Επιμελητής αρχαιοτήτων στο Ακρωτήρι στην Σαντορίνη

Επιμελητής αρχαιοτήτων στο Ακρωτήρι στην Σαντορίνη

Γράφει ο Δημήτρης Τριάντος

Ό,τι είναι η Ακρόπολη για την κλασική εποχή και το Άγιο Όρος για τη βυζαντινή, είναι για την προϊστορία το Ακρωτήρι στην Σαντορίνη, μέρος της διδασκαλίας σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου.

Αν δεν υπήρχε το ηφαίστειο, δεν θα υπήρχε το Ακρωτήρι. Η ηφαιστειακή τέφρα "διέσωσε" τα απομεινάρια της προϊστορικής πόλης στο πέρασμα των αιώνων. H έκρηξη ήταν η μεγαλύτερη που έγινε στον πλανήτη τα τελευταία 10.000 χρόνια, 5 φορές μεγαλύτερη από την έκρηξη του Βεζούβιου που κατέστρεψε την Πομπηία! Ο ακριβής προσδιορισμός του πότε έγινε αποδείχθηκε δύσκολη υπόθεση με συνεχείς αναθεωρήσεις. Με βάση ένα πανάρχαιο κομμάτι ελιάς που βρέθηκε θαμμένο κάτω από τα ηφαιστειακά πετρώματα και την δενδροχρονολόγηση που ακολούθησε, η έκρηξη τοποθετείται μεταξύ 1656 και του 1609 π.Χ. Προηγήθηκε σεισμός 7 Ρίχτερ που έδωσε χρόνο στους κατοίκους να εγκαταλείψουν τον οικισμό, αλλιώς θα πέθαναν από ασφυξία μέσα σε λίγα λεπτά. Κάποιοι κάτοικοι κατάφεραν να επιστρέψουν στα ερείπια και να απεγκλωβίσουν όσους δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν μια που δεν έχει εντοπιστεί ούτε ένας σκελετός στον οικισμό, σε αντίθεση με ότι συνέβη στην Πομπηία! .

Φεβρουάριος 1961, ο κ. Χρίστος Ντούμας*, 28 ετών, νεοδιόριστος επιμελητής αρχαιοτήτων Κυκλάδων έρχεται στο νησί «ο φύλακας του μουσείου μου λέει: "Αν είστε τυχερός, μπορεί να έχουμε καμιά εκρηξούλα για να τη θαυμάσετε. Είναι υπέροχο θέαμα»….. Από την ανασκαφή έπρεπε να καλέσουμε μια γεροντοκόρη, την κυρία Καλλιόπη, η μόνη που είχε τηλέφωνο. Εκείνη θα μας συνέδεε με τον Πύργο, από εκεί με τα Φηρά κι από εκεί με την Αθήνα, η όλη διαδικασία ήθελε περίπου μία ώρα.

Στα Φηρά, υπήρχαν τότε περίπου δεκαπέντε μαραγκοί. Μα ούτε 400 άνθρωποι δεν ζουν εδώ, σκεφτόμουν. Γιατί χρειάζονται τόσο πολλοί; Σύντομα έμαθα ότι κατασκεύαζαν βαρέλια για το κρασί που εξαγόταν κυρίως στην Οδησσό…. η Οία χωριουδάκι, σχεδόν ερειπωμένο, στα Φηρά υπήρχε μόνο η ταβέρνα του Νικόλα, από τα φτωχότερα νησιά που είχα δει, οι χωρικοί έσκυβαν και φιλούσαν το χέρι του αφεντικού τους! Τώρα χάρη στα εύκολα λεφτά του τουρισμού έγιναν όλοι οι ίδιοι αφεντικά!

«Ούτε ένα από τα κτίρια δεν βρέθηκε χωρίς να διαθέτει τουλάχιστον ένα δωμάτιο διακοσμημένο με τοιχογραφίες, η πόλη είχε μετατραπεί σε τεράστιο εργαστήριο όπου πάτρωνες και καλλιτέχνες αμιλλώνταν πώς να αναδείξουν καλύτερα την κοινωνική θέση τους οι μεν, το καλλιτεχνικό τους ταλέντο οι δε… οι ακριβές συνήθειες τους με τις τοιχογραφίες και την επίπλωση που βρέθηκαν άθικτα (φωτο 1,2,3) μαρτυρούν την οικονομική ευρωστία τους, βρέθηκαν μέχρι και εισαγόμενα σαλιγκάρια από την Κρήτη και πολλοί σπόροι από σύκα που ήταν η ζάχαρη τους… Μέσα στον στεγασμένο χώρο έχουμε εντοπίσει περίπου 35 κτίρια. Από αυτά μόνο 4 έχουν ανασκαφεί και έχουμε βγάλει 14.000 ολόκληρα αγγεία! Σε ένα μόνο σπίτι ήρθαν στα φως περί τα 2.000 κεραμικά ποτήρια, σε ένα μονο κατάστημα εντοπίστηκαν 700 αγγεία, η πληθώρα των αγγείων δείχνει μια κοινωνία που ήξερε να απολαμβάνει τις χαρές της ζωής…»

Η πιο σπάνια λιχουδιά ήταν μια εκλεκτή σάλτσα που εξυμνούσε ο Σοφοκλής, ο Πλάτωνας και ο Πλίνιος, ο γάρος, από εντόσθια ψαριών και μικρά ψάρια (σαρδέλες, αθερίνες) που παστώνονταν σε χοντρό αλάτι και απλώνονταν στον ήλιο 2-3 μήνες. Το παχύρευστο υγρό που έπαιρναν από το σούρωμα αραιωνόταν με ελαιόλαδο, κρασί ή ξύδι και αποθηκευόταν για σάλτσα, η συνταγή έδωσε την ιδέα για την σάλτσα αντζούγιας των Σικελών και την γουόστερ σος (Worcestershire sauce).

Στο νησί ο κ. Ντούμας άρχισε και την συζυγική του καριέρα με την Αλεξάνδρα, Βρετανίδα, παντρεύτηκαν το 1970 και απέκτησαν τρία παιδιά: την Ηλέκτρα, την Εκάβη και τον Πρίαμο. «Έχουμε τον Τρωικό πόλεμο μέσα στο σπίτι μας», «Αισθάνομαι Ακρωτηριανός! Αν περάσει έστω ένας μήνας και δεν πάω στην ανασκαφή, με πιάνει στερητικό σύνδρομο...». Κάποτε, ένας μαθητής του Δημοτικού με ρώτησε τι κέρδισα εργαζόμενος στη Σαντορίνη όλα αυτά τα χρόνια, ο πλούτος που απέκτησα εδώ είναι αμύθητος και τέτοιου τύπου που δεν φοβάμαι ούτε να τον χάσω ούτε να μου τον κλέψουν, του απάντησα...».

« Κάποτε είχα μια κουβέντα με τον διαπρεπή Τούρκο αρχαιολόγο Εκρέμ Ακουργκάλ. Και του έλεγα ότι έχουμε δανειστεί πολλά από την τουρκική κουζίνα, φέρνοντας του ως παράδειγμα τον κεφτέ. Και μου λέει: «Είστε αφελής. Οι Τούρκοι όταν ήρθαν εδώ ήταν νομάδες. Δεν είχαν κουζίνα. Απλώς υιοθέτησαν τη βυζαντινή κουζίνα. Ας μην κοροϊδευόμαστε, η λέξη «κεφτές» δεν είναι τούρκικη. Είναι η βυζαντινή λέξη «κοπτόν κρέας…». Και πράγματι, θυμάμαι ακόμα τη μαμά μου και τη γιαγιά μου να κόβουν γρήγορα και σταυρωτά το κρέας με δύο κοφτερά μαχαίρια κάνοντας το κιμά!»....

Το σουβλάκι κατάγεται από το Αιγαίο. Τα έψηναν στους κρατευτές, από το «κραταιός» που σημαίνει ισχυρός, δυνατός και μεταφορικά ανθεκτικός στην πυρά. Είχαν εγκοπές αλλά και τρυπούλες για να κυκλοφορεί ο αέρας και να μην σβήνουν τα κάρβουνα ενώ εξασφάλιζαν ένα υγιεινό ψήσιμο, αφού το λίπος έπεφτε. Στην άκρη τους είχαν το σχήμα κεφαλής κριαριού (φωτο 4). Τα ξύλινα καλαμάκια ονομάζονταν οβελοί. Έτσι προέκυψε η ονομασία οβελίες για τα σουβλιστά ζώα (στα σχόλια, σύγχρονη αναπαράσταση κρατευτη!)

Καλή Τσικνοπέμπτη, μην υποτιμάτε τις παραδόσεις μας, αυτές μας κάνουν αξιοζήλευτους, ψήστε σήμερα σουβλάκια τιμώντας μια παράδοση 3.500 χρόνων!

facebook/Δημήτρης Τριάντος

 Ο Χρήστος Ντούμας με τον Κινέζο πρέσβυ

* Ο Χρήστος Ντούμας ή Χρίστος Ντούμας (Πάτρα 1933), είναι Έλληνας καθηγητής αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών.

Από το 1960 έως το 1980, ήταν έφορος αρχαιοτήτων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στην Ακρόπολη Αθηνών, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα και στα νησιά του Βορείου Αιγαίου. Διεξήγαγε ανασκαφές και διοργάνωσε εκθέσεις σε μουσεία σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Ο Ντούμας υπήρξε επίσης επιμελητής των προϊστορικών αρχαιοτήτων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Επίσης ανέλαβε τη διεύθυνση αρχαιοτήτων και τη διεύθυνση συντήρησης αρχαιοτήτων στο Υπουργείο Πολιτισμού. Από το 1975, ανέλαβε τη διεύθυνση των ανασκαφών στο Ακρωτήρι της Θήρας αντικαθιστώντας τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο.