Όταν ο Πικάσο συνάντησε τον Μανώλη Γλέζο

Όταν ο Πικάσο συνάντησε τον Μανώλη Γλέζο

Βρισκόμαστε στα 1958. Ο Μανώλης Γλέζος συλλαμβάνεται για τέταρτη φορά και παραπέμπεται σε δίκη με την κατηγορία της κατασκοπείας, επειδή είχε συναντήσει τον Κώστα Κολιγιάννη, ο οποίος ασκούσε χρέη Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ και είχε μπει παράνομα στην Ελλάδα. Στη δίκη του ο Μ. Γλέζος θα δηλώσει ότι ήταν τριπλό του καθήκον αυτή η συνάντηση: ως ανθρώπου, επειδή γνώριζε προσωπικά από παλιά τον Κολιγιάννη· ως επαγγελματία, διότι ήταν δημοσιογράφος και η παρουσία του Κολιγιάννη στην Ελλάδα ήταν είδηση· και ως κομμουνιστή που η επαφή με το ανώτερο στέλεχος του κόμματος ήταν αναντίρρητη υποχρέωση. Τελικά, ο Μ. Γλέζος θα καταδικαστεί σε πενταετή κάθειρξη για συνεργία σε κατασκοπεία και θα φυλακιστεί από το 1959 έως το 1962.

Από τη στιγμή που ο Μ. Γλέζος φυλακίστηκε, ξεκίνησε μια προσπάθεια άμεσης απελευθέρωσής του από προσωπικότητες όπως ο Πάμπλο Πικάσο, στρατευμένος στην υποστήριξη όσων διώκονταν στη Δύση για τις αριστερές τους πεποιθήσεις. Στις 2 Ιουλίου του 1959, κι ενώ ο Μ. Γλέζος βρίσκεται στη φυλακή, ο Πικάσο σχεδιάζει έναν «Παρθενώνα»: στην κορυφή του αετώματος στέκεται η μορφή του Μ. Γλέζου να εγείρει μια σημαία με το περιστέρι της ειρήνης. Η υπογραφή του Πικάσο σχηματίζει τα ριζά του βράχου. Το σχέδιο γίνεται πρωτοσέλιδο στην Humanite με τίτλο «Το μολύβι του Πικάσο σε βοήθεια του Ήρωα της Ακρόπολης». Μεταξύ των άλλων, το σκεπτικό ήταν να τυπωθεί το σχέδιο σε καρτ ποστάλ και τα χρήματα από τις πωλήσεις της να διατεθούν στον αγώνα υποστήριξης του Μ. Γλέζου.  

Ο Μ. Γλέζος αποφυλακίστηκε το 1962 και ένα χρόνο αργότερα επισκέφθηκε τον καλλιτέχνη. Όταν η «Κ» επικοινώνησε με τον Μανώλη Γλέζο τον Σεπτέμβρη του 2007, τον πέτυχε σε περιοδεία στα πυρόπληκτα χωριά της Πελοποννήσου. Ο βετεράνος -αλλά όχι απόμαχος- αγωνιστής θυμήθηκε πολύ ζωντανά εκείνη τη συνάντηση και την εξιστόρησε.

«Στις 15 Δεκεμβρίου 1962 αποφυλακίστηκα», είπε ο Μ. Γλέζος, «και η επιτροπή που είχε σχηματιστεί στη Γαλλία για την απελευθέρωσή μου με προσκάλεσε εκεί. Συνάντησα τον Πικάσο στην έπαυλή του, στην Aix-en-Provence. Εκείνη την εποχή είχε δημιουργήσει μια σειρά έργων σε μέταλλο, που είχαν εκτεθεί στην έπαυλή του. Μέσα από αυτά τα έργα πέρασα και ανεβήκαμε στον πρώτο όροφο. Εκεί ήταν η κρεβατοκάμαρά του. Ήταν άρρωστος αλλά ήθελε να με δει.

»Μπήκα μέσα σε μια τεράστια αίθουσα. Υπήρχε ένα μεγάλο κρεβάτι και όπως ήταν καθισμένος, είχε δεξιά του έναν όγκο από γράμματα, τα διάβαζε και μετά τα έριχνε αριστερά του. Η αίθουσα ήταν εντελώς άδεια από έργα και πίνακες. Μπροστά του όμως είχε παράθυρα απ' όπου έμπαινε άπλετο φως. Τον πλησίασα και μόλις έφτασα κοντά του, και άπλωσα το χέρι μου, μου έδωσε το δικό του και μου είπε: «Ελλάδα! Φως!» Μετά, καθίσαμε και κουβεντιάσαμε. Αλλά δεν μπορώ να ξεχάσω αυτή του τη φράση.

»Μου ανέλυσε πότε και πώς ήρθε στην Ελλάδα, τις εντυπώσεις του από τον Παρθενώνα αλλά δεν είπαμε τίποτα για το σχέδιο που είχε φτιάξει για μένα. Φυσικά, τον ευχαρίστησα για τη βοήθειά του.

Είπαμε και τα πολιτικά μας. Τότε, είχε έρθει σε κάποια διάσταση απόψεων η νεολαία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γαλλίας με την ηγεσία του. Ο Πικάσο είχε πάρει το μέρος της νεολαίας. Ήταν εκεί μαζί μας και το μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του γαλλικού Κ.Κ. ο οποίος με συνόδευε, άρχισε να συζητά μαζί του και με το πάθος που διέκρινε τον Πικάσο άρχισε να του λέει, «δεν έχετε δίκιο» κ.τ.λ. Η εντύπωση που μου μένει είναι ενός