'Ενας κόσμος βουντού και τρόμου

'Ενας κόσμος βουντού και τρόμου

του Jacob Young

Η ίδια η φτωχή Αϊτή και ο χαρακτήρας της εξουσίας του Δόκτορα Ντυβαλιέ δεν είναι δημιουργήματα της φαντασίας μου. Ούτε παρουσίασα την εξουσία αυτή πιο μαύρη απ' όσο είναι για να πετύχω κάποιο δραματικό εφφέ. Είναι αδύνατο να παρουσιάσεις τη νύχτα πιο μαύρη απ' όσο είναι.

— Γκράχαμ Γκρην “Οι κωμωδοί”

Ο τρόμος ήταν πάντα το καθοριστικό στοιχείο στη ζωή της Αϊτής. Παρ ' όλο που υπήρξαν κάποιοι άνθρωποι που προσπάθησαν - και στην πλειοψηφία τους απέτυχαν -να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της χώρας, οι κυβερνήτες της Αϊτής κατέφευγαν πάντα στον τρόμο, ως το έσχατο μέσο εξουσίας.

Η αιματοβαμμένη ιστορία της γνώρισε μια μεγάλη έξαρση φρίκης στη διάρκεια της βασιλείας του Ανρί Α', ενός σκλάβου ονόματι Ανρί Κριστόφ, ο οποίος αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς το 1811. Εκατόν σαρανταέξι χρόνια αργότερα η Αϊτή έπεσε στα νύχια της εξουσίας του πνευματικού τέκνου του Ανρί Κριστόφ, του Δρα Φρανσουά Ντυβαλιέ - η Πάπα-Ντοκ - ενός ανθρώπου που ζούσε με τη μανία του βουντού, των βασανιστηρίων και του φόνου.

 Portrait of Henri Christophe, King of Haiti

Μια ειρωνεία της ιστορίας θέλησε να μετατρέψει έναν μαχητή της ελευθερίας σε έναν από τους πρώτους δυνάστες της Αϊτής. Ο Ανρί Κριστόφ ήταν από τους ηγέτες των μαύρων κουρελήδων που απετέλεσαν τον στρατό της Αϊτής και νίκησαν τους στρατηγούς του Ναπολέοντα, ελευθερώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της γαλλικής αποικίας που ονομαζόταν Άγιος Δομίνικος. Ως μονάρχης όμως δημιούργησε ένα πρότυπο βίας που κληροδότησε στις επόμενες γενιές, λεηλατώντας τη χώρα και ξεχειλίζοντας τις φυλακές της με κρατούμενους. Το πιο απαίσιο από τα μνημεία που έστησε στο εγώ του σώζεται ακόμη. Είναι το γιγάντιο οχυρό του, κοντά στο ακρωτήρι της Αϊτής, το φρούριο Λα Φεριέρ. Χτισμένο στην κορυφή ενός βουνού, 910 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, το οχυρό χτιζόταν επί 14 χρόνια - και στη διάρκεια της κατασκευής του χιλιάδες εργάτες έχασαν τη ζωή τους.

Haiti's The Citadelle Laferrière

 

Ο Ντυβαλιέ κατόρθωσε όχι μόνο να φτάσει, μα και να ξεπεράσει τον προκάτοχο του στην ικανότητα του για πράξεις βίας. Η εκλογή του ως προέδρου το 1957 ήταν το ορόσημο για την έναρξη ενός μακρού και φρικτού εφιάλτη. Έχοντας σπουδάσει γιατρός ο Ντυβαλιέ δούλεψε χρόνια στην πρωτόγονη ύπαιθρο, όπου και υιοθέτησε τις ιδέες που του έδωσαν τη δυνατότητα να μαγέψει την Αϊτή. Η μία ιδέα ήταν αυτή η ασαφής φιλοσοφία που την ονόμαζε «νεγροσϋνη» - μαύρη εξουσία. Μία άλλη ήταν το   βουντού,  αυτό το παράδοξο μίγμα  Καθολικισμού,   ανιμισμού   και μαγείας, που ασκείται σ' έναν μυστηριώδη υπόκοσμο, όπου άνθρωποι υποτίθεται ότι παίρνουν μορφές ζώων και ανακατεύονται με ζόμπι και πνεύματα.

