Πάσχου Μανδραβέλη : Όταν η υστερία γράφει ιστορία

Ο Τρότσκι και ο Κάμενεφ στο πλευρό του Λένιν: οι λογοκριτές θα εξαφανίσουν αργότερα τους δύο άνδρες από τη φωτογραφία.

Όταν η υστερία γράφει ιστορία

Tου Πάσχου Μανδραβέλη

Είναι σίγουρο ότι το γιαταγάνι σκότωσε περισσότερους ανθρώπους από το τσιγάρο. Οπότε, μάλλον σε μερικά χρόνια θα βλέπουμε τους αγωνιστές του ’21 να κρατούν ένα τριαντάφυλλο στο σηκωμένο τους χέρι και μια μαργαρίτα στο άλλο, εκεί που τώρα υπάρχει το καριοφίλι (το οποίο, επίσης, σκότωσε πολλούς ανθρώπους). Αν δεν το κάνουμε αυτό, πιθανώς να χρειαστεί στην Εθνική Πινακοθήκη, κάτω από την «Έξοδο του Μεσολογγίου» του Θεόδωρου Βρυζάκη, να αναρτήσουμε την επιγραφή «Το υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας προειδοποιεί: τα γιαταγάνια που κρατούν οι φουστανελοφόροι της ελαιογραφίας βλάπτουν σοβαρά την υγεία. Προκαλούν εκούσιους αποκεφαλισμούς». Ίσως να χρειαστεί να αλλάξουμε και το δημώδες που λέει «θα πάρω το τουφέκι μου, τ’ άγιο το καριοφίλι» σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή, όπως «θα πάρω το τουφέκι μου, το βλαβερό το καριοφίλι».

Η «Έξοδος του Μεσολογγίου» του Θεόδωρου Βρυζάκη

Γιατί να φαίνεται περίεργο; Υπήρχε λογικός άνθρωπος πριν από δέκα χρόνια που θα πίστευε ότι στο μέλλον θα άλλαζαν οι φωτογραφίες ώστε να εμφανίζεται ο Ζαν Πολ Σαρτρ χωρίς τσιγάρο; Επιστημονική φαντασία δεν θα έμοιαζε η αλλοίωση της ιστορίας επειδή κάποιοι έγιναν υστερικοί με το κάπνισμα;

Όπως μας πληροφορεί η «Καθημερινή», στο εξώφυλλο της βιογραφίας του κ. Σιράκ, υπήρχε φωτογραφία του Γάλλου πολιτικού από την προεκλογική του εκστρατεία, το 1977, στην οποία εμφανίζεται να κρατά τσιγάρο. Το εξώφυλλο επανασχεδιάστηκε ώστε να σβηστεί το όργανο του εγκλήματος! Δεν είναι το μόνο κρούσμα: «Μια διαφημιστική εκστρατεία για άρωμα που εμφάνιζε τον Αλέν Ντελόν να καπνίζει, αποσύρθηκε εσπευσμένα και αντικαταστάθηκε με “επεξεργασμένη” εκδοχή της, στην οποία το τσιγάρο είχε σβηστεί από το χέρι του Γάλλου ηθοποιού... Ανάλογη λογοκρισία είχε υποστεί και η κλασική ταινία “Ο Θείος μου” του Ζακ Τατί. Σε αφίσα επ’ ευκαιρία της επανέκδοσής της από την κινηματογραφική λέσχη του Παρισιού, εμφανιζόταν ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής Ζακ Τατί να καπνίζει αμέριμνος την πίπα του, σήμα κατατεθέν του πρωταγωνιστή της σειράς ταινιών. Ύστερα από διαμαρτυρία της διοίκησης του παρισινού μετρό, η αφίσα αποσύρθηκε για να “σβηστεί” η πίπα με ηλεκτρονικά μέσα. Η λέσχη αποφάσισε τελικά να καταργήσει οριστικά τη συγκεκριμένη αφίσα και να την αντικαταστήσει με άλλη, που απεικόνιζε ανεμόμυλους σε κίτρινο φόντο. 

Το 2005, το διάσημο τσιγάρο του φιλοσόφου Ζαν Πολ Σαρτρ είχε και αυτό “εξαφανιστεί” από αφίσα της εθνικής βιβλιοθήκης της Γαλλίας, όπως είχε γίνει και με αυτό του Αντρέ Μαλρό, το 1996, σε γραμματόσημο των γαλλικών ταχυδρομείων. Μοναδική περίπτωση αντίστασης στην τάση αυτή υπήρξε η απόφαση της εταιρείας κινηματογραφικών διανομών Warner France, που αρνήθηκε την περασμένη άνοιξη να αφαιρέσει το τσιγάρο από τα δάχτυλα της ηθοποιού Οντρέ Τοτού, η οποία υποδυόταν τη σχεδιάστρια μόδας Κοκό Σανέλ. Για τον λόγο αυτό, η εταιρεία δεν μπόρεσε να διαφημίσει την ταινία στο μετρό της πρωτεύουσας».

