Νικολάου Γ. Πολίτου : Νηστεία, η «ωφέλιμη φορολογία»

Νηστεία, η «ωφέλιμη φορολογία»

«Σύμμετρος εδωδή» προς αποκατάσταση του μέτρου στη συμφυΐα του ανθρώπου

Του Νικολάου Γ. Πολίτου

Αναπλ. καθηγητή Φιλοσοφίας Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Όπως συχνά ο άνθρωπος, όταν αισθάνεται ένα λάθος του, αναγνωρίζει ότι χρειάζεται ανακούφιση από τις τύψεις που τον βαραίνουν, έτσι και το σωματικό του βάρος θεωρείται ότι τον εμποδίζει στις ανατατικές του επιδιώξεις και επιζητεί να το μετριάσει. Με αφετηρία αυτή τη σκέψη, θα επιχειρηθεί η κριτική προσέγγιση της «εντολής» που προτρέπει τον άνθρωπο στη χρήση περιορισμένης ως προς την ποικιλία και μειωμένης ως προς την ποσότητα τροφής.

Η έναρξη της μεταβάσεως από την κατάσταση της αδιάκριτου λήψεως τροφών στην επιλεκτική και μειωμένη δίαιτα οριοθετείται με τις εορτές των Απόκρεω. Ας υπομνησθεί ότι ο Φεβρουάριος, ο οποίος συνήθως σηματοδοτεί τη νηστεία, στα λατινικά σημαίνει καθαρτήριος. Στην εξέταση της νηστείας θα εστιάσουμε σε δύο μόνο λόγους: ο πρώτος συσχετίζεται με τη φορολογία των πολιτειών, ο άλλος με τις απόψεις της έσω φιλοσοφίας για τη φυσιολογία του ανθρώπου.

Αποδεκάτωση

Από την περίοδο της αρχαίας φιλοσοφίας είχε διατυπωθεί η αντίληψη, ιδιαιτέρως από τον Αναξίμανδρο, πως ο άνθρωπος, αλλά και καθετί που έχει γεννηθεί, «οφείλει» να καταβάλλει εκάστοτε κάτι ως φόρο έναντι της παρουσίας του. Η φορολογία που εφαρμόσθηκε επί μακρόν σε οργανωμένες κοινωνίες είναι η της δεκάτης, η καταβολή του 10% επί των κερδών. Αυτή η «φορολογία» δεν απεδίδετο μόνο στην Πολιτεία, αλλά και σε θεούς, όπως γράφει ο Ηρόδοτος. Προφανώς οφειλέτης είναι ο άνθρωπος και κατά τη χριστιανική περίοδο, εφόσον κατά χάριν απολαμβάνει και έχει ό,τι έχει –και, ως οφειλέτης, πρέπει να καταβάλει τον αναλογούντα φόρο.

Κατά την έννοια αυτή, της αποδόσεως δηλαδή μιας «φορολογίας», μπορεί να ερμηνευθεί «πολιτικώς» και η εντολή της αποχής από ορισμένες τροφές για ορισμένο χρονικό διάστημα. Η περίοδος της νηστείας, που αρχίζει ύστερα από τις Απόκρεω, διαρκεί επτά εβδομάδες, δηλαδή 49 ημέρες. Από το σύνολο αυτών των ημερών, αν αφαιρεθούν τα Σάββατα και οι Κυριακές, τότε μένουν νηστήσιμες 36. Αυτός, λοιπόν, ο αριθμός συνιστά την «αποδεκάτωση του έτους», το οποίο, βέβαια, αποτελείται από 365 ημέρες. Έτσι. αφού ο άνθρωπος λαμβάνει κατά χάριν τροφή για διάστημα 365 ημερών, πρέπει, κατά αναλογία προς τους πολιτικούς νόμους, να καταβάλει, μέσω του περιορισμού των τροφών, τη δεκάτη.

Μέτρο και ιδιοσυγκρασία

Θεωρείται ότι το μέτρον εχαρακτήριζε τις ενέργειες των αρχαίων Ελλήνων, με αποτέλεσμα τα δημιουργήματα των, υλικά ή πνευματικά, να έχουν συμμετρία. Τον ίδιο κανόνα ακολούθησαν και οι διαδεχθέντες αυτούς χριστιανοί, οι οποίοι άλλωστε, σε μεγάλο βαθμό, παρακολουθούσαν το ίδιο και απαράλλακτο με τους αρχαίους εκπαιδευτικό σύστημα. Αν τα ανθρώπινα πρέπει να είναι σύμμετρα, τα θεία ασφαλώς θεωρούνται ότι είναι. Έτσι, τόσο από την έξω φιλοσοφία, όσο και από την έσω, διδάσκεται ότι κάθε άνθρωπος έχει τη δική του ιδιοσυγκρασία, το δικό του μέτρον. Κατά την έννοια αυτή, οι τέσσερις χυμοί που συναποτελούν το υλικό μέρος του συναμφοτέρου, δηλαδή η ξανθή χολή, το αίμα, το φλέγμα και η μέλαινα (μαύρη) χολή, συνιστούν ξεχωριστό κράμα στον καθένα. Επειδή μάλιστα ο καθένας προσδιορίζεται από την ξεχωριστή ποσότητα κάθε χυμού, ονομάζεται αντίστοιχα χολερικός, αιματώδης, φλεγματώδης ή μελαγχολικός.

