Ο τορπιλισμός της «Έλλης»

Ο τορπιλισμός της «Έλλης»

Πώς περιγράφει την επίθεση και βύθιση ο κυβερνήτης τον ιταλικού υποβρυχίου «Ντελφίνο»

Του Κ. Παϊζη – Παραδέλλη, Αντιναυάρχου ε.α.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, στις 8.25 το πρωί της 15ης Αυγούστου 1940, ανήμερα στη γιορτή της Μεγαλόχαρης, τορπιλίσθηκε και βυθίστηκε το εύδρομο «Έλλη» έξω από το λιμάνι της Τήνου, όπου είχε σταλεί για να λάβει μέρος στις γιορταστικές εκδηλώσεις της ημέρας αυτής.

Μετά τις γενόμενες έρευνες από δύτες του Ναυτικού διαπιστώθηκε ότι οι τορπίλες ήταν ιταλικές και επομένως η επίθεση έγινε από ιταλικό υποβρύχιο. Η διαπίστωση όμως αυτή κρατήθηκε μυστική μέχρι την ιταλική εισβολή στην Ελλάδα το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940.

Από τη βύθιση του «Έλλη» έχασαν τη ζωή τους 1 υπαξιωματικός και 8 ναύτες από το πλήρωμα του πλοίου και επίσης μια γυναίκα από το πλήθος των προσκυνητών, η οποία έπαθε συγκοπή με την έκρηξη της δεύτερης τορπίλης.

Μετά τη λήξη του πολέμου, αποκαλύφθηκε ότι το υποβρύχιο ήταν το ιταλικό Delphino, το οποίο είχε ξεκινήσει για το σκοπό αυτό από τη ναυτική βάση Παρθένι της Λέρου το βράδυ της 14ης Αυγούστου. Κυβερνήτης ήταν ο υποπλοίαρχος Giuzeppe Aicardi.

Το ιστορικό της εγκληματικής αυτής αποστολής αποκαλύφθηκε αρκετά αργότερα, όταν το ιταλικό περιοδικό Tempo, στις αρχές του 1960, άρχισε να δημοσιεύει τα απομνημονεύματα του Ιταλού διοικητού των Δωδεκανήσων κόμητα De Vecchi με τίτλο «Ο αληθινός Μουσολίνι» (Mussolini Vero). Στα απομνημονεύματα αυτά, αναφέρεται στον τορπιλισμό του «Ελλη» ότι «η βύθιση, πράγματι ατυχής του Έλλη προκάλεσε αναταραχή σε διεθνές επίπεδο». Ο χαρακτηρισμός «ατυχής» που έδωσε ο De Vecchi στη βύθιση του πλοίου ενόχλησε τον Giuzeppe Aicardi, ο οποίος είχε πια παραιτηθεί από το ιταλικό ναυτικό και ήταν τότε πλοίαρχος σε ποντοπόρα εμπορικά πλοία. Έστειλε λοιπόν μια επιστολή στην εφημερίδα Natione της Φλωρεντίας, η οποία δημοσιεύθηκε στις 19 Απριλίου 1960. Τα κύρια σημεία αυτής της επιστολής, η οποία είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό, θα παρουσιάσω, διότι πιστεύω ότι είναι πολύ ενδιαφέρουσα και φωτίζει από μια άλλη σκοπιά τα κίνητρα και τον τρόπο εκτέλεσης της επιχείρησης αυτής.

Εντολές

Στις δεκατέσσερις Αυγούστου, ο κόμης De Vecchi, διοικητής του Αιγαίου, έφθασε στη Λέρο από τη Ρόδο, συνοδευόμενος από τον ναύαρχο Biancheri. Κάλεσε τον υποπλοίαρχο Aicardi, του έδειξε μια επιστολή γραμμένη με το χέρι από τον αρχηγό του Ναυτικού Επιτελείου και του είπε: «Αυτή είναι η επιστολή του ναυάρχου σου, διάβασε την...» ύστερα, ενώ ο διοικητής διάβαζε, του έδωσε προφορικά τις οδηγίες του. «Θα εφοδιασθείς με τορπίλες όσο περισσότερες μπορείς, πέραν της κανονικής ποσότητας, και πρέπει να τορπιλίσεις ό,τι συναντήσεις “ουδέτερα και μη ουδέτερα"».

«... Δεν είχαμε καμία διάκριση -λέει ο Aicardi- μεταξύ πολεμικών πλοίων και εμπορικών, αυτό το βεβαιώνω κατά τρόπο απόλυτο. Και δεν είχα καμία αμφιβολία στο πως εννοούσε την αποστολή που μου είχε αναθέσει. Αλώστε υπήρξε συντομότατος και μου άφησε μοναδικό έγγραφο, που ακόμη κατέχω, ένα φύλλο ατζέντας ριγωτό με τετράγωνα, όπου με το χέρι του έγραψε με λεπτομέρεια τις τελευταίες πληροφορίες της αεροπορικής αναγνώρισης: ΤΗΝΟΣ: Ένα μεγάλο επιβατηγό και εμπορικό πλοίο. ΣΥΡΟΣ: Δύο πλοία. Κατόπιν ετοίμασα, σε γενικές γραμμές, το πρόγραμμα: Να καταλάβω "εξαπίνης" εκείνα τα πλοία στα λιμάνια που μου υποδείχθησαν, κατόπιν να κατευθυνθώ προς την Αίγινα, για να παρεμποδίσω τη ναυσιπλοΐα στον ισθμό της Κορίνθου. Να μη βρεθώ στα νότια του παραλλήλου των 36ο 50' που είναι σε Νιο, Μήλο και Αμοργό γιατί ήταν δυνατό να παρέμβουν άλλα υποβρύχια μας στις ζώνες της ενέδρας μας. Οι επιχειρήσεις θα έπρεπε να γίνουν έτσι, ώστε η ταυτότητα και η εθνικότητα του υποβρυχίου να μην αναγνωρισθούν».

Το «Delphino» έφθασε πολύ νωρίς στις 15 Αυγούστου μπροστά στην Τήνο και αντιληφθήκαμε να φεύγει προς βορρά ένα μεγάλο πλοίο (το «Αρντένα» που είχε αποβιβάσει προσωπικότητες). Άλλα δύο ήσαν ακόμη στο λιμάνι (το «Έσπερος» και το «Ελένη»). Ενώ ο υποπλοίαρχος Aicardi στο περισκόπιο κοίταζε γύρω και μελετούσε τον τρόπο να τα πλήξει, είδε να φθάνει σιωπηλό στα νώτα του από τα δυτικά το «Έλλη».

«Δεν είχα ούτε δισταγμό ούτε ταλάντευση. Είχα συνείδηση ότι εκτελώ μια στρατιωτική διαταγή, η οποία δεν έδινε περιθώρια για αμφιβολίες. Σήμερα τρέφω για την Ελλάδα αισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού και χαίρω για την ειλικρινή φιλία που υπάρχει ανάμεσα στους Έλληνες και εμάς. Αλλά, τότε, πέρα από κάθε αμφιβολία, βρισκόμασταν σε αντίθετα στρατόπεδα. Απ' ό,τι ήξερα, η διαταγή που είχα πάρει μπορούσε να αποτελεί το προοίμιο για μια άμεση, κανονική είσοδο στον πόλεμο...».

«Τα δύο πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι της Τήνου, δεν είχαν την ελληνική σημαία ζωγραφισμένη στα πλευρά. Η πλέον φανερή προβολή των εθνικών χρωμάτων, ήταν το πρώτο μέτρο προφυλάξεως που έπρεπε να λάβουν για την ασφάλεια των νομίμων πλοίων.

Εκείνα τα δύο πλοία έπρεπε να τα πλήξω. Και τότε δεν μπορούσα να σκεφθώ ότι ήταν δυνατό να αφήσω να χαθεί η ευκαιρία του "Έλλη"».

Πώς περιγράφεται ο τορπιλισμός

«Εκτόξευσα από την πλώρη μια τορπίλη εναντίον του "Έλλη" και ενώ αυτή προχωρούσε προς το στόχο της, στρέφω όλο αριστερά και, αφού άλλαξα εντελώς πορεία, έριξα από την πρύμνα δύο τορπίλες προς το εσωτερικό του λιμανιού. Το "Έλλη" χτυπήθηκε ακριβώς στη μέση, ανάμεσα στις δύο καπνοδόχους. Το πλοίο τραντάχτηκε δυνατά από τη σφοδρή έκρηξη και θα μείνει για λίγο στην επιφάνεια, δείχνοντας ένα τεράστιο ρήγμα στην ίσαλη γραμμή, στρογγυλή όπως ο ήλιος όταν ανατέλλει.

Οι δύο τορπίλες που ρίχθηκαν μέσα στο λιμάνι, είχαν διαφορετικό αποτέλεσμα. Το άνοιγμα είναι στενό και επιπλέον η ορατότητα είναι πολύ μικρή. Η μία έπληξε το άκρο του βορεινού μώλου και ξεσήκωσε νερό και πέτρες, η άλλη βρήκε το στόχο. Είδα μια μεγάλη στήλη νερού στα πλευρά του πλοίου, αφήνω το περισκόπιο για να ρίξω μια ματιά στα όργανα του συστήματος ρίψεως, διότι το απότομο ξαλάφρωμα της πρύμνης προκαλεί βύθιση της πλώρης, ύστερα στρέφω για να κοιτάξω και η τεράστια στήλη νερού είναι ακόμα στον αέρα. Πλεούμενα κάθε είδους, αλιευτικά, ατμόπλοια, φθάνουν στο λιμάνι, στην πλώρη του "Έλλη" βλέπω ένα κανόνι που βάλλει τρελά, χωρίς να ξέρει πού, χωρίς να ξέρει εναντίον ποιου. Λόγω του χαρακτήρος της αποστολής, κρίνω σκόπιμο να απομακρυνθώ αμέσως. Το "Έλλη" επιπλέει ακόμη. Θα βυθισθεί ύστερα από μερικά λεπτά».

Το «Delphino» απομακρύνεται. Σύμφωνα με τις διαταγές, κατευθύνεται στη Σύρα, πάντοτε σε κατάδυση. Φθάνει εκεί πριν από το μεσημέρι, πλέει προς την είσοδο του λιμανιού, αποφεύγοντας τα αβαθή νερά. Το λιμάνι είναι άδειο, ακόμη και από μικρά πλεούμενα και από μικρές βάρκες. «Ποτέ δεν είδα λιμάνι τόσο άδειο» λέει ο Aicardi. Η αποστολή του υποβρυχίου είχε συνεχισθεί στα ελληνικά νερά, έως ότου έφθασε στον Aicardi η διαταγή να επιστρέψει στη βάση. Ύστερα από τον τορπιλισμό του «Έλλη» η Ελλάδα εξαπόλυσε εναγώνια με τη διπλωματική οδό, την είδηση ότι θα έπλεε μια νηοπομπή γεμάτη από προσκυνητές. Και ο Aicardi νόμισε ότι η ξαφνική ανάκληση του από την αποστολή είχε γίνει από το αρχηγείο Ναυτικού, για το «φόβο» ότι εκείνος, εκτελώντας τις διαταγές που είχε πάρει, να βυθίζει «τα πάντα», θα κτυπούσε και εκείνα τα πλοία της νηοπομπής.

«Γιατί -διερωτάται ο υποπλοίαρχος Aicardi - ο De Vecchi χαρακτήρισε το γεγονός "ατυχές"; Τότε δεν είχε αυτή την γνώμη. Ίσως θα ήταν "ευτυχής" ο τορπιλισμός ενός πλοίου ή περισσοτέρων πλοίων, έστω και φορτωμένων με προσκυνητές και γιατί "ατυχές" από τη στιγμή που οι Έλληνες είχαν κάνει την εκλογή των, μεταξύ των δύο εμπόλεμων στρατοπέδων και η απόφαση τους δεν άλλαξε ούτε από το γεγονός ότι για πολύ καιρό είχε γίνει πιστευτό ότι η βύθιση του "Έλλη" είχε επινοηθεί από τους Άγγλους, για να σπρώξουν την Ελλάδα να εισέλθει ανοικτά στη σύρραξη; Από την άλλη μεριά, ο τορπιλισμός του καταδρομικού, προκάλεσε, για λίγο καιρό, μια ανάσχεση στην ελληνική ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο, πράγμα που αναμφίβολα μας ωφέλησε».

«Αυτή η πολυτάραχη περιπέτεια -καταλήγει ο υποπλοίαρχος Aicardi -άφησε και σε μένα μια πικρή ανάμνηση, που κάθε τόσο ξανάρχεται. Οχι όμως σαν μετάνοια λόγω τύψεων συνειδήσεως. Ενώ διάφοροι έως τώρα μίλησαν στα κρυφά και σε μυστηριακή ατμόσφαιρα, όσον αφορά εμένα, παρά το ότι δεν καυχήθηκα ποτέ, δεν είχα ποτέ φοβηθεί να πω ότι ο εκτελεστής ήμουν εγώ. Το γεγονός εντασσόταν στα συνηθισμένα καθήκοντα αρμοδιότητας και χρέους. Οι διαταγές δεν είναι αστεία ή προτάσεις που επιδέχονται συζήτηση, εκτελούνται χωρίς αντίρρηση. Η πικρή ανάμνηση, που μου ξανάρχεται και σήμερα, είναι ότι η τορπίλη που έπληξε τον μικρό κυματοθραύστη, στα βορεινά του λιμανιού της Τήνου, προκάλεσε τον θάνατο μιας πτωχής γυναίκας. Θα πρέπει να έπασχε από την καρδιά της. Αυτή τη λεπτομέρεια την πληροφορήθηκα στη Λέρο, αμέσως ύστερα από την επιστροφή μου και με εγέμισε θλίψη».

Επιπόλαια και αυθαίρετα

Διαβάζοντας την επιστολή Aicardi δεν μπορούμε να αποφύγουμε μερικές βασικές παρατηρήσεις, τις οποίες θα αναφέρουμε κατωτέρω για την καλύτερη παρουσίαση της επιχείρησης του τορπιλισμού του «Έλλη».

Κατ' αρχάς έκπληξη προκαλεί ο τρόπος που λειτουργούσε η ανώτερη ιταλική ηγεσία και η ηγεσία του ιταλικού ναυτικού στη λήψη τόσο σοβαρών αποφάσεων, καθώς και η μέθοδος που ακολουθήθηκε για τη μεταβίβαση των διαταγών υλοποιήσεώς τους. Η συγκεκριμένη διαταγή ήταν μια διαταγή επιπόλαιη και αυθαίρετη, χωρίς καμία μελέτη για τις συνέπειές της. Γι' αυτό και γρήγορα ανακλήθηκε. Χαρακτηριστικό είναι ότι την επιχείρηση αυτή δεν την εγνώριζε ούτε ο υπουργός των Εξωτερικών Τσιάνο, όπως φαίνεται από το ημερολόγιο του που δημοσιεύθηκε μετά τον πόλεμο. Γράφει στις 15 Αυγούστου 1940: «Βυθίσθηκε ένα ελληνικό σκάφος από υποβρύχιο που ακόμη δεν ξέρουμε ποιο είναι. Για μένα υπάρχει στη μέση  η  προπέτεια του De Vecchi. Συνομίλησα με τον Ντούτσε, ο οποίος επιθυμεί να λυθεί ειρηνικά το επεισόδιο αυτό το οποίο μπορούσε να έλειπε» (σ.σ. το οποίο ο ίδιος είχε διατάξει).

Σημειούται η ανυπαρξία οργανωμένου και σωστού δικτύου πληροφοριών από την πλευρά του ιταλικού ναυτικού. Είναι πρωτοφανές για μια τεράστια ναυτική δύναμη όπως η ιταλική με τόσα θωρηκτά, καταδρομικά και υποβρύχια, η οποία ετοιμάζεται για πόλεμο, να μη γνωρίζει τις κινήσεις του ελληνικού στόλου και ότι στις 15 Αυγούστου είναι στην Τήνο μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας και υπάρχει προς το νησί αυτό παραδοσιακή μεταφορά προσκυνητών.

Αντίθετα έβλεπαν συνεχώς μυστική υποστήριξη της Αγγλίας και βρετανικές νηοπομπές στο Αιγαίο, χωρίς να μπουν στον κόπο να αναλύσουν τι σκοπό θα εξυπηρετούσαν οι νηοπομπές αυτές. Ο πρέσβης όμως της Ιταλίας στην Αθήνα Grazzi στο βιβλίο «Αρχή του Τέλους», που εκδόθηκε μετά τον πόλεμο, βεβαιώνει ότι ουδεμία βρετανική βάση υπήρχε στην Ελλάδα πριν από τις 28 Οκτωβρίου 1940.

Από την επιστολή Aicardi προκύπτει ότι ο κύριος στόχος του «Delphino» δεν ήταν το «Έλλη», αλλά τα «οπλιταγωγά» κατά τον Aicardi, δηλαδή τα επιβατηγά τα οποία μετέφεραν τους προσκυνητές στην Τήνο και είναι ευτύχημα που δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει τους στόχους του αυτούς. Έτσι ο «Έσπερος», η «Αρντένα» και τα άλλα πλοία που ήταν στο λιμάνι της Τήνου, γλίτωσαν τον τορπιλισμό και δεν θρηνήσαμε εκατοντάδες αθώα θύματα. Είναι ευτύχημα επίσης που ο Aicardi δεν βρήκε πλοία στο λιμάνι της Σύρου και ότι στη συνέχεια δεν τον άφησαν να ολοκληρώσει την περιπολία του στο Σαρωνικό, όπως είχε αρχικά διαταχθεί.

Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμισθεί η κυνικότητα του υποπλοιάρχου Aicardi, ο οποίος χωρίς κανένα ηθικό ενδοιασμό και χωρίς τύψεις προχώρησε στην πραγματοποίηση μιας εγκληματικής επιχείρησης σε ειρηνική περίοδο χωρίς προειδοποίηση. Μια επιχείρηση που θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει αργότερα εγκληματία πολέμου. Χαρακτηριστικά τονίζει ότι η επιχείρηση αυτή άφησε σ' αυτόν «μια πικρή ανάμνηση που κάθε τόσο ξανάρχεται. Όμως, όχι σαν μετάνοια λόγω τύψεων συνειδήσεως...

Ίσως το αποκορύφωμα της υποκρισίας του Aicardi είναι όταν αναφέρεται στο μεμονωμένο θάνατο μιας γυναίκας στην προβλήτα της Τήνου. Την είδηση την πληροφορήθηκε όταν επέστρεψε στη Λέρο, και όπως είπε «τον εγέμισε θλίψη».  

                        

Η     ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ   /ΕΠΤΑ/     ΣΑΒΒΑΤΟ     28     -     ΚΥΡΙΑΚΗ     29     ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ     2000