Μπορεί βέβαια η επιστημονική φαντασία να μη φαντάστηκε ποτέ αυτή την αντικαπνιστική υστερία, όμως το «1984» του Τζορτζ Οργουελ προφήτευσε κάτι άλλο. Στο εφιαλτικό κράτος που περιέγραψε ο Βρετανός λογοτέχνης, υπήρχε μια ολόκληρη υπηρεσία που σκοπό είχε να αλλάζει φωτογραφίες, ντοκουμέντα, πίνακες και άλλα ιστορικά στοιχεία. Ο στόχος του «Μεγάλου Αδελφού» ήταν να ελέγξει τον πληθυσμό διά της πλαστογράφησης της ιστορίας. Επειδή το οργουελικό κράτος έκανε διαρκώς πολέμους αλλά κάθε φορά με διαφορετικό αντίπαλο, ήθελε να παρουσιάζει τον εκάστοτε εχθρό ως προαιώνιο. Έτσι άλλαζε τα ιστορικά ντοκουμέντα ώστε οι χθεσινοί σύμμαχοι να εμφανίζονται ως παντοτινοί εχθροί και οι χθεσινοί εχθροί να μοιάζουν ομόδοξοι και παντοτινοί σύμμαχοι.

Κάπως έτσι λοιπόν ένα οργουελιανό παρακράτος αντικαπνιστών σβήνει τα τσιγάρα από τα χέρια μεγάλων προσωπικοτήτων. Ίσως θέλει να μας πει ότι το τσιγάρο ήταν πάντα εχθρός της ανθρωπότητας. Το επόμενο βήμα θα είναι να αλλάζουν και οι στίχοι των τραγουδιών. Έτσι, στο μέλλον, το γνωστό τραγούδι του Σωκράτη Μάλαμα θα πρέπει να μεταμορφωθεί σε «Τσίχλα, βαριά, ατέλειωτη, η μοναξιά μου...» και ο Στέλιος Καζαντζίδης θα απαγορευτεί αφού τραγουδά «Η ζωή μου όλη, είναι ένα τσιγάρο, που δεν το γουστάρω κι όμως το φουμάρω»...

Οι εξαφανίσεις στην Ιστορία

Η μνήμη μπορεί να χειραγωγηθεί για να διαγράψει και να υπονομεύσει. Το «ρετουσάρισμα» που σβήνει ορισμένα άτομα από την Ιστορία υπήρξε χαρακτηριστική πρακτική διάφορων ολοκληρωτικών καθεστώτων. Έχοντας περιπέσει στη δυσμένεια του Ιωσήφ  Στάλιν μετά το 1929, ο Λέον Τρότσκι και ο Λεβ Κάμενεφ αφαιρέθηκαν από τούτη την εμβληματική φωτογραφία του Λένιν καθώς εκφωνεί λόγο. (Μόσχα, Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία, 5 Μαΐου 1920/ μετά το 1929 Φωτογραφία/Παραποιημένη Φωτογραφία/ Getty Images, Άμστερνταμ, Ολλανδία

Στο «1984» του Τζορτζ Οργουελ, ο Γουίνστον Σμιθ εργαζόταν στο υπουργείο Aλήθειας. H δουλειά του ήταν να αποσύρει, να διαγράφει από το δημόσιο αρχείο όλα τα ονόματα εκείνων που ενεργούσαν πέρα από τις διαταγές του Mεγάλου Aδελφού. Αυτοί δεν εξαφανίζονταν μόνο από προσώπου γης, αλλά και από την ιστορία.

Κάπως έτσι εξαφανίστηκαν από τη σοβιετική ιστορία και από τις φωτογραφίες μεγάλες μορφές του κομμουνιστικού κινήματος (όπως έγινε στην παραπάνω φωτογραφία με τον Λέοντα Τρότσκι και τον Λεβ Καμένεφ) επειδή διαφώνησαν με τον «πατερούλη» Ιωσήφ Στάλιν. Η βιολογική τους εξόντωση δεν αρκούσε· έπρεπε να εξαφανιστούν και από τη συλλογική μνήμη. Έτσι κι αλλιώς, είναι γνωστό ότι αν η ιστορία δεν συμφωνεί με το κόμμα, τόσο το χειρότερο για την ιστορία.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_20/09/2009_330079