Η 21η Απριλίου 1967 και το μεγάλο δράμα

Η 21η Απριλίου 1967 και το μεγάλο δράμα

21 Απριλίου σήμερα και η σκέψη μας γυρίζει 52 χρόνια πίσω, την μέρα που βγήκαν τα τανκς στους δρόμους, για να καταλύσουν το κοινοβουλευτικό «δημοκρατικό» πολίτευμα της χώρας. Ένα πολίτευμα και μια δημοκρατία που έπνεαν τα λοίσθια, κάτω από στρατιωτικές και παρακρατικές συνωμοσίες και προ πάντων κάτω από την ανικανότητα των πολιτικών να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να βγάλουν την χώρα από το αδιέξοδο των λαθεμένων αποφάσεων ενός άπειρου βασιλιά, που παρασυρόταν από την δυναμική μητέρα του.

Θα μπορούσαν άραγε οι πολιτικοί να εμποδίσουν το πραξικόπημα ; Πιθανότατα ναι αν είχαν την δυνατότητα να ανυψώσουν εαυτούς πάνω από τα μικροπολιτικά παιγνίδια και αν είχαν νου και γνώση ώστε να ενωθούν και να αντιμετωπίσουν σαν γροθιά την επερχόμενη καταιγίδα.

Όμως στάθηκαν μικροί και παίζοντας παιγνίδια εξουσίας, μέσα σε ένα σκηνικό όπου πρωταγωνιστούσαν το παλάτι, το παρακράτος, οι ξένες μυστικές υπηρεσίες και οι υστερόβουλες σκέψεις βρέθηκαν δεμένοι, χωρίς να το καλοκαταλάβουν από τους συνταγματάρχες, και μαζί με αυτούς και ολόκληρος ο ελληνικός λαός. Η τραγωδία μόλις άρχιζε..

Παραθέτω παρακάτω απόσπασμα από την «Σύγχρονη πολιτική ιστορία» του Σπύρου Μαρκεζίνη και δύο άρθρα από το τομίδιο των «Ιστορικών της Ελευθεροτυπίας» όπου περιγράφεται το τι επικρατούσε στον χώρο των πολιτικών και των στρατιωτικών τις παραμονές της εκδήλωσης του Απριλιανού πραξικοπήματος καθώς επίσης και ένα ντοκουμέντο που προέρχεται από το τότε Γενικό Επιτελείο των Ενόπλων Δυνάμεων.

Ο Σπ. Β. Μαρκεζίνη γράφει:

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟ ΣΤΟΝ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟ

Η Κυβέρνηση Ι. Παρασκευοπούλου, προϊόν, όπως εσημειώθη, της μυστικής συμφωνίας Παπανδρέου - Κανελλοπούλου, θα ορκισθεί στις 21 Δεκεμβρίου 1966. Ο Βασιλεύς έδειχνε ιδιαιτέρως ευχαριστημένος για τη σύνθεση της, αφού πολλά από τα μέλη της ανήκαν στο προσωπικό του περιβάλλον.

Η Κυβέρνηση με τις προγραμματικές δηλώσεις της θα ασχοληθεί περί πάντων. «Κατακλυσμόν υποσχέσεων εις έρημον ιδεών» θα χαρακτηρίσει ο Σ. Β. Μαρκεζίνης από τού βήματος της Βουλής τις προγραμματικές εκείνες δηλώσεις, οι οποίες άφηναν την αίσθηση ότι η Κυβέρνηση, κατά τις διακηρύξεις της υπηρεσιακή, θα προσπαθούσε να παρατείνει τον βίο της επί μακρόν.

Εκτιμούσα ότι τα πράγματα οδηγούσαν σε ανώμαλες εξελίξεις και εξέφρασα δημοσίως τις ανησυχίες μου. Σε πρόγευμα στο ξενοδοχείο "Μ. Βρεταννία", στις 2 Φεβρουαρίου 1967, ομιλών προς τους πολιτικούς συντάκτες των εφημερίδων και τους ξένους ανταποκριτάς, εδήλωσα ότι το Κόμμα των Προοδευτικών δεν επρόκειτο να συμμετάσχει στις εκλογές, διότι εκλογές δεν επρόκειτο να διεξαχθούν. «Φθάνει η ώρα του Αγνώστου Συνταγματάρχου», είπα.

Η δήλωση προεκάλεσε μεν εντύπωση, αλλά ήταν προφανές ότι κανείς την ώρα εκείνη δεν συμφωνούσε. Την απέδιδαν σε απαισιοδοξία για την τύχη τού Κόμματος μου στις προσεχείς εκλογές, οι οποίες προεβλέποντο, αλλά δεν είχαν ακόμη καθορισθεί.

Από τις συνομιλίες μου με τον Ι. Παρασκευόπουλο διεπίστωσα την πρόθεση του να αναβάλει τις εκλογές. Δεν απέκρυπτε και εκείνος τις ανησυχίες του, γι' αυτό και απέβλεπε στην επιβράδυνση της εκλογικής αναμετρήσεως. Αλλά τα πράγματα θα σημειώσουν ραγδαία εξέλιξη.

Η Κυβέρνηση Παρασκευοπούλου θα ανατραπεί από τον Π. Κανελλόπουλο, ο οποίος διεκδίκησε την Κυβέρνηση για τον ίδιο. Ο Γ. Παπανδρέου θα διαφωνήσει, χωρίς αποτέλεσμα και η προκληθείσα κυβερνητική κρίση θα φέρει, στις 3 Απριλίου 1967, σε κυβέρνηση της ΕΡΕ υπό τον Π. Κανελλόπουλο.

Στην κυβέρνηση εκείνη θα μετάσχει και ο Π. Πιπινέλης. Όταν τον ρώτησα τι ήταν εκείνο που τον οδήγησε, αυτόν αμετακίνητο βασιλόφρονα, να μετάσχει στην κυβέρνηση και ενώ ήταν προφανής ο κίνδυνος στρατιωτικής επεμβάσεως, η οποία θα καθιστούσε δεινή θέση τού Βασιλέως, μού είπε: «Ο Κανελλόπουλος με διαβεβαίωσε ότι, αν συνέβαινε να κερδίσει τις εκλογές ο Γ. Παπανδρέου, θα ήρχετο η ώρα των Στρατηγών». Παρετήρησα πώς εκείνος, γνώστης της νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας, δεν ενεθυμείτο τι είχε πει ο Γεώργιος Κονδύλης: «Κίνημα μπορείς να κάνεις την παραμονή τών εκλογών. Την επομένη, όσον και αν θέλεις, δεν μπορείς».

Η νέα κυβέρνηση δεν ενεφανίσθη στη Βουλή, κατέβαλε όμως επίμονη προσπάθεια, δια τού Σπ. Θεοτόκη, να πείσει τους περί τον Στ. Στεφανόπουλο τουλάχιστον να μετάσχουν στις εκλογές, πράγμα που επέτυχε. Οι ανάλογες προσπάθειες προς τον Αρχηγό των Προοδευτικών απέτυχαν παρά την έντονη πίεση της Κάθριν Σ. Βενιζέλου, η οποία υπέσχετο ότι όλοι οι περί τον Στεφανόπουλο θα έδιναν μάχη για την εκλογική μου επιτυχία. Συνέβη μάλιστα το τηλεφώνημα εκείνο της κυρίας Βενιζέλου να γίνει το βράδυ, όταν είχα συμπληρώσει δύο άρθρα για την «Εστία» και υπελείπετο το τρίτο, όπου εξηγείτο ακριβώς ο κίνδυνος τού «Αγνώστου Συνταγματάρχου».

Τις ημέρες εκείνες, σε γεύμα, στο σπίτι τού άλλοτε Πρωθυπουργού Δ. Κιουσσοπούλου, εζήτησα από τον αντιστράτηγο Παπαγεωργόπουλο τη γνώμη του για το πνεύμα που κυριαρχούσε στον Στρατό. Ο Αρχηγός της ΚΥΠ απάντησε ότι οι στρατηγοί ήταν νομοταγείς. «Δεν με ενδιαφέρουν αυτοί που έχουν πλάκα τα γαλόνια, διότι δεν τα ριψοκινδυνεύουν εύκολα, με ενδιαφέρουν οι άλλοι, οι συνταγματάρχες και οι κατώτεροι αξιωματικοί» παρετήρησα. Δεν ήταν κατηγορηματικός στην απάντηση του ο Παπαγεωργόπουλος, αλλά δεν εφαίνετο και να ανησυχεί. Όπως δεν ανησυχούσε και ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης, ο έμπειρος Π. Παπαληγούρας, ο οποίος, στις ανάλογες ανησυχίες τού Χρ. Ζαλοκώστα, είχε χαρακτηρίσει συγκεκριμένο συνταγματάρχη, από τους εν συνεχεία πρωταγωνιστάς της 21ης Απριλίου, «κορίτσι». Ο Χρ. Ζαλοκώστας, ο οποίος είχε τις περισσότερες, από κάθε άλλον συνεργάτη μου, επαφές με τους στρατιωτικούς, μου μετέφερε την πληροφορία του υποστρατήγου Παπαδάτου ότι «έχουν γνώσιν οι φύλακες». Ο Παπαδάτος, αρμόδιος την εποχή εκείνη για την Αθήνα, ήταν ο υποστράτηγος που εμνημόνευσα ήδη, όταν κατά τη μετάβαση μου στα Ανάκτορα τον είδα να συνομιλεί με ιδιαίτερη οικειότητα με τον ταγματάρχη Αρναούτη (σημ. kgrek – του υπασπιστή του Βασιλιά Κωνσταντίνου).

Η Κυβέρνηση Κανελλοπούλου θα ζήσει δεκαοκτώ ακριβώς ημέρες. Θα την καταργήσουν οι Συνταγματάρχες στις 21 Απριλίου 1967.

Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

Ο Π. Κανελλόπουλος, αναφερόμενος στα γεγονότα της Αποστασίας και σε όσα επακολούθησαν, βεβαιώνει ότι μετά την παραίτηση Παπανδρέου, τον Ιούλιο τού 1965, εύρε τον Βασιλέα ανήσυχο, του παρεπονέθη ότι επί τρεις μήνες δεν είχε ζητήσει να δει ούτε τον Πρωθυπουργό ούτε τον ίδιο ως Αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολιτεύσεως. Παρατηρεί εν τούτοις ότι ο Βασιλεύς είχε κινηθεί εντός των συνταγματικών και κοινοβουλευτικών πλαισίων, αλλά εκτιμά ότι θα ήταν περισσότερο ορθόδοξη λύση μια κυβέρνηση Εθνικής Ενώσεως ή ένα κυβερνητικό σχήμα υπό τον ίδιο και, εφόσον αυτό δεν εψηφίζετο στη Βουλή, η λύση ήταν οι εκλογές.

Ως προς την απόφαση του να στηρίξει την Κυβέρνηση Παρασκευοπούλου και εν συνεχεία να διεκδικήσει για το Κόμμα του την κυβέρνηση και τη διενέργεια εκλογών, διευκρινίζει ότι η συνεννόηση τού Βασιλέως με την Ένωση Κέντρου και τον ίδιο, τον Δεκέμβριο τού 1966, απέβλεπε στον σχηματισμό υπηρεσιακής Κυβερνήσεως, η οποία, θα προσέφευγε σε εκλογές εντός εξαμήνου. Επειδή όμως η λαϊκή ένταση συνεχίζετο, έκρινε ότι εχρειάζετο νέα δράση.

Βεβαιώνει ότι συνέβαιναν περίεργα επεισόδια στον Στρατό στην περιοχή της Θράκης και ενημέρωσε τον Υπουργό Ασφαλείας Στρατηγό Τζανετή καθώς και τον Κ. Καραμανλή στο Παρίσι. Υπήρχαν επίσης έντονες φήμες ότι ορισμένοι ηγέτες τού Στρατού εσχεδίαζαν να πιέσουν τον Βασιλέα να μην προχωρήσει σε εκλογές, αλλά να αναλάβει εκείνος την ευθύνη της συνταγματικής εκτροπής. Τότε επρότεινε στον Βασιλέα να ανατεθεί η Κυβέρνηση στην ΕΡΕ, για να προστατεύσει και αυτόν και το Πολίτευμα και, φυσικά, να διενεργήσει εκλογές.

Ο Κανελλόπουλος εκφράζει τη βεβαιότητα ότι, αν οι εκλογές είχαν διεξαχθεί τον Μάιο 1967, δεν θα εσημειώνοντο ταραχές και πάντως, μόνον, αν εσημειώνοντο σοβαρά επεισόδια κατά την προεκλογική περίοδο, θα εισηγείτο την κήρυξη στρατιωτικού νόμου και τη σύγκληση της Βουλής κατά τις διατάξεις του Συντάγματος. Ήταν βέβαιος επίσης ότι το αποτέλεσμα των εκλογών του Μαΐου 1967 θα ήταν διαφορετικό από εκείνο που είχαν φέρει οι εκλογές τού Φεβρουαρίου 1964. Εκτιμούσε ότι όσοι οπαδοί της ΕΡΕ είχαν τότε ακολουθήσει την Ένωση Κέντρου, τώρα, τρομαγμένοι από τα Ιουλιανά τού 1965, θα επανήρχοντο, σε σημαντικό ποσοστό, στην ΕΡΕ. Δεν ανέμενε αυτοδύναμη πλειοψηφία, αλλά ήταν βέβαιος ότι θα εμειώνετο η δύναμη της Ενώσεως Κέντρου και θα ήταν δυνατή μία Κυβέρνηση συνεργασίας, γεγονός που θα αποτελούσε νίκη της Δημοκρατίας και ήττα τού φανατισμού.

1963: ΟXΙ - 1967: ΝΑΙ

Του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ δημοσιογράφου-ερευνητή

Τον Απρίλιο του 1963 η ακροδεξιά στρατιωτική συνωμοτική ομάδα ζήτησε το πράσινο φως από την αμερικανική πρεσβεία για να πραγματοποιήσει ένα πραξικόπημα.

Στην πρεσβεία έγιναν τότε γνωστά τα ονόματα τριών πρωτεργατών του σχεδιαζόμενου πραξικοπήματος: του Γεώργιου Παπαδόπουλου, του Οδυσσέα Αγγελή (που έγινε αρχηγός ΓΕΣ μετά την 21η Απριλίου 1967) και του Αλέξανδρου Χατζηπέτρου (που ανέλαβε αρχηγός της ΚΥΠ μετά την επιτυχία του πραξικοπήματος).

Το 1963 οι Αμερικανοί είχαν δώσει αρνητική απάντηση στο αίτημα της ομάδας Γ. Παπαδόπουλου. Το 1967 όμως φαίνεται να έχουν αλλάξει οι αμερικανικές διαθέσεις και η υπηρεσία πληροφοριών των ΗΠΑ προτρέπει εκπρόσωπο της στρατιωτικής μυστικής οργάνωσης να προχωρήσουν σ' ένα πραξικόπημα στην Ελλάδα.

Το δεύτερο δεκαήμερο του Μαρτίου 1967, περίπου ένα μήνα πριν από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, ο ταξίαρχος Πανουργίας, αρχηγός της υπηρεσίας πληροφοριών του ΓΕΣ, δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από το βουλευτή της ΕΡΕ Χρ. Κιτσίδη, ο οποίος τον προσκάλεσε σε φιλικό πάρτι στο σπίτι του, όπου του προανήγγειλε ότι θα παρευρίσκεται ένας εκπρόσωπος της CΙΑ καθώς και ο ταξίαρχος Στ. Παττακός.

Ο Πανουργίας συνδεόταν φιλικά με τον Παττακό από μακρού χρόνου. Είχαν αποφοιτήσει μαζί από τη σχολή Ευελπίδων. Ο Παττακός είχε προσπαθήσει επανειλημμένα να μυήσει τον Πανουργία στη συνωμοτική ομάδα, αλλά εκείνος αρνούνταν. Οι συζητήσεις του Πανουργία με τον Παττακό περιστρέφονταν και στις πιθανές αντιδράσεις του διεθνούς παράγοντα σε περίπτωση επιβολής μιας δικτατορίας στην Ελλάδα. Ο Παττακός υποστήριζε ότι «οι Αμερικανοί θα μας υποστηρίξουν».

Στις 17 Μαρτίου 1967, σε ενημερωτικό σημείωμα προς τον αρχηγό ΓΕΣ Γρ. Σπαντιδάκη, ο Πανουργίας ανέφερε την ενδιαφέρουσα συνομιλία του στην οικία Κιτσίδη: «... Το ανωτερω αναφερθεν στέλεχος της αμερικανικής υπηρεσίας πληροφοριών, μετά του οποίου είχον μακράν συζήτησιν μετά του συναδέλφου Παττακού και του βουλευτού Κιτσίδη, ανέπτυξε τα κάτωθι δύο θέματα: Ήδη από το 1961 είχε συστήσει εις υπουργόν της τότε κυβερνήσεως να ανατεθεί εις Αμερικανόν γερουσιαστήν η αντιπροσώπευσις της Ελλάδος ως είχεν πράξει η Τουρκία... Ηρωτήθη ποία θα ήτο κατά τη γνώμη του η αντίδρασις των ΗΠΑ εις περίπτωσιν εκτροπής. Απήντησεν ότι δεν δύναται να λάβει θέσιν εκ μέρους της υπηρεσίας του αλλά ως Αμερικανός γνωρίζων την νοοτροπίαν πιστεύει ότι αν δεν επήρχετο μεταβολή εις την εξωτερικήν πολιτικήν και εάν δεν οξύνετο η σχέσις προς την Τουρκίαν αι ΗΠΑ θα υποστήριζον. Επιπλέον, εις περαιτέρω συζήτησιν... υπεστήριξεν ότι εάν η εκ της εκτροπής κυβέρνησις επίεζεν, θα ήτο δυνατόν να λάβει πλήρη βοήθειαν των ΗΠΑ ώστε να μη προλαβαίνουν να ξεφορτώνουν πλοία εις τα λιμάνια μας...».(1)

Ο τρόπος διατύπωσης των θέσεων της ηγεσίας των ΗΠΑ ως προσωπική γνώμη εκπροσώπου της CΙΑ ήταν παρόμοιος με ανάλογες «προσωπικές γνώμες» του Σοβιετικού πρεσβευτή προς την ηγεσία του ΚΚΕ, που στην πραγματικότητα εξέφραζαν τις θέσεις της κυβέρνησης της ΕΣΣΔ. Περί τα μέσα του 1944, αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στο Κάιρο απευθύνθηκε στην εκεί σοβιετική πρεσβεία ζητώντας τη γνώμη της «πάνω στα ελληνικά ζητήματα». Λίγες μέρες αργότερα ο σύμβουλος της πρεσβείας κάλεσε τον αντιπρόσωπο της Αριστεράς και του είπε ότι «η σοβιετική κυβέρνηση δεν απάντησε επί του θέματος», αλλά «ο πρεσβευτής» της ΕΣΣΔ «σας διαβιβάζει» την «προσωπική του γνώμη» που ήταν υπέρ της συμφωνίας του Λιβάνου και υπέρ της εισόδου του ΕΑΜ στην κυβέρνηση υπό τον Γ. Παπανδρέου.

Για τη συνάντηση με τον εκπρόσωπο της CΙΑ, το 1967, ο Πανουργίας ενημέρωσε εν συντομία και τον Κ. Καραμανλή μετά την επιβολή της δικτατορίας γράφοντας:

«Μίαν ημέραν είχομεν συνάντησιν μεθ' ενός ελληνικής καταγωγής αξιωματικού της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφορούν... Κατ' αυτήν συνεζητήθη ποία η ενδεχομένη αντίδρασις των ΗΠΑ εις περίπτωσιν δικτατορίας. Ο εν λόγω Αμερικανός ενίσχυσεν κατά κάποιον τρόπο την άποψιν Παττακού, ειπών ότι αι ΗΠΑ εφ' όσον τηρούσαμε την αυτήν εξωτερικήν πολιτικήν, παραμέναμε εις το ΝΑΤΟ... θα μας εβοήθουν. Ο Παττακός ενεντυπωσιάσθη».

Μόλις ο εκπρόσωπος της CΙΑ διαβεβαίωσε για την υποστήριξη των ΗΠΑ σε μια δικτατορική λύση στην Ελλάδα, ο Παττακός, στέλεχος της «Μικρής Χούντας» στράφηκε προς τον Πανουργία και του είπε: «Τα είδες;».

1. Σημειώσεις 2ου Επιτελικού Γραφείου δια ενημέρωσιν Α/ ΓΕΣ, 17.3.1967· Φ. Οικονομίδης, Το σύνδρομο του Οδυσσέα. σσ. 493-494

ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ 21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΝΙΑΠΤΗ 

δημοσιογράφου, ανταποκρίτριας της «Ε» (Λονδίνο, Αγγλία)

Πουθενά στην επίσημη αλληλογραφία της περιόδου μεταξύ βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα και Φόρεϊν Οφις δεν υπάρχουν αναφορές για την πιθανότητα πραξικοπήματος από τους συνταγματάρχες. Η βρετανική διπλωματία θεωρεί ότι ανατροπή του κοινοβουλευτικού καθεστώτος μπορεί να επιχειρήσουν μόνο οι στρατηγοί και μόνο με έγκριση του βασιλιά.

Έγγραφα του αρχείου υποδεικνύουν όμως ότι άλλοι Βρετανοί ήταν περισσότερο διορατικοί από τον πρέσβη. Από τις 23 Δεκεμβρίου 1965 ως τις 4 Ιανουαρίου το 1966 επισκέφθηκε την Αθήνα, ως ιδιώτης, ο αρχιπλοίαρχος Πάκαρντ, που ήταν παντρεμένος με Ελληνίδα. Ο Πάκαρντ, υποδιοικητής της ναυτικής αντικατασκοπίας στη Μάλτα, είχε διατελέσει το 1963-64 σύνδεσμος στην Κύπρο. «Έχει εκτεταμένες διασυνδέσεις, ιδιαίτερα στους κύκλους της αθηναϊκής κοινωνίας που χαρακτηρίζονται "τζετ σετ του Ψυχικού"» αναφέρει υπόμνημα του Φόρεϊν Οφις.

Ο Πάκαρντ θεώρησε καθήκον του να μεταφέρει στο Λονδίνο ανασκόπηση της κατάστασης στην Αθήνα, υποστηρίζοντας ότι είχε προσβάσεις σε ανθρώπους που δεν μιλούσαν στην πρεσβεία. Αναφέρει στην έκθεση του:

«Είναι δύσκολο να βρεις κάποιον που να μην είναι αντίθετος στην παρούσα κυβέρνηση, το βασιλιά και τους συμβούλους του. Μεταξύ των διανοουμένων υπάρχει ένα αίσθημα αηδίας για τη σαπίλα που χαρακτηρίζει το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Πολλοί νέοι, μορφωμένοι και ευκατάστατοι Έλληνες λένε ότι θα υποστηρίξουν τον Ανδρέα Παπανδρέου. Θεωρούν ότι είναι ο άνθρωπος που μπορεί να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις. Αν πεθάνει ή χάσει το μεταρρυθμιστικό του ζήλο, οι υποστηρικτές του θα στηρίξουν την Αριστερά. Υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για τις αρετές του, αλλά ένα πολύ σημαντικό ποσοστό νέων και καλά ενημερωμένων Αθηναίων πιστεύει ότι είναι λογικός διάδοχος του πατέρα του και ότι η πολιτική του κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση».

Και καταλήγει η αναφορά:

«Πρώτη φορά οι Έλληνες είναι τόσο απρόθυμοι να προβλέψουν το πολιτικό μέλλον. Υπάρχει η γενική πεποίθηση ότι πρέπει να γίνουν εκλογές. Αλλά και έντονες αμφιβολίες αν θα γίνουν. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι ο βασιλιάς έχει στόχο να σπρώξει τη χώρα προς δικτατορικές μορφές διακυβέρνησης. Δέχονται επίσης ότι αργά ή γρήγορα θα υπάρξει βία. Η κοινωνική ζωή στην Αθήνα είναι λαμπρή, όπως πάντα. Πολιτικά όμως υπάρχει απαισιοδοξία χωρίς προηγούμενο».

Το Φόρεϊν Οφις έστειλε την έκθεση Πάκαρντ στον Μάρεϊ, που την απέρριψε σχεδόν ανεπιφύλακτα. «Χωρίς να θέλω να αγνοήσω τους κινδύνους του λαϊκού μετώπου και της δικτατορίας, θεωρώ ότι οι φιλοπαπανδρεϊκές απόψεις που απηχούνται είναι μάλλον επιφανειακές παρά ουσιαστικές. Το ενδεχόμενο εξωκοινοβουλευτικής λύσης ή στρατιωτικού καθεστώτος συζητιέται. Το ενδεχόμενο του πραξικοπήματος, πάντως, τείνω να το αποκλείσω, εκτός και αν η Βουλή καταρρεύσει τελείως ή αν η κατάσταση σε ό,τι αφορά την ασφάλεια ξεφύγει από κάθε έλεγχο».

Το Μάιο του 1966, οι Εργατικοί βουλευτές Φρίσον και Τζάκσον έλαβαν μέρος στην πορεία ειρήνης του Μαραθώνα. Επιστρέφοντας, προειδοποίησαν τον υπουργό Εξωτερικών Μάικλ Στιούαρτ ότι στην Ελλάδα υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να εκδηλωθεί δεξιό πραξικόπημα.

Ο Στιούαρτ ζήτησε από το Φόρεϊν Οφις ανάλυση της κατάστασης στην Ελλάδα. Η απάντηση που έλαβε από τον Μάρεϊ (4 Ιουλίου 1966) συνοψίζεται ως εξής:

• Ο κίνδυνος δεξιού πραξικοπήματος κατά του παρόντος καθεστώτος έχει υποχωρήσει. Τον κίνδυνο αυτόν υπερβάλλει η άκρα Αριστερά για ίδιους σκοπούς. Το ενδεχόμενο πραξικοπήματος θα προκύψει μόνο εάν οι παπανδρεϊκοί σε συνεργασία με τους κομμουνιστές ξαναπάρουν την εξουσία.

• Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο βασιλιάς έχει εγκαταλείψει την αντίθεση του στην ιδέα ενός δεξιού πραξικοπήματος ή εξωκοινοβουλευτικής λύσης.

• Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι Αμερικανοί υποστηρίζουν αντιδραστικά στοιχεία στην Ελλάδα ή ότι η CΙΑ μελετά το ενδεχόμενο επέμβασης.

Με βάση αυτό, στις 20 Ιουλίου ο Στιούαρτ απάντησε εγγράφως στους βουλευτές: «Σε γενικές γραμμές, πιστεύω ότι ο κίνδυνος ανατροπής του κοινοβουλευτικού συστήματος στην Ελλάδα είναι μικρότερος από ό,τι εκτιμάτε».

Στο ερώτημα «πως ήταν δυνατό να έπεφτε τόσο έξω στις εκτιμήσεις του ο Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα», η απάντηση είναι ότι ήδη είχε αρχίσει η μείωση της βρετανικής επιρροής στην Ελλάδα, ενώ αυξανόταν η αμερικανική. Παράλληλα η αντιπάθεια του Μάρεϊ για τους Παπανδρέου τον έκανε να εθελοτυφλεί.

ΟΙ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΕΣ

Διαβάσαμε παραπάνω το πώς, την νύκτα της 20ης προς 21η Απριλίου 1967, καταλύθηκε η Δημοκρατία από μια ομάδα αξιωματικών που, συνωμοτώντας, πίστευαν ότι θα μπορούσαν να βγάλουν την Ελλάδα από το πολιτικό αδιέξοδο και από τον κίνδυνο διχασμού, με ένα πραξικόπημα.

Το τι δεινά έφερε τελικά η δικτατορία αυτή στην πατρίδα μας είναι σε όλους μας γνωστό.

Ποιες όμως ήταν οι δικαιολογίες που προβλήθηκαν από τους πραξικοπηματίες για την εγκαθίδρυση του δικτατορικού καθεστώτος;

Αυτές αναφέρονται σε ένα έντυπο που σας παρουσιάζω παρακάτω.

Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο που προέρχεται από το τότε Γενικό Επιτελείο των Ενόπλων Δυνάμεων. Είναι το έντυπο της 4ης Διάλεξης (από μια σειρά εντύπων διαλέξεων) που δίδοντο στους αξιωματικούς που είχαν επιφορτιστεί με την διαφώτιση των στρατιωτών σε Θέματα Εθνικής Ενημερώσεως. Η διάλεξη είχε τίτλο «Τα αίτια της 21ης Απριλίου». Όσοι ασχολούνται ιστορικά με το θέμα της 21ης Απριλίου νομίζω ότι θα το βρουν ενδιαφέρον.

 

Θα κλείσω το σημερινό αφιέρωμα με μια αναφορά στα ευτράπελα και σοβαρά της νύχτας του πραξικοπήματος

Ευτράπελα και σοβαρά της νύχτας του πραξικοπήματος

Πώς εξελέγη ο αρχηγός  της χούντας. Ο αρχηγός της αστυνομίας διακόπτει συνεδρίαση δικαστηρίου! Το ξέσπασμα της μάνας του Παττακού!"

ΤΟΥ ΤΑΣΟΥ ΚΟΝΤΟΠΑΝΝΙΔΗ

Η παραμονή του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 ήταν μία ήρεμη μέρα, αλλά με πολλά κι ενδιαφέροντα γεγονότα. Εξαγγελία του Αβέρωφ από ραδιοφώνου για διπλασιασμό των αγροτικών συντάξεων, μικροδιαδήλωση μαθητών στην Κάνιγγος για χαβαλέ, κατάθεση του Μιλ. Έβερτ για αστυνόμο που ύβρισε τον Καραμανλή, η αμερικανική πρεσβεία αμέριμνη ανακοίνωνε ότι μεθαύριο περνά από την Αθήνα ο Νίξον και μία ομάδα 17 αξιωματικών συνεδρίαζε στο σπίτι του ταξίαρχου Παττακού για το πώς θ' «αρπάξει» την εξουσία. Σταχυολογώ ορισμένα γεγονότα που κατατάσσονται σε σοβαρά, εύθυμα κι ευτράπελα.

Στα δικαστήρια στο Αρσάκειο εκδικαζόταν ως τα μεσάνυχτα η υπόθεση του «Μνημονίου», με κατηγορούμενο τον εκδότη της «Ελευθερίας» Πάνο Κόκκα. Την ώρα εκείνη οι δικηγόροι του Κόκκα, Λυκουρέζος και Στεφανάκης, έθεσαν θέμα κλήτευσης του πρωθυπουργού Παν. Κανελλόπουλου για το πρωί της επομένης.

Κόντευε 2 το πρωί όταν μπήκε στην αίθουσα ο αρχηγός της αστυνομίας Εμμ. Αρχοντουλάκης. Παρέδωσε ένα σημείωμα στον πρόεδρο και αποχώρησε βιαστικά. Αμέσως ο πρόεδρος διακόπτει τη συνεδρίαση επ' αόριστον! Εκείνη τη στιγμή καταφθάνει ασθμαίνων ο δημοσιογράφος Γιώργος Παπαχριστοφίλου και αναγγέλλει: «Βγήκαν άρματα στους δρόμους». Το αίμα όλων πάγωσε! «Γιάννη», λέει στον Βούλτεψη, «φύγε, πήγαινε να κρυφτείς!». Μετά έσπευσε στην «Ακρόπολη» και προτού κοπούν οι γραμμές τηλεφώνησε στους τέως υπουργούς Αλέκο Μπαλτατζή, Β. Ιλαντζή, Γιώργο Λεβεντογιάννη, Γ. Βότση, Τάσο Δήμου, Δημ. Σαπρανίδη, Στράτο Χαραλαμπόπουλο και σε άλλους συναδέλφους και πολιτικούς και τους παρότρυνε να κρυφτούν «γιατί γίνονται συλλήψεις». Ο Δήμου, καθώς έφευγε, είδε τους χωροφύλακες να πλησιάζουν και να κτυπούν την πόρτα του σπιτιού του...

Πώς μία... φρουτιέρα βγάζει «αρχηγό»

Η εκλογή του αρχηγού της χούντας έγινε στο σπίτι του Παττακού κοντά στη Λεόντειο, έπειτα από επίμονη απαίτηση του Ιωάν. Λαδά.. Με... δημοκρατικές διαδικασίες και μυστική ψηφοφορία, χωρίς βία ή νοθεία. Στο μικρό σαλονάκι βρίσκονταν οι 17 της «Επαναστατικής Επιτροπής», προτού αναλάβουν δράση. Ο Παττακός έκοψε από ένα μπλοκ 17 χαρτάκια και τα μοίρασε σ' όλους για να γράψουν το όνομα του αρχηγού. Ως κάλπη χρησιμοποιήθηκε μία... φρουτιέρα! Χρέη ψηφολέκτη έκανε ο νεότερος σε ηλικία Δ. Ιωαννίδης. Μετά την καταμέτρηση βρέθηκαν 16 ψηφοδέλτια με το όνομα «Παπαδόπουλος» κι ένα λευκό!

Αναρωτήθηκαν όλοι ποιος ψήφισε λευκό. Ουδείς γνώριζε, παρά μόνον ο Στ. Παττακός. Σε παλιά συνέντευξη του μου αποκάλυψε ότι το λευκό ήταν του Παπαδόπουλου! Τον ρώτησα γιατί το έκανε˙ Προφανώς για να δω τις αντιδράσεις τους...».

Σύλληψη... νηπίου!

Χωροφυλακή και αστυνομία, σύμφωνα με το σχέδιο «Προμηθεύς», ξεκίνησαν γιγαντιαία επιχείρηση σύλληψης των 6.135 καταγεγραμμένων επικίνδυνων κομμουνιστών και πολιτικών. Ο αξιωματικός Ασφαλείας Ιωάννης Τοπαλίδης στη Θεσσαλονίκη αφηγείται ένα περιστατικό που συνέβη σε ενωμοτάρχη. «Οι χωροφύλακες χτύπησαν την πόρτα για να συλλάβουν έναν "επικίνδυνο κομμουνιστή" στο Κορδελιό. Άνοιξε μια γυναίκα. Της είπαν ότι θέλουν τον... (και ανέφερε το ονοματεπώνυμο του καταζητούμενου). «Μα τι τον θέλετε, κοιμάται, δεν μπορώ τέτοια ώρα να τον ξυπνήσω....», είπε η γυναίκα. «Πρέπει να έρθει στην Ασφάλεια», είπε ο ενωμοτάρχης. Η γυναίκα τρομαγμένη και αναστατωμένη, επέμενε ότι δεν μπορεί να τον ξυπνήσει και ο άνδρας της λείπει στο εργοστάσιο, όπου δουλεύει νυχτοφύλακας, «θα τον ξυπνήσω εγώ», επέμεινε ο ενωμοτάρχης...

Μόλις μπήκε στο μικρό δωματιάκι δεν είδε κανέναν παρά μόνο ένα μικρό αγοράκι τεσσάρων ετών να κοιμάται. «Να 'τος κοιμάται!» επανέλαβε η γυναίκα στον ενωμοτάρχη. «Δεν είναι δυνατόν, εγώ ψάχνω πρόσωπο ηλικίας 57 ετών!», είπε απορημένος. «Ο πεθερός μου ήταν», είπε η γυναίκα. «Πέθανε πριν από έναν χρόνο...».

«Να φύγετε και να ξανάρθει ο Παυλής!»

Μερικούς μήνες μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος, ο Στ. Παττακός μαζί με τον Νικ. Μακαρέζο επισκέφθηκαν τη μητέρα του πρώτου στα Χανιά.

Παρουσία του Μακαρέζου, η μητέρα του Παττακού, Μαρία, προέτρεψε τον γιο της: «Να φύγετε, παιδί μου, και να ξανάρθει ο Παυλής (ο Παύλος Βαρδινογιάννης), όπου μού 'πεμπε το αυτοκίνητό του δύο φορές τον χρόνο και με πήγαινε στο "Βενιζέλειο". Του λόγου σας δεν μου το κάνετε τούτο και μου λέτε πως δεν κάνετε τέτοια ρουσφέτια! Ντα ρουσφέτι 'ναι να πέμψεις έναν γέρο άνθρωπο στο νοσοκομείο; Μηδέ τη μητέρα σου;».

Όταν μάλιστα τις παραμονές του «δημοψηφίσματος» του 1968 ρώτησε τη μητέρα του τι θα ψηφίσει, εκείνη του είπε: «Θα ρίξω στην κάλπη εκείνο το ψηφοδέλτιο που γράφει το όνομα του Παυλή!».

Πηγές:

«Σύγχρονη πολιτική ιστορία» του Σπύρου Μαρκεζίνη

«Ε» ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας

ΓΕΣ

Realnews.gr