Maya Pines : Μνήμη και διατροφή

Μνήμη και διατροφή

Τα αλμυρά μπισκοτάκια μας φέρνουν ύπνο,  ενώ ορισμένες χυλοπίτες  ενισχύουν τη μνήμη. Η εξήγηση: Αυτά που  τρώμε επηρεάζουν   τον εγκέφαλο

της  Maya Pines

Σοκολάτες που περιέχουν μια ειδική θρεπτική ουσία για την καταπολέμηση της κατάθλιψης, «εμπλουτισμένες» χυλοπίτες για τη βελτίωση της μνήμης, αλμυρά μπισκότα για να κοιμάται κανείς πιο εύκολα: Αυτά είναι μερικά μόνο απ' τα παρασκευάσματα που δοκιμάζουν οι ερευνητές, καθώς αρχίζουν να κατανοούν τον τρόπο με τον οποίο τα διάφορα τρόφιμα επηρεάζουν τις λειτουργίες του εγκεφάλου.

Οι άνθρωποι είχαν πάντα θεωρίες για το πώς επιδρούν πάνω τους οι τροφές - για παράδειγμα,  πολλοί επιμένουν ότι το ζεστό γάλα τους φέρνει ύπνο. Μέχρι πρόσφατα, όμως, οι επιστήμονες έβλεπαν αυτά τα θέματα με κάποια περιφρόνηση. Τώρα, όλο και περισσότεροι ερευνητές μελετούν τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος αντιδρά στις θρεπτικές ουσίες. Και ανακάλυψαν, πως η ψυχική μας διάθεση, η εγρήγορση, το μνημονικό μας, ακόμα και η αίσθηση του πόνου μπορούν να επηρεαστούν απ' αυτά που τρώμε.

Ένα μεγάλο μέρος της έρευνας στρέφεται στους νευρομεταβιβαστές, τις χημικές δηλαδή ουσίες μέσω των οποίων τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου επικοινωνούν αστραπιαία μεταξύ τους. Όταν ανοιγοκλείνουμε τα μάτια μας ή ανασύρουμε απ' τα βάθη της μνήμης μας κάποια θύμηση, ορισμένοι νευρώνες στον εγκέφαλο μας παράγουν και εκλύουν νευρομεταβιβαστές, που στέλνουν μηνύματα σε άλλους νευρώνες.

Υπάρχουν τουλάχιστον 30 διαφορετικά είδη νευρομεταβιβαστών και, αρχικά, φαινόταν μάλλον απίθανο κάτι τόσο  απροσδιόριστο,  όπως η τροφή, να μπορεί να επηρεάσει κάποιον απ' αυτούς. Επί πλέον, ο εγκέφαλος προφυλάσσεται από πολλές ουσίες που κυκλοφορούν στο αίμα -από χημικές ουσίες, που πιθανόν να είναι βλαβερές, αλλά και από χρήσιμα φάρμακα - χάρη στο λεγόμενο «φράγμα αίματος-εγκεφάλου». Μόνο μερικές χημικές ουσίες, όπως το οινόπνευμα,  μπορούν και περνάνε μέσα απ' αυτό το φράγμα με ευκολία. «Πριν από μια δεκαετία περίπου, οι ερευνητές του  εργαστηρίου μας ανακάλυψαν πως η ικανότητα του εγκεφάλου να παράγει ορισμένους νευρομεταβιβαστές   εξαρτάται   από την ποσότητα των διαφόρων θρεπτικών ουσιών που κυκλοφορούν στο αίμα,» λέει ο Δρ. Ρίτσαρντ Τζ. Βέρτμαν, νευροενδοκρινολόγος του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασσαχουσέττης. «Αυτό σημαίνει, πως ο εγκέφαλος δεν αδιαφορεί για τις τροφές, όπως πίστευαν πολλοί επιστήμονες,   αλλά   επηρεάζεται  σε   μεγάλο βαθμό από ό,τι τρώμε.»

Κυκλοφοριακή  συμφόρηση. 

