Υπάρχει ζωή στον Άρη;

Η πρώτη φωτογραφία που έστειλε το InSight από τον Άρη

Υπάρχει ζωή στον Άρη;

Πριν μερικές μέρες σε σχετική μας ανάρτηση αναφερθήκαμε σε ένα δημοσίευμα του 1928 που αναφερόταν στον πλανήτη Άρη σχετικά με το τι πίστευαν οι επιστήμονες εκείνης της εποχής. Η προ μηνός επιτυχημένη προσεδάφιση του διαστημικού ερευνητικού σκάφους InSight της Nasa στον Άρη μας δίνει την ευκαιρία να επανέλθουμε πάλι στον πλανήτη αυτόν μεταφερόμενοι στο σήμερα και στη σύγχρονη γνώση.

Το διαστημικό επιστημονικό σκάφος InSight της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας προσεδαφίστηκε με επιτυχία στον πλανήτη Άρη τον Νοέμβριο του 2018.  Επιστημονικός του σκοπός δεν είναι άλλος από τη μελέτη του εσωτερικού του «κόκκινου πλανήτη» αλλά και των σεισμών του.

Ήταν η πρώτη προσεδάφιση της NASA από το 2012 (ρόβερ Curiosity) και η πρώτη φορά που θα μελετηθεί από ένα ρομποτικό γεωλογικό εργαστήριο το εσωτερικό, η σύνθεση και ειδικότερα η τεκτονική δραστηριότητα όχι μόνο του Άρη, αλλά και οποιουδήποτε άλλου πλανήτη πέρα από τη Γη.

Έπειτα από ένα ταξίδι 484 εκατομμυρίων χιλιομέτρων με ταχύτητα 19.800 χλμ. την ώρα, το InSight μείωσε την ταχύτητά του μόλις στα οκτώ χιλιόμετρα την ώρα και έκανε «μαλακή» προσεδάφιση στον γειτονικό πλανήτη.

Το ύψους περίπου ενός μέτρου και βάρους 358 κιλών InSight είναι ένας τρίποδος στατικός γεωφυσικός ανιχνευτής και όχι κινούμενος όπως τα ρόβερ που ήδη υπάρχουν στον «κόκκινο» πλανήτη. Είχε εκτοξευθεί από τη Γη στις 5 Μαΐου και ο προορισμός του είναι μια τεράστια επίπεδη έκταση του Άρη, γνωστή ως Elysium Planitia, μήκους 130 χλμ. και πλάτους 27 χλμ., λίγο βόρεια του αρειανού ισημερινού, γνωστή και ως «το μεγαλύτερο επίπεδο πάρκινγκ στον Άρη».

Εκεί, από στάσιμη θέση, το InSight θα αρχίσει την χαρτογράφηση της «καρδιάς» του Άρη μετά από περίπου τρεις μήνες, χρονικό διάστημα απαραίτητο για να δοκιμασθούν στο μεταξύ και να τεθούν σε λειτουργία τα επιστημονικά όργανά του.

Ευτυχώς για τη NASA οι αμμοθύελλες που σάρωναν τον πλανήτη επί μήνες, έχουν πλέον καταλαγιάσει και η περιοχή προσεδάφισης φαίνεται καθαρή και ήσυχη.

Έτσι θα δοθεί η ευκαιρία σε λίγους μήνες να έχουμε κάποια πρώτα συμπεράσματα γιατί το ερώτημα αν υπάρχει ζωή στον Άρη παραμένει  πάντα επίκαιρο!

Ας δούμε λοιπόν τι έγραψε πριν μερικούς μήνες σε άρθρο του ο  Φαίδων Γ. Καραϊωσηφίδης, Αεροναυπηγός, Εκδότης – Διευθυντής του περιοδικού ΠΤΗΣΗ & Διάστημα για ένα άλλο όχημα που προσεδαφίσθηκε πρίν κάποια χρόνια στον  Άρη

Έξι χρόνια μετά την προσεδάφισή του στον Κόκκινο Πλανήτη το όχημα Curiosity που περιδιαβαίνει την επιφάνειά του βρήκε τα ίχνη που ίσως επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ζωής στον Άρη, αν και τα αναπάντητα ερωτήματα είναι ακόμη πολλά.

Όπως συμβαίνει συνήθως με μακροχρόνιες διαστημικές αποστολές, μετά τον αρχικό ενθουσιασμό της κοινής γνώμης το Mars Curiosity «ξεχάστηκε» στη συνέχεια των πρώτων γεωλογικών ερευνών. Για τους πιστούς της διαπλανητικής εξερεύνησης και για το «θαύμα» που συντελείται 225 εκατομμύρια  χιλιόμετρα  από  τη  Γη  η  NASA  αποδεσμεύει τακτικά  εντυπωσιακές  φωτογραφίες  και  στοιχεία  από  την αργή αλλά σταθερή πορεία του ρόβερ, που συνεχίζει να μας γοητεύει. 

Στις 7 Ιουνίου 2018  όμως το εξάτροχο, που «κουτσαίνει» πλέον από το ένα σκέλος του, επανήλθε θριαμβευτικά στο παγκόσμιο προσκήνιο όταν η Αμερικανική Υπηρεσία Διαστήματος ανακοίνωσε ότι σε μια φλέβα αρχαίου ιζηματογενούς πετρώματος εμφανίζονται όλα τα χαρακτηριστικά του γήινου ιλυόλιθου με πλούσιες συλλογές μορίων οργανικών ενώσεων. Πρόκειται, σύμφωνα πάντα με την επιστημονική ομάδα της αποστολής, για τις ισχυρότερες ενδείξεις «ύπαρξης» μικροβιακής ζωής στον Άρη μέχρι σήμερα. Αυτό που όμως δεν μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι εάν πρόκειται για απομεινάρια προερχόμενα από τα αρχαία χρόνια ή ίχνη ζωής σε λανθάνουσα μορφή ή ακόμη και «υλικό» για μελλοντική ζωή σε κάποια ενδιάμεση μορφή εξέλιξης την οποία δεν μπορούμε ακόμη να κατανοήσουμε. Θα πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί ότι σε αυτό το  στάδιο οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν εάν τα οργανικά ίχνη που  αποκαλύφθηκαν  προέρχονται  από  βιολογικές  ή  μη βιολογικές διεργασίες, που είναι κάτι για το οποίο θα γίνει προσπάθεια να διερευνηθεί μέσα από περαιτέρω έρευνα με «υγρή» ανάλυση στον εργαστηριακό εξοπλισμό του ρόβερ. Τότε θα έχουμε και την πραγματική απάντηση στο μεγάλο ερώτημα της ύπαρξης ζωής στον Άρη. 

Να  θυμίσουμε  ότι  το  τροχοφόρο  όχημα  προσεδάφισης αποτελούσε μέρος της ρομποτικής αποστολής του βολιστήρα Mars Science Laboratory (MSL) με επιστημονική ατζέντα την εξερεύνηση των γεωλογικών, κλιματικών και γενικότερων συνθηκών στον Άρη σε προετοιμασία μιας μελλοντικής προσπάθειας επανδρωμένης προσεδάφισης. Στο πλαίσιο  της  εκτίμησης  αυτής  της  αρειανής  «κατοικησιμότητας» (habitability) υπάρχει πάντα και το κεφάλαιο της αναζήτησης ζωής.

Όπως σε όλες τις αποστολές προς τον Κόκκινο Πλανήτη, πρωτεύων στόχος είναι να εξεταστεί εκτός από το παρόν και το παρελθόν του αναφορικά με την πιθανότητα να έχει φιλοξενήσει κάποτε ζωή.

H αναζήτηση οργανικής ύλης είχε ξεκινήσει από την εποχή που τα δύο αμερικανικά οχήματα προσεδάφισης Viking πάτησαν στον Άρη το 1976 και συνεχίστηκε αδιάκοπα για τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες. Η αμερικανική προσπάθεια είχε ένα μεγάλο μεσοδιάστημα απουσίας, αλλά μετά την «επιστροφή» της NASA στον Άρη με την αποστολή Pathfinder του  1997  επικεντρώθηκε  στην  επιβεβαίωση  της  ύπαρξης νερού σε υγρή μορφή κάποτε στο μακρινό παρελθόν του. 

Αν αυτό μπορούσε να επαληθευτεί και με δεδομένο ότι η γήινη ζωή εξελίχθηκε και εξαρτάται από το νερό, το ίδιο θα μπορούσε να είχε συμβεί και στον τέταρτο πλανήτη από τον Ήλιο μας.

Σήμερα, 20 χρόνια μετά, διαθέτουμε πλέον εντυπωσιακά στοιχεία ότι ο Άρης ήταν κάποτε ένας «υγρός» κόσμος και η γεωλογική ιστορία του πιθανότατα παλινδρόμησε ανάμεσα σε διάφορες ενδιάμεσες καταστάσεις πριν τον (επιφανειακά) εξαιρετικά «ξηρό» και «οξειδωμένο» κόσμο που βλέπουμε σήμερα.

Από την άλλη, με τη γνώση που έχουμε για την εξέλιξη της ζωής στη Γη, η τυχόν ύπαρξή της θα έπρεπε να έχει αφήσει ίχνη στη μορφή οργανικού άνθρακα. Ακόμη όμως και αν ο πλανήτης δεν είχε φιλοξενήσει ζωή στο παρελθόν, ο τελευταίος είναι παρών στο Διάστημα και μεταφέρεται από μετεωρίτες που βομβαρδίζουν συνεχώς τα ουράνια σώματα του ηλιακού μας συστήματος. Άρα, η παρουσία του στον Κόκκινο Πλανήτη ήταν πάντα αναμενόμενη, αλλά παρέμενε άπιαστη  από τα ερευνητικά σκάφη των δεκάδων αποστολών εκεί.

Αυτός ήταν και ο πρωτεύων στόχος της αποστολής MSL, ο οποίος κατά τα φαινόμενα επιτεύχθηκε και μάλιστα πανηγυρικά. Η διαφορά με τους δίδυμους Viking αλλά και τον Phoenix Lander (που προσεδαφίστηκε τον Μάιο του 2008 και  είχε  επίσης  αποστολή  γεωλογικών  μελετών)  είναι  ότι όλοι τους εξερεύνησαν πεδία ρεγκόλιθου, δηλαδή υλικού που προέρχεται από την αποσάθρωση κυρίων πετρωμάτων.

Η τοποθεσία προσεδάφισης του Curiosity στον κρατήρα Gale (ο οποίος εικάζεται ότι είναι η λεκάνη μιας αρχαίας λίμνης) επιλέχθηκε ειδικά με το σκεπτικό ότι τα εκεί πετρώματα θα είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να περιέχουν οργανικά μόρια. 

Η ομάδα που υποστηρίζει την επιστημονική αποστολή του Curiosity υπογραμμίζει ότι παρά τις πολύ σημαντικές αποκαλύψεις, αυτό που προσπαθεί να ξεδιπλώσει η προσπάθεια είναι  κάτι  που  συνέβη  στους  γεωλογικούς  σχηματισμούς πριν από τρία δισεκατομμύρια χρόνια και δεν είναι καθόλου εύκολο. Αν και η χημική δραστηριότητα τότε, ειδικά αυτή που σχετίζεται με τον άνθρακα, φαίνεται να ήταν πάρα πολύ έντονη, τα ευρήματα δεν μπορούν να αποδώσουν τη «μεγάλη εικόνα», τουλάχιστον όχι ακόμη. Η τελευταία περιλαμβάνει και την αποκάλυψη του τι συνέβη έκτοτε στις οργανικές ενώσεις,  τα  αμυδρά  ίχνη  των  οποίων  βρίσκουμε  σήμερα.

Επιστημονικές μελέτες που έχουν δημοσιευτεί σχετικά υποστηρίζουν  ότι  παράγοντες,  όπως  η  ιονίζουσα  ακτινοβολία που υπάρχει έντονη στον Άρη, ίσως έχουν απομειώσει τα ίχνη οργανικών ενώσεων που αναζητούμε πολύ περισσότερο απ’ όσο εκτιμάται. Αν συμβαίνει αυτό, είτε θα πρέπει να είμαστε... προσεκτικότεροι είτε η προσπάθεια πρέπει να πάει βαθύτερα στην επιφάνεια του Άρη σε βάθος που ίσως παρέχει προστασία από την ακτινοβολία, κάτι όμως που το Curiosity δεν είναι προετοιμασμένο να κάνει. Κάποιες μελλοντικές όμως αποστολές, όπως η ευρωπαϊκή ExoMars 2020, προβλέπεται να κάνουν ακριβώς αυτό.

Πηγή φωτογραφιών: ΝΑSA

http://www.kathimerini.gr/997150/gallery/epikairothta/kosmos/epityxhmenh-h-prosedafish-toy-diasthmikoy-ereynhtikoy-skafoys-insight-ths-nasa-ston-arh-vinteo

Φαίδωνα Γ. Καραϊωσηφίδη : Mars rover Curiosity - Υπάρχει ζωή στον Άρη περιοδικό «Τα δικά μας φτερά» τ.174/Αυγ.2018