Η βασιλεία του τρόμου άρχισε με την άνοδο του Ντυβαλιέ στην εξουσία. Μια από τις πρώτες του πράξεις ήταν να ιδρύσει   μια   ιδιωτική   δύναμη   ασφαλείας, τους Τοντόν Μακούτ, που χρωστούν το όνομα τους σ' έναν δράκο των αϊτινών μύθων, ο οποίος κλέβει παιδιά τα οποία δεν βρίσκονται ποτέ πια. Τα μαύρα γυαλιά με τον μεταλλικό σκελετό των Τοντόν έγιναν το σύμβολο του τρόμου  για  τους  Αϊτινούς  -  και οι πράξεις   τους   δικαιολογούσαν  αυτόν τον   τρόμο.   Στις   δημόσιες   πλατείες στήνονταν κεφάλια πάνω σε πασσάλους, πτώματα με κομμένο τον λαιμό γέμιζαν καθημερινά τους δρόμους και ο Πάπα-Ντοκ αυτοχρίστηκε το 1964 ισόβιος πρόεδρος.

Μετά από αυτό η αγριότητα του δεν γνώριζε όριο. Ο Ντυβαλιέ εμφανιζόταν πάντοτε μαυροντυμένος και υιοθέτησε την ψιθυριστή φωνή και τον υπερβολικά αργό τρόπο κινήσεων ενός που βρίσκεται «κοντά στον κόσμο των πνευμάτων». Πολλοί Αϊτινοί τον έβλεπαν ως την ενσάρκωση του «Βαρώνου Σαββάτο του», ενός πνεύματος του θανάτου του βουντού. Κι εκείνος φρόντιζε να παίζει αυτόν ακριβώς τον ρόλο. Μια φορά που του είπαν ότι κάποιος προδότης, μέλος των Τοντόν, ξέφυγε χρησιμοποιώντας βουντού για να μεταμορφωθεί σε σκύλο, ο Πάπα-Ντοκ διέταξε μαζική σφαγή των σκύλων του νησιού. Κάποτε άλλοτε ζήτησε να του φέρουν το κομμένο κεφάλι ενός εκτελεσμένου αντιπάλου του, ώστε να συλλάβει την ψυχή του νεκρού. Οι φήμες έλεγαν ότι βασάνιζε ο ίδιος κρατούμενους στα υπόγεια του προεδρικού του μεγάρου και ότι μια φορά τον χρόνο κοιμόταν μέσα σ' έναν τάφο, για να έρθει σε επικοινωνία με τους νεκρούς.

 Papa Doc Duvalier

Βαθείς λάκκοι. 

Όταν ο Ντυβαλιέ πέθανε το 1971 από καρδιακή ανεπάρκεια και περιπλοκές διαβήτη, φόρεσε την πορφύρα του ο 19χρονος, χοντρός και όχι ιδιαίτερης ευφυΐας γιος του, ο Ζαν-Κλωντ. Ο Ζαν-Κλωντ, γνωστός με το παρατσούκλι «Μπαίημπυ Ντοκ», έδειχνε να ενδιαφέρεται περισσότερο για επιδείξεις ταχύτητας στους δρόμους του Πορτ-ω-Πρενς με το πιο πρόσφατο αυτοκίνητο του, παρά να εντρυφήσει στις λεπτομέρειες της τέχνης πώς ασκείται η εξουσία δια του τρόμου. Ωστόσο ο γιος έφερνε ολοφάνερα τα σημάδια της ομοιότητας με τον πατέρα του. Παρ' όλο που προσπάθησε να βάλει κάποιο χαλινάρι στους Τοντόν, η μυστική αστυνομία του Ζαν-Κλωντ συνέχιζε να γεμίζει άθλιες φυλακές, κρατώντας τους αντιπάλους του - ακόμη και τους πιθανούς αντιπάλους του - φυλακισμένους σε βαθείς λάκκους σκεπασμένους με φύλλα πλαστικού που δεν άφηναν να περάσει ούτε το φως ούτε ο αέρας.

Τώρα, η 29χρονη κυριαρχία της οικογένειας Ντυβαλιέ στην Αϊτή έφτασε στο τέλος της. Η Αϊτή παραμένει μια χώρα φτώχειας και πόνου που οποιοδήποτε νέο καθεστώς πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ανακουφίσει. Αλλά κανένα νέο καθεστώς δεν είναι δυνατόν να έχει το πάθος για το κακό που χαρακτήριζε τους Ντυβαλιέ.

Newsweek.

