ΓΚΑΡΕΘ ΟΟΥΕΝΣ : Ο αποκρυπτογράφος

ΓΚΑΡΕΘ ΟΟΥΕΝΣ : Ο αποκρυπτογράφος

Μια διαφωτιστική συνέντευξη με τον Ουαλό γλωσσολόγο-ερευνητή που ζει στο Ηράκλειο και έχει αφιερώσει τη ζωή του στον συναρπαστικό γρίφο του Δίσκου της Φαιστού.

«Κάποιος μια φορά μού είπε ότι είμαι... κρητολόγος και αυτό μου άρεσε. Η αλήθεια είναι ότι το ενδιαφέρον μου είναι η Κρήτη. Η Μεγαλόνησος. Η Κρήτη που, ως σταυροδρόμι πολιτισμών, είναι "εκ φύσεως" διεθνής».

της Κατερίνας Μπακογιάννη

Το σπίτι του γλωσσολόγου-ερευνητή Γκάρεθ Όουενς στο Ηράκλειο απέχει θεωρητικά 5 λεπτά από το Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου εκτίθεται ο Δίσκος της Φαιστού. Θεωρητικά... διότι τουλάχιστον δέκα άτομα τον σταματούν για να τον χαιρετήσουν και να του πουν μια «καλημέρα» στην καθημερινή του διαδρομή.

Ο Ουαλός Όουενς είναι γνωστή και χαρακτηριστική φιγούρα στους δρόμους του Ηρακλείου. Όπως γνωστό είναι και ότι το μεγάλο πάθος της ζωής του, είναι ο Δίσκος της Φαιστού. Ένα από τα πιο γοητευτικά μυστικά της αρχαιότητας. Ένα μυστήριο που ξεδιαλύνεται σταδιακά, από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, οπότε ανακαλύφθηκε στη μινωική πόλη της νότιας Κρήτης, μέχρι τις μέρες μας. Σε μια κατάμεστη αίθουσα στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (www.ekt.gr) του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Αθήνα, τον περασμένο χειμώνα, ο Όουενς ανακοίνωσε ότι έχει φτάσει στο σημείο να μπορεί να ερμηνεύσει το 50% των ιερογλυφικών συμβόλων του Δίσκου. Δηλαδή τις μισές περίπου «λέξεις» σε κάθε του πλευρά.

«Πριν από λίγο καιρό», λέει, «μου φώναξε ένα παιδί έξω από το μουσείο: "Ε, Γκάρεθ, ξέρεις τι λένε; Ότι έχεις καταλάβει μόνο το μισό μάθημα". Και του απάντησα: "Ε, και; Τουλάχιστον εγώ έχω καταλάβει το μισό. Εσύ τι θα κάνεις;"».

Ο Δίσκος της Φαιστού, ο οποίος χρονολογείται πιθανόν στον 17ο αι. π.Χ., είναι γραμμένος στα λεγόμενα Κρητικά Ιερογλυφικά. Πρόκειται για εκδοχή της μινωικής Γραμμικής Α, την οποία ο Όουενς και ο συνεργάτης του, καθηγητής Φωνητικής στην Οξφόρδη Τζον Κόουλμαν, «διαβάζουν» με τις φωνητικές αξίες της μυκηναϊκής Γραμμικής Β, όπως την αποκρυπτογράφησε ο Άγγλος αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις. «Οι διαφορές», λέει ο Όουενς, «ανάμεσα στη Γραμμική Β, την πρώτη γραφή της ελληνικής γλώσσας, και στη Γραμμική Α, που χρησιμοποιείται από τους Μινωίτες, είναι λιγότερες από 10%. Λιγότερες από τις διαφορές ανάμεσα στο ελληνικό και το λατινικό αλφάβητο σήμερα».

Ο Όουενς υποστηρίζει ότι η γραφή του Δίσκου περιλαμβάνει στοιχεία της μινωικής γλώσσας που εμφανίζονται και σήμερα. Τα τοπωνύμια «Κνωσός», «Φαιστός», «Κρήτη» είναι λέξεις που αποδεικνύουν ότι η μινωική γλώσσα δεν είναι νεκρή. Περιγράφει, μάλιστα, πώς ο ίδιος εντυπωσιάστηκε πριν από πολλά χρόνια όταν άνοιξε για πρώτη φορά το βιβλίο για παιδιά του Νίκου Καζαντζάκη «Στα παλάτια της Κνωσού» και συνάντησε στην πρώτη σελίδα επτά αγροτικά προϊόντα που εμφανίζονται και στη Γραμμική Β από το 1400 π.Χ. «Άλλη γραφή, άλλη γλώσσα», εξηγεί με το πάθος του ερευνητή, «αλλά ίδια πράγματα. Πράγματα που δεν αλλάζουν στην Κρήτη»!

Σύμφωνα με τον Όουενς, η λέξη «I-QE-KU-RJA» που εμφανίζεται στην πρώτη πλευρά του δίσκου και επαναλαμβάνεται τρεις φορές σημαίνει «έγκυος θεότητα» και θεωρείται κλειδί για την ερμηνεία του. Πιθανότατα αναφέρεται στην Αφαία («I-PE-WI-JE», στη δεύτερη πλευρά του δίσκου), γνωστή στη δυτική Κρήτη και ως Δίκτυννα, θεότητα της γονιμότητας. Πιστεύει ακόμη ότι ο Δίσκος έχει αναφορές και στον έρωτα. Σαν ερωτική κρητική μαντινάδα. «Στα ελληνικά», λέει, «η λέξη "έρωτας" έχει σχέση με τη λέξη "έρχομαι", που σημαίνει έρχομαι σε επαφή. Ο έρωτας είναι αυτό που ενώνει τους ανθρώπους. Το μήνυμα του Δίσκου της Φαιστού σχετίζεται, λοιπόν, με κάτι ερωτικό - αλλά με την ευρεία έννοια. Το θρησκευτικό δεν αποκλείει το ερωτικό. Έρωτας, αγάπη, θεός - όλα αυτά είναι πανανθρώπινες και διαχρονικές αξίες. Γι' αυτό οι Μινωΐτες έψησαν τον Δίσκο της Φαιστού, ώστε να διασώσουν το μήνυμα που μεταφέρει και το οποίο δεν ήθελαν να χαθεί».

