Οι Έλληνες ως Ευρωπαίοι

Οι Έλληνες ως Ευρωπαίοι

Η Ευρώπη, μοναρχούμενη και συντηρητική, ήταν «ευνομούμενη», «φωτισμένη» και «πεπολιτισμένη», αποτελούσε πηγή νομιμότητας για τη νέα χώρα.

Γράφει  ο κ. Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.

Η ταύτιση των Ελλήνων με τους άλλους Ευρωπαίους ούτε αυτονόητη ήταν ούτε έγινε αποδεκτή χωρίς αντιδράσεις. Καταπολεμήθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία και άφησε αδιάφορη τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων. Θεωρείται βέβαιο, ωστόσο, ότι οι περισσότεροι Έλληνες της εποχής αυτής θαύμαζαν τους Ευρωπαίους για τα επιτεύγματα τους· θεωρείται εξίσου βέβαιο ότι οι ίδιοι αυτοί Έλληνες δεν μπορούσαν να διανοηθούν πως ήταν σε θέση να κρίνουν τη στάση της Εκκλησίας για τους Ευρωπαίους. Εκπλήσσει τον ιστορικό όχι τόσο η αντίδραση της Εκκλησίας ή η αδιαφορία των περισσότερων Ελλήνων στα μηνύματα από τους Φράγκους και τους αναμεταδότες των μηνυμάτων Έλληνες, αλλά η ευκολία με την οποία προβλήθηκε και έγινε αποδεκτή η ταύτιση των Ελλήνων με τους άλλους Ευρωπαίους ευθύς μετά την έκρηξη της Επαναστάσεως στην ηπειρωτική Ελλάδα το 1821.

Οι μαρτυρίες από τον Αγώνα είναι αξιόπιστες και πειστικές. Η Ευρώπη ως πολιτιστική και πολιτική έννοια κατείχε δεσπόζουσα θέση στις ιδεολογικές αναζητήσεις των πρωτεργατών του Αγώνος. Για τους Έλληνες η Ευρώπη αποτέλεσε εξαρχής καθοριστικό παράγοντα όχι μόνο της διεθνούς θέσεως που θα εξασφάλιζε ή όχι η επαναστατημένη χώρα, αλλά και της εσωτερικής της πολιτικής συγκροτήσεως. Η Ευρώπη της εποχής, μοναρχούμενη και συντηρητική, ήταν «ευνομούμενη», «φωτισμένη» και «πεπολιτισμένη», αποτελούσε δε πηγή νομιμότητας για τη νέα χώρα. Η ταύτιση δηλαδή με αυτή την Ευρώπη «απομάκρυνε» το έθνος από την έως τότε ταύτιση του με τον Ασιάτη δυνάστη και ήταν ταυτόχρονα στοιχείο νομιμότητας. Η επαναστατημένη Ελλάς ή, σωστότερα, η ηγεσία των Ελλήνων επαναστατών προσέβλεπε στην Ευρώπη όχι μόνο για τη στρατιωτική, πολιτική και οικονομική βοήθεια που ήταν σε θέση να παράσχει η Ευρώπη, αλλά και για λόγους που συνδέονταν με τον νέο προσανατολισμό του έθνους.

Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός του Αδαμάντιου Κοραή ή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, του Θεόκλητου Φαρμακίδη ή του Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνατίου, του Ιωάννη Θεοτόκη ή του Ιωάννη Κωλέττη δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ασφαλής δείκτης ενός γενικότερου ιδεολογικού προσανατολισμού προς την Ευρώπη. Τεκμήρια πειστικά αποτελούν οι σχετικές μαρτυρίες άλλων πρωταγωνιστών, όπως αυτή του Οδυσσέα Ανδρούτσου ή η ακόλουθη μαρτυρία του Νικολάου Στορνάρη, ισχυρού καπετάνιου του Ασπροποτάμου: «... είναι αδύνατον να εισχωρέση εις τον νουν των κατοίκων της Θεσσαλίας, ότι ημπορούμεν χωρίς ευρωπαϊκήν δύναμιν να αποτινάξωμεν τον ζυγόν και να συστήσωμεν μόνοι μας διοίκησιν δια τούτο [...] είναι αναγκαίον εν σώμα φράγκικον με λαμπροφορεμένον αρχηγόν και τυμπανιστάς και σαλπιστάς Ευρωπαίους».

Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός των πρωταγωνιστών του Αγώνος ήταν συνειδητή επιλογή ανδρών που είχαν σαφείς στόχους ως προς την πολιτική αποκατάσταση και την πορεία του έθνους και ήσαν πεπεισμένοι πως αυτή η πορεία ήταν όχι μόνον συμφέρουσα λύση, αλλά η μόνη λύση στο πρόβλημα του έθνους, το οποίο ήταν πρόβλημα υποστάσεώς του.

Μεταγενέστερες προσπάθειες να εξηγηθεί ο προσανατολισμός αυτός, είτε ως επιβεβλημένος έξωθεν είτε ως προϊόν εξωνημένων ανδρών, απηχούν απόψεις που είναι αποτέλεσμα ιδεολογικής επεξεργασίας των δεδομένων και που δεν αντέχουν στον βασανιστικό έλεγχο που επιτρέπουν τα διαθέσιμα στοιχεία της εποχής. Δεν είχαν βεβαίως μεταμορφωθεί σε ειλικρινείς λάτρεις της Ευρώπης οι έως πρότινος ισχυροί στυλοβάτες του καθεστώτος, που είχε επιβάλει ο Τούρκος δυνάστης και νομείς μέρους της εξουσίας του, δεν είχαν ίσως ακόμη αποβάλει την κληρονομημένη περιφρόνηση και απέχθεια προς τη «μιαρά» Εσπερία. Είχαν ωστόσο αφεθεί να ρυμουλκηθούν από μια δράκα ανδρών που ήσαν απολύτως πεπεισμένοι ότι ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός ήταν ταυτόσημος της εξόδου από την κυριαρχία του Τούρκου δυνάστη και ότι η εναλλακτική λύση ήταν η βαρβαρότητα και η τυραννία  και ότι το πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς που είχε διαμορφώσει ο ίδιος δυνάστης, καθώς και ο ρόλος που έπαιζαν εξ ανάγκης ή εκ πεποιθήσεως οι έως τότε ηγετικές ομάδες του έθνους στο καθεστώς αυτό, δεν επιδέχονταν προσαρμογές.

Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός, λοιπόν, ήταν συνειδητή πολιτική επιλογή, σε μια εποχή μάλιστα κατά την οποία δεν είχε γίνει ακόμα αντιληπτή η διάσπαση της ιστορικής ενότητας της καθ' ημάς Ανατολής από δυνάμεις που είχαν αποδεσμευθεί στην Ευρώπη και που δεν ήταν δυνατόν να συγκρατηθούν στα σύνορα της αυτοκρατοριών του Οθωμανού Σουλτάνου και εκτός των ορίων δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Πατριάρχη.

Καθημερινή 03/2011