Σκηνή εί­σπραξης φόρων (πά­νω) σε μι­κρογραφία (14ος αι.) α­πό τις «Ομι­λίες» του Γρηγορίου Νάζιανζηνου (Παρί­σι, Εθνική Βιβλιοθήκη - φωτ.: «Ιστορία του Ελληνι­κού Εθνους», τ. Η^-, Αθήνα 1979).

Είναι προφανές, σύμφωνα με τη «φυσιολογική» προσέγγιση, ότι η αύξηση ή μείωση ενός χυμού, διά της αυξήσεως ή μειώσεως αναλόγου τροφής, συνεπιφέρει και αντίστοιχη αυξομείωση του τελικού λόγου/αναλογίας, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος, όταν κάνει άμετρη λήψη των τροφών, να «διαφοροποιεί» τον λόγο της ιδιοσυγκρασίας. Είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι, αν μένει στην αρχική ιδιοσυγκρασία, ως υγιής θα έχει την απαραίτητη δύναμη για να ζήσει. Αντίθετα, η διασάλευση του λόγου της ιδιοσυγκρασίας τον καθιστά ασθενή. Είναι αξιοσημείωτη, για τα δυσάρεστα αποτελέσματα της πολλής τροφής, η μελέτη έγκυρου σύγχρονου ιατρικού περιοδικού, σύμφωνα με την οποία οι θάνατοι αυξάνονται υπερβολικώς την πρώτη του μηνός, γεγονός για το οποίο ευθύνεται, όπως υποστηρίζεται, η κατανάλωση, λόγω της εισπράξεως χρημάτων, πλουσιοτέρων και περισσοτέρων τροφών.

Η νηστεία λοιπόν αποσκοπεί στην επαναφορά του μέτρου της ιδιοσυγκρασίας, εξού και, όπως γράφουν σοφοί διδάσκαλοι, δεν πρέπει αυτή να είναι «ανθρωποκτόνος, αλλά παθοκτόνος» -η «σύμμετρος εδωδή», η μετρημένη τροφή, είναι αρκετή να συντηρήσει τον άνθρωπο.

Στον μήνα λοιπόν του οποίου το όνομα εξ υποθέσεως οδηγεί σε πράξεις καθαρτικές, δικαιολογείται η έναρξη της αποχής από ορισμένες τροφές. Η έσω φιλοσοφία, συμφωνούσα κατά το πολιτικόν της μέρος με την τότε κρατούσα πολιτική παραγματικότητα, προτείνει τον «αποδεκατισμό» του έτους. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για φορολογία που ωφελεί τον «φορολογούμενο», εφόσον επαναφέρει, ως ένα βαθμό, το υλικό μέρος της ανθρώπινης συμφύίας στον σωστό συσχετισμό της ιδιοσυγκρασίας των χυμών του.

Συμφυία ύλης και πνεύματος

Αποδέχεται ο άνθρωπος πως ό,τι είναι σύνθετο τείνει προς τη φθορά και τη διάλυση. Παράλληλα θεωρεί πως ό,τι δεν είναι απλό, ακόμη και αν είναι σύμφυτο από δύο άλλα, επειδή εξ υπαρχής αυτά τα δύο συνυπάρχουν, αυτό δεν τείνει προς την αποσύνθεση και τη διάλυση. Στην περίπτωση που αυτό το σύμφυτο τείνει προς κάποιο τέλος ή τη βελτίωση, τότε κινείται, μεγαλώνει και αυξάνεται, άρα χρειάζεται τροφή και φροντίδα. Κατά συνέπεια, ο άνθρωπος, ως σύμφυτος από ύλη και πνεύμα, για να επιτύχει τη βελτίωση, έχει ανάγκη τροφής τόσο η ύλη όσο και το πνεύμα του. Με το να θεωρηθεί όμως κάθε άνθρωπος ως μοναδική και ανεπανάληπτη παρουσία, είναι λογικό να δεχθεί κανείς πως ο καθένας έχει ανάγκη αντίστοιχης συμμέτρου πνευματικής και υλικής τροφής, αφού το μέτρο -ή η αναλογία της αρχικής συμφυΐας- για να μένει το ίδιο, δεν μπορεί να αλλάζει.

Για να γίνει κατανοητότερο το ζήτημα, πρέπει να θεωρήσομε ως λόγο της ιδιοσυγκρασίας το αποτέλεσμα της συνεχούς αναλογίας, σύμφωνα με την οποία ο λόγος της ξανθής χολής προς το αίμα είναι ίσος με τον λόγο του αίματος προς το φλέγμα, ο οποίος με τη σειρά του ισούται με τον λόγο του φλέγματος προς τη μαύρη χολή.

Από πλευράς εορτολογικής, κατά την ανακύκλιση των ετών, λαμβάνεται ως σημείο αναφοράς η Ανάσταση, εφόσον ο κύκλος των ετών αυτήν έχει αναφορά και τέλος. Το κύριο όμως γνώρισμα του σώματος του Χριστού ύστερα από την Ανάσταση είναι η διαφοροποίηση του έναντι της προηγουμένης καταστάσεως, εφόσον το σώμα μεταστοιχειώθηκε από φθαρτό σε άφθαρτο.

Τα όρια της επιτρεπόμενης, άρα μη επιβλαβούς αποχής φαγητού προφανώς βρίσκονται πολύ μακριά από την προτεινόμενη. Άλλωστε, όπως έχει επικρατήσει στις εν λόγω περιπτώσεις, απλώς απαγορεύεται η χρήση ορισμένων τροφών.

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ - Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