Η τελευταία πράξη στο έργο τρόμου των Ντυβαλιέ

 Jean-Claude Duvalier with his bride, Michele Bennett

Ήταν πια βέβαιο ότι είχαν χάσει το παιχνίδι. Κι όπως συμβαίνει σ' όλες τις παρόμοιες περιπτώσεις, έφυγαν νύχτα. Στις 7 Φεβρουαρίου, στις δύο το πρωί ένα αμερικανικό στρατιωτικό αεροπλάνο C-141 προσγειώθηκε στο διεθνές αεροδρόμιο Φρανσουά Ντυβαλιέ του Πορτ-ω-Πρενς. Κάπου ένα τέταρτο αργότερα κατέφθασαν οι συγγενείς και οι αμέτρητες πολυτελείς βαλίτσες και τα μπαούλα. Το φόρτωμα των αποσκευών κράτησε πάνω από μια ώρα. Όταν όλα ήσαν έτοιμα, εμφανίστηκε η ανοιχτόχρωμη BMW του Μπαίημπυ Ντοκ με την οικογένεια Ντυβαλιέ και σταμάτησε μπροστά στη σκάλα του αεροπλάνου. Δίπλα στον Μπαίημπυ Ντοκ, η γυναίκα του Μισέλ -κομψή όπως πάντα - είχε στα γόνατα της τη μικρή κόρη τους Τάνυα. Οι Ντυβαλιέ, μαζί με 19 συγγενείς και τρεις σωματοφύλακες, ανέβηκαν σιωπηλοί στο μεταγωγικό. Στις 3.46' το C-141 απογειώθηκε και χάθηκε μέσα στη νύχτα. Έτσι τελείωσαν 29 χρόνια τυραννίας των Ντυβαλιέ στην φτωχότερη χώρα του δυτικού ημισφαιρίου.

Οι ΗΠΑ είχαν αρχίσει να κρατούν τις αποστάσεις τους από το καθεστώς του Μπαίημπυ Ντοκ από τον Ιούλιο του 1985, αμέσως μετά το νόθο δημοψήφισμα που οργάνωσε ο δικτάτορας, εξασφαλίζοντας το 99% των ψήφων. Το τέλος του χρόνου σημαδεύτηκε από μεγάλες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στις πόλεις Γκοναΐβ και Καπ Αϊτιέν. Η Ουάσινγκτων πίεζε τον Ντυβαλιέ να απελευθερώσει έναν φυλακισμένο ηγέτη της αντιπολίτευσης, αλλά εκείνος περιορίστηκε σε μια αναδιάρθρωση του υπουργικού του συμβουλίου και μια υπόσχεση να διαλύσει τους Τοντόν Μακούτ. Στο τέλος Ιανουαρίου οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την πρόθεση τους να περικόψουν κατά επτά εκατομμύρια δολλάρια την βοήθεια τους προς την Αϊτή και την ίδια περίοδο ο πρεσβευτής τους στο Πορτ-ω-Πρενς, Κλαίυτον ΜακΜαναγουαίη, άρχισε να διαπραγματεύεται με τον Ντυβαλιέ την αναχώρηση του. Στο τέλος, ο Μπαίημπυ Ντοκ ενέδωσε.

Η είδηση της αναχώρησης του δικτάτορα ξεσήκωσε ένα κύμα ενθουσιασμού στο νησί και στους Αϊτινούς των ΗΠΑ. Στην πρωτεύουσα της Αϊτής ο κόσμος χόρευε στους δρόμους, τριγύριζε με τα πολύχρωμα λεωφορεία και ύψωνε τις γροθιές σ' έναν χαιρετισμό νίκης. Κάπου-κάπου τα πνεύματα έπαιρναν εκδικητικές διαθέσεις. Ένα πλήθος ανθρώπων κατευθύνθηκαν στον τάφο του Φρανσουά Ντυβαλιέ.  Όταν διαπίστωσαν ότι το λείψανο του Πάπα-Ντοκ δεν ήταν εκεί, επιτέθηκαν στον τάφο ενός από τους φίλους του. Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν ολόκληρο το Σαββατοκύριακο και στη διάρκεια τους 20 άτομα έχασαν τη ζωή τους.

Πριν περάσουν πέντε ώρες από την αναχώρηση του Ντυβαλιέ, μια εξαμελής στρατιωτική χούντα, με επικεφαλής τον υποστράτηγο Ανρί Νάμφυ, αρχηγό του Γενικού Επιτελείου, ανέλαβε την εξουσία.

—Π. Τζίμας, για τις Επιλογές

Τι είναι το βουντού;

H λέξη βουντού στα γαλλικά των Κρεολών* προέρχεται από το βοντούν το οποίο στη γλώσσα Φον της Δυτικής Αφρικής σημαίνει θεός, πνεύμα και ιερό αντικείμενο. Αφορά ειδικά την πίστη και τη θρησκευτική πρακτική των κατοίκων της Αϊτής, που στην πλειοψηφία τους κατάγονται από σκλάβους οι οποίοι μεταφέρθηκαν από την Αφρική.