Καθώς οι ερευνητές μαθαίνουν ποιες θρεπτικές ουσίες περνάνε το φράγμα αίματος-εγκεφάλου και γιατί, έχουν αρχίσει να ξεχωρίζουν την αλήθεια από το μύθο όσον αφορά τις επιδράσεις των διαφόρων τροφών. Για παράδειγμα, είναι σήμερα σε θέση να μας συστήσουν τι πρέπει να φάμε πριν πέσουμε να κοιμηθούμε, ώστε να διευκολυνθεί ο ύπνος μας.

Η ουσία που μας κάνει να νυστάζουμε είναι ένας νευρομεταβιβαστής που λέγεται σεροτονίνη. Οι νευρώνες του εγκεφάλου, όμως, για να παραγάγουν σεροτονίνη χρειάζονται τρυπτοφάνη. Η τρυπτοφάνη είναι ένα από τα αμινοξέα που αποτελούν τους δομικούς λίθους των πρωτεϊνών. Στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασσαχουσέττης, στις αρχές της δεκαετίας του '70, ο Δρ. Βέρτμαν και ο Δρ. Τζων Φέρνστρομ διαπίστωσαν πως όταν οι αρουραίοι τρέφονται με καθαρή τρυπτοφάνη, ο εγκέφαλος τους εκλύει περισσότερη σεροτονίνη. Το επόμενο ερώτημα που αντιμετώπισαν οι ερευνητές, ήταν πώς να αυξήσουν την ποσότητα της τρυπτοφάνης στον εγκέφαλο ανθρώπων που έχουν προβλήματα ύπνου. Η κατανάλωση τροφών όπως το κρέας και το γάλα δεν έχει θετικό αποτέλεσμα, γιατί η τρυπτοφάνη είναι το πιο σπάνιο αμινοξύ στις περισσότερες πρωτεΐνες και, επομένως, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τα άλλα αμινοξέα και να περάσει το   φράγμα  αίματος-εγκεφάλου   σε επαρκείς ποσότητες.

«Είναι, σαν πολλά αυτοκίνητα μαζί να προσπαθούν να βγουν στον αυτοκινητόδρομο από την ίδια παρακαμπτήριο,» εξηγεί η Τζούντιθ Τζ. Βέρτμαν, ερευνήτρια στο Τμήμα Διαιτητικής και Τροφίμων του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασσαχουσέττης και σύζυγος του δόκτορα Ρίτσαρντ Βέρτμαν. «Η τρυπτοφάνη είναι σαν ένα παλιό Φολκσβάγκεν που δεν μπορεί να περάσει, γιατί όλα τ' άλλα αυτοκίνητα είναι μεγαλύτερα και ταχύτερα. Αν όμως εξαφανιστούν τα άλλα αυτοκίνητα, τότε έχει ελεύθερο το πεδίο.»

Τελικά αποδείχτηκε πως ο καλύτερος τρόπος να μειωθούν τα άλλα αμινοξέα στο αίμα είναι η κατανάλωση υδατανθράκων. Οι υδατάνθρακες αναγκάζουν τον οργανισμό να αυξήσει την έκκριση ινσουλίνης, η οποία αφαιρεί τα άλλα αμινοξέα από το αίμα. Μόλις αυτά τα άλλα αμινοξέα αρχίσουν να μετακινούνται προς τα μυϊκά κύτταρα, μπορεί να εισέλθει στον εγκέφαλο περισσότερη τρυπτοφάνη.

Μια μικρή ποσότητα υδατανθράκων ίσως σας βοηθήσει να νυστάξετε - εφόσον δεν καταναλώσετε ταυτόχρονα και πρωτείνες. Μερικές παστίλιες αλθαίας (μαρσμάλλοους) ή λίγα αλμυρά μπισκοτάκια «είναι αρκετά, αν δεν έχετε φάει τίποτα άλλο», λέει ο Δρ. Ρίτσαρντ Βέρτμαν. Το βράδυ, όταν πολλά αμινοξέα από τις πρωτείνες που καταναλώθηκαν στη διάρκεια της ημέρας κυκλοφορούν ακόμα στο αίμα, χρειάζονται περισσότεροι υδατάνθρακες για να προκύψει το ίδιο αποτέλεσμα - για παράδειγμα, οι ποσότητες που υπάρχουν σ' ένα ψωμάκι με μαρμελάδα ή μια μπανάνα. Αν λοιπόν δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε και θέλετε να κάνετε επιδρομή στο ψυγείο, προτιμήστε κάτι γλυκό ή αμυλώδες. Απ' την άλλη μεριά, αν θέλετε να μείνετε ξύπνιοι, φάτε κάτι με πρωτείνες.

Ανακούφιση για τον πόνο.

Ένας άλλος λόγος για να τρώτε τροφές με περισσότερους υδατάνθρακες απ' ό,τι πρωτεΐνες, είναι για να ανακουφιστείτε από μέτριους πόνους. Οι ερευνητές δοκίμασαν να δώσουν καθαρή τρυπτοφάνη γι' αυτό το σκοπό. Στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασσαχουσέττης, ο ψυχολόγος Χάρρις Λήμπερμαν έκανε ένα πείραμα με οκτώ εθελοντές και ένα «πονόμετρο», που εστιάζει τη θερμότητα μιας λάμπας εκατό κηρίων σε μια επιφάνεια μεγέθους δίδραχμου περίπου, με διαφορετική ένταση κάθε φορά. Οι εθελοντές έστρεψαν αυτήν την ακτίνα στο μπράτσο τους επί τρία το πολύ δευτερόλεπτα κάθε φορά, και εκτίμησαν το βαθμό του πόνου μετά από κάθε μια από τις 114 δοκιμές, που έγιναν σε τυχαία ένταση. Ο Λήμπερμαν διαπίστωσε πως μια και μόνη δόση τρυπτοφάνης μείωνε σημαντικά την ευαισθησία των εθελοντών στον πόνο από μέτρια θερμότητα.

Μια άλλη ομάδα ερευνητών, στο Πανεπιστήμιο Τεμπλ, στην Φιλαδέλφεια, μελέτησε 30 ασθενείς που υπέφεραν από χρόνιο πόνο του προσώπου, στην περιοχή των γνάθων. Σε όλους καθορίστηκε διαιτολόγιο πλούσιο σε υδατάνθρακες αλλά φτωχό σε πρωτείνες και λίπη, για ένα μήνα, ενώ ταυτόχρονα τους έδιναν είτε τρυπτοφάνη, είτε ένα πλασέμπο (αδρανή ουσία). Αυτοί που έπαιρναν τρυπτοφάνη και που η δίαιτα τους ήταν πλούσια σε υδατάνθρακες, ανέφεραν πως ο πόνος τους μειώθηκε σημαντικά. Αλλά ακόμα και με μόνη τη δίαιτα, οι υπόλοιποι ασθενείς παραδέχτηκαν πως «είδαν» μια σχετική ανακούφιση από τους πόνους.

Κάποια μέρα, θα μπορούμε ίσως να ανακουφίζουμε από το ψυχικό άλγος άτομα που πάσχουν από βαριά κατάθλιψη, χάρη στην τυροσίνη, που είναι κι αυτή αμινοξύ. Μερικά πρώτα πειράματα, με χάπια καθαρής τυροσίνης, είχαν ενθαρρυντικά αποτελέσματα, λέει ο Δρ. Άλαν Τζ. Γκέλενμπεργκ, διευθυντής της Κλινικής Ειδικών Σπουδών του Γενικού Νοσοκομείου της Μασσαχουσέττης, στην Βοστώνη. Ο Δρ. Γκέλενμπεργκ πειραματίστηκε με την τυροσίνη επειδή οι νευρώνες του εγκεφάλου μετατρέπουν αυτό το αμινοξύ σε νευρομεταβιβαστή, την νορεπινεφρίνη, η οποία μπορεί να παρουσιάσει μια μείωση της δράσης της στους εγκεφάλους των ανθρώπων με βαριά κατάθλιψη. Σε ένα απ' τα πειράματα, μια νεαρή γυναίκα που έκλαιγε συχνά και αδιαφορούσε σχεδόν πλήρως για ό,τι συνέβαινε γύρω της, καλυτέρευσε αισθητά παίρνοντας χάπια τυροσίνης επί δυο βδομάδες. Όταν τα χάπια αυτά αντικαταστάθηκαν από πλασέμπο, τα συμπτώματα της κατάθλιψης επανεμφανίστηκαν. Ύστερα της χορηγήθηκε ξανά τυροσίνη, και η κατάσταση της βελτιώθηκε πάλι.

Αν διαπιστωθεί πως η τυροσίνη δρα σαν αντικαταθλιπτικό φάρμακο για πολλούς ανθρώπους, ίσως αποδειχτεί και πιο ασφαλής από πολλά απ' τα συνηθισμένα φάρμακα, δεδομένου ότι αρκετά έχουν δυσάρεστες     παρενέργειες. «Για την ώρα, όμως, δεν υπάρχει τρόπος ν' ακολουθήσετε     κάποια δίαιτα για να αυξήσετε την τυροσίνη,» λέει ο Δρ. Γκέλενμπεργκ.     Οι πρωτεΐνες που περιέχουν τυροσίνη, περιέχουν παράλληλα και άλλα αμινοξέα που  την  ανταγωνίζονται στο φράγμα αίματος-εγκεφάλου. Ούτε και θα βοηθούσε η κατανάλωση κάποιου άλλου είδους τροφής που θα ελευθέρωνε το πεδίο για την τυροσίνη, όπως συμβαίνει με τους υδατάνθρακες και την τρυπτοφάνη. Επομένως, η τυροσίνη θα πρέπει να ληφθεί είτε στην καθαρή της μορφή, σαν χάπι, είτε να προστεθεί σε κάποια τροφή που να μην περιέχει πρωτεΐνη. Μια εταιρεία προμηθεύει ήδη  τον Δρα. Γκέλενμπεργκ με σοκολάτες εμπλουτισμένες  με  τυροσίνη   για  τις ανάγκες των μελετών του.

Χυλοπίτες για τη μνήμη.

Η εταιρεία που παράγει το τσάι Λίπτον μελετάει τρόπους προσθήκης μιας διαφορετικής θρεπτικής ουσίας στις χυλοπίτες, για έναν άλλο σκοπό: την παρεμπόδιση της απώλειας της μνήμης. Το 1975, ο Δρ. Ρίτσαρντ Βέρτμαν και μια πτυχιούχος φοιτήτρια, η Ήντιθ Κοέν, απέδειξαν πως η λήψη, μαζί με την τροφή, μιας ουσίας που λέγεται χολίνη αύξανε στον εγκέφαλο την ποσότητα ενός νευρομεταβιβαστή, της ακετυλχολίνης. Τα φάρμακα που αναστέλλουν τη δράση της ακετυλχολίνης φαίνεται πως παραβλάπτουν τη μνήμη σε υγιείς εθελοντές, ενώ τα φάρμακα που απομιμούνται τη δράση της την επαναφέρουν.

Λίγο αργότερα, ο Δρ. Βέρτμαν και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν πως η λεκιθίνη, αυτή η φυσική πηγή χολίνης στους ανθρώπους και τα ζώα, αυξάνει ακόμα περισσότερο την ακετυλχολίνη στον εγκέφαλο..Μήπως η λήψη συμπληρωμάτων λεκιθίνης θα βοηθούσε, λοιπόν, τη μνήμη;

Πρόσφατα, ένας Βρεταννός ερευνητής δημοσίευσε τα πορίσματα μιας δοκιμαστικής μελέτης διάρκειας έξι μηνών πάνω σε ασθενείς που έπασχαν από τη νόσο του Άλτσχαϊμερ -μια εκφυλιστική πάθηση που καταστρέφει τη μνήμη. Οι ασθενείς αυτοί έπαιρναν 25 γραμμάρια καθαρής λεκιθίνης κάθε μέρα. Η μνήμη τους βελτιώθηκε κάπως, ή απλώς χειροτέρεψε λιγότερο απ' όσο άλλων ασθενών που έλαβαν μέρος στη μελέτη και που δεν έπαιρναν λεκιθίνη. Η λεκιθίνη προστίθεται τώρα σε ορισμένες χυλοπίτες και η αποτελεσματικότητα της δοκιμάζεται κλινικά. Ίσως διατεθεί σύντομα και στο εμπόριο, σε διάφορες γεύσεις, θα λαμβάνεται όμως μόνο ύστερα από υπόδειξη γιατρού.

Καινούριες διασυνδέσεις.

Η ηλικία είναι ένας παράγοντας αποφασιστικής σημασίας σε όλες τις έρευνες πάνω στην επίδραση που έχουν οι θρεπτικές ουσίες στον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος του εμβρύου, για παράδειγμα, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στη διάρκεια του τελευταίου τριμήνου της εγκυμοσύνης, όταν οι νευρώνες του εγκεφάλου διαιρούνται και αυξάνονται ταχύτατα, όπως ιδιαίτερα ευαίσθητος είναι και ο εγκέφαλος του βρέφους στη διάρκεια των πρώτων 18 μηνών μετά τη γέννηση, όταν οι νευρώνες αναπτύσσουν τις ειδικές διακλαδώσεις που τους επιτρέπουν να στέλνουν και να λαμβάνουν μηνύματα από τα άλλα νευρικά κύτταρα. Μια ισορροπημένη διατροφή, με αρκετή πρωτεΐνη, για τη μητέρα και το μωρό είναι ουσιαστικής σημασίας, αλλιώς ο εγκέφαλος του μωρού μπορεί να μην αναπτυχθεί κανονικά.

Καθώς γερνάνε, οι άνθρωποι χρειάζονται ίσως κάτι περισσότερο από μια ισορροπημένη διατροφή με αρκετές πρωτεΐνες. Πολλοί απ' τους νευρώνες του εγκεφάλου πεθαίνουν καθώς γερνάμε, και δεν αναπτύσσονται καινούριοι για να τους αντικαταστήσουν. Η απώλεια της μνήμης και η επιβράδυνση των νοητικών λειτουργιών που παρατηρείται στους ηλικιωμένους οφείλεται, ίσως, σ' αυτήν τη μείωση του αριθμού των νευρώνων. «Είναι πολύ πιθανό, να μπορέσουμε να παρασκευάσουμε ένα είδος τονωτικού για τους ηλικιωμένους, ώστε να ανακόψουμε αυτήν την εκφυλιστική διεργασία και να εκμεταλλευτούμε τους εναπομείναντες νευρώνες με τον καλύτερο τρόπο,» λέει ο Δρ. Ρίτσαρντ Βέρτμαν.

Ο πλέον επιθυμητός τρόπος είναι, ίσως, μέσω τροφών ενισχυμένων με θρεπτικές ουσίες που επηρεάζουν τους νευρομεταβιβαστές. Το πλεονέκτημα τους, σε σχέση με τα φάρμακα, είναι πως οι θρεπτικές ουσίες είναι μάλλον λιγότερο επικίνδυνες, γιατί παρουσιάζουν μειωμένες παρενέργειες.

Τελικά, μπορεί να συνηθίσουμε στην ιδέα να στρεφόμαστε σε ειδικές θρεπτικές ουσίες κάθε φορά που χρειαζόμαστε βοήθεια για να κοιμηθούμε, να ξεπεράσουμε την κατάθλιψη, να οξύνουμε τη μνήμη μας, ή να ανακουφιστούμε απ' τον πόνο - αλλά και για να βοηθηθούμε με άλλους τρόπους που, πιθανότατα, θα προκύψουν καθώς οι επιστήμονες ανακαλύπτουν όλο και περισσότερες διασυνδέσεις ανάμεσα στη διατροφή και τον εγκέφαλο.  

Επιλογές