Ποιος τον προέτρεψε να μείνει στην Κρήτη, ο έρωτας ή ο Δίσκος; «Εάν δεν είχα γνωρίσει τη γυναίκα μου και δεν είχαμε κάνει οικογένεια, δεν θα είχα μείνει», απαντά κατηγορηματικά. «Το πιο σημαντικό για μένα είναι ο άνθρωπος με τον οποίο πίνεις τον καφέ σου». Η σύζυγος του' Οουενς είναι αρχαιολόγος στον Δήμο Ηρακλείου. Γνωρίστηκαν πριν από 30 χρόνια, όταν εκείνος ήρθε ως φοιτητής του University College London για να συμμετάσχει σε μια αρχαιολογική ανασκαφή.

Ο Όουενς έχει αφιερώσει δεκάδες χιλιάδες ερευνητικές ώρες στην ερμηνεία του Δίσκου. «Είναι το χόμπι μου», λέει. Είναι, όμως, και η συνέχεια της διδακτορικής του διατριβής στο ΕΚΠΑ, όπου είχε επιχειρήσει μια δοκιμαστική προσέγγιση της μινωικής γλώσσας.

Γιατί, όμως, επέλεξε να αφιερώσει τη ζωή του στον Δίσκο της Φαιστού; «Διότι είναι πολύ γοητευτικός», απαντά. «Είναι ένα αντικείμενο τέχνης». Αλλά και για έναν άλλο λόγο: «Έχει πάνω του 61 λέξεις, όταν οι περισσότερες επιγραφές της εποχής έχουν λιγότερες από 10.Έγραψα μια διατριβή 300 σελίδων για την ανάγνωση της Γραμμικής Α, με αφορμή μια επιγραφή μόλις 8 λέξεων».

Ο Όουενς δεν είναι καθηγητής. Εργάζεται ως διοικητικός υπάλληλος του υπουργείου Παιδείας στο ΤΕΙ Κρήτης και συντονιστής του προγράμματος Erasmus. (To ΤΕΙ Κρήτης πήρε το Β' βραβείο στην Ευρώπη πριν από λίγα χρόνια για καλή πρακτική στο πρόγραμμα Erasmus.) Για να προσληφθεί από το ελληνικό κράτος, απέκτησε την ελληνική υπηκοότητα και... υπηρέτησε στον ελληνικό στρατό. Μια επιλογή που υπαγορεύτηκε τόσο από την αγάπη του για την Ελλάδα όσο και από ανάγκη, αφού οι ξένοι υπήκοοι δεν μπορούσαν τότε να διοριστούν στις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας. «Πήγα στρατό το 2004, με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, διότι είχα "μόνιμα" παιδιά και χρειαζόμουν "μόνιμη" δουλειά...» λέει γελώντας.

Η πρόσφατη ανακοίνωση του 'Οουενς ότι μπορεί να ερμηνεύσει το 50% του Δίσκου συνοδεύεται και από τον ισχυρισμό ότι πλέον μπορεί να διαβάζει το 99%. Όπως σπεύδει να τονίσει, άλλο «ερμηνεία» και άλλο απλή ανάγνωση. Και εξηγεί: «Ένας Ευρωπαίος μπορεί να "διαβάσει" μια τουρκική επιγραφή γραμμένη στο λατινικό αλφάβητο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα καταλάβει τι λέει... εκτός από λέξεις όπως "kafe" και "baklava"».

«Είναι το καλύτερο που μπορώ να κάνω», συνεχίζει. «Νομίζω ότι πρόκειται για την πιο εμπεριστατωμένη θεωρία σχετικά με το τι μπορεί να σημαίνει ο Δίσκος της Φαιστού. Και την καταθέτω για να συμβάλω στη συζήτηση. Εάν κάποιος έχει κάτι καλύτερο να προτείνει, ας το κάνει».

Παρότι ανήκει στη μεγάλη παράδοση των Βρετανών που επιλέγουν να ζήσουν στην Κρήτη από την εποχή του Άρθουρ 'Εβανς και της συνεργασίας του με τη Βρετανική Σχολή Αθηνών στην ανασκαφή της Κνωσού, ο Όουενς αποτελεί εξαίρεση, διότι δεν είναι αρχαιολόγος. «Κάποιος μια φορά μού είπε ότι είμαι... κρητολόγος», λέει, «και αυτό μου άρεσε. Η αλήθεια είναι ότι το ενδιαφέρον μου είναι η Κρήτη. Η Μεγαλόνησος. Η Κρήτη που, ως σταυροδρόμι πολιτισμών, είναι "εκ φύσεως" διεθνής. Εδώ θα πουν σε όλους: "Καλώς τον, έλα στην παρέα μας". Αυτό μου αρέσει πολύ». Και συμπληρώνει, κλείνοντας με νόημα το μάτι: «Έτσι κι εγώ, ο Βρετανός, έγινα γαμπρός στην Κρήτη. Ε, δεν με έβλαψε!».

MINOAN WAVE / ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2018