Για τους Δυτικούς η λέξη είναι συνώνυμη της μαύρης μαγείας, των προλήψεων, του τρυπήματος με καρφίτσες ανθρώπινων ομοιωμάτων και λοιπά. Το βουντού όμως αναφέρεται επίσης σ' ένα θρησκευτικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο οι θεοί κατεβαίνουν και κυριεύουν τους πιστούς τους, και τα πνεύματα των προγόνων κατεβαίνουν για να προσφέρουν χρησμούς και προστασία.

Για το βουντού το Αόρατο αποτελείται από εχθρούς με τους οποίους πρέπει να υπάρξει συμφιλίωση και από δυνάμεις που πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Το Υπερφυσικό είναι μια αρρώστια που πρέπει να στραφεί προς το καλό του ασθενούς. Ο ιερέας του βουντού, για να πετύχει αυτούς τους στόχους πρέπει να κατέχει και λευκή και μαύρη μαγεία και να χρησιμοποιεί και τις δύο στα πλαίσια της θρησκείας του. Η πρακτική του είναι συχνά σκληρή, επικίνδυνη, ανατριχιαστική. Γιατί οι θεοί που ο μάγος υπηρετεί είναι ζηλιάρηδες και παντοδύναμοι και όποιος θελήσει να εισδύσει στα μυστήρια τους θα πρέπει να καταβάλει το τίμημα.

Η θρησκευτική πίστη των Αϊτινών εισάγει στοιχεία της Ρωμαιοκαθολικής θρησκείας στις πρωτόγονες αφρικανικές θρησκείες που έφτασαν στην αμερικανική ήπειρο μαζί με τους σκλάβους που έφερναν οι δουλέμποροι τον 17ο και 18ο αιώνα. Είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα, μονοθεϊστικό στη βάση του, με έναν θεό που ονομάζεται Μέγας Αφέντης, ένα ευρύτατο πάνθεο πνευμάτων και ένα πλούσιο και ευφάνταστο τελετουργικό. Τα πνεύματα, τα «λόα», έρχονται στη διάρκεια των τελετών και κυριεύουν τα σώματα των πιστών.  Όσο είναι κυριευμένοι από τα πνεύματα οι πιστοί επιδίδονται σε πράξεις υπεράνθρωπες, όπως να κρατούν αναμμένα κάρβουνα στο στόμα τους. Οι τελετές περιλαμβάνουν λειτουργία από τον ιερέα (ουνγκάν) ή την ιέρεια (μάμπο), προσευχές, τραγούδια, χορούς και θυσίες ζώων.

  The Voodoo Priest 

Σκοπός των τελετών είναι η πρόσκληση κάποιου λόα, που κυριεύει το σώμα ενός ή περισσότερων από τους παρευρισκόμενους. Το λόα μπορεί να φερθεί στο σώμα που κατέλαβε είτε καλά είτε κακά, κι αυτό εξαρτάται βασικά από το είδος της τελετής. Οι τελετές «ράντα» απευθύνονται σε πνεύματα του καλού, ενώ οι τελετές «πέτρο» απευθύνονται σε πνεύματα σκληρά και συχνά είναι αιματηρές. Το ίδιο λόα μπορεί να εμφανιστεί είτε ως καλό είτε ως κακό, ανάλογα με την τελετή.

Από τα πιο σκοτεινά στοιχεία της αϊτινής κουλτούρας είναι τα ζόμπι. Πρόκειται στην ουσία για τιμωρία που επιβάλλεται - συχνά από τους Τοντόν Μακούτ, τους περιπλανώμενους μάγους-γιατρούς (οι οποίοι έχουν πάρει το όνομα τους από έναν δράκο των αϊτηνών μύθων και των οποίων το όνομα δόθηκε στους χωροφύλακες του Ντυβαλιέ) - και συνίσταται στον εμποτισμό του πουκάμισου ή του σπιτιού κάποιου με ένα δηλητήριο το οποίο προκαλεί βαθιά παράλυση, αναστέλλοντας τον μεταβολισμό με τρόπο ώστε το θύμα να μπορεί να ζήσει ώρες ή και μέρες με το οξυγόνο που περιέχει ο αέρας ενός φέρετρου. Το θύμα τότε δηλώνεται νεκρό και θάβεται, για να το ξεθάψει τη νύχτα ο «μπόκορ», ο ιερέας του κακού, και - σύμφωνα με την αϊτινή παράδοση - να τον κάνει σκλάβο του.

* Η εσφαλμένη γραφή «βοντού» που έχει επικρατήσει στην Ελλάδα προέρχεται από τα γαλλικά των κατοίκων της Δαχομέης.

 Επιλογές