεωρείτε πως οφείλεται αυτή η παγκόσμια «ανοσία» στον ανθρώπινο πόνο;

Στην επικράτηση της κοινωνίας του θεάματος, η οποία ήρθε ξαφνικά και μας βρήκε απροετοίμαστους. Κανείς δεν μπόρεσε να προβλέψει αυτή την εισβολή. Πρόκειται για ένα σύστημα επικίνδυνο, που αρχικά σε χαϊδεύει, σου προσφέρει έναν σωρό τρόπους που υποτίθεται πως βελτιώνουν τη ζωή σου κι έπειτα σε εθίζει στον καταναλωτισμό και σε κάνει να αδιαφορείς γι' αυτά που συμβαίνουν στον διπλανό σου.

Έχετε την ελπίδα ότι μπορεί να γεννηθεί σύντομα μια γενικευμένη αντίδραση;

Θέλω να ελπίζω πως ναι. Στην Αμερική πριν από λίγες μέρες εκατομμύρια κόσμου ενώθηκαν και διαδήλωσαν ενάντια στην οπλοκατοχή. Μακάρι αυτή η κραυγή ανασφάλειας που νιώθουν αυτά τα παιδιά να απλωθεί και να δημιουργηθεί ένα παγκόσμια κίνημα ενάντια στη βία και στον πόλεμο.

Από το ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ /1.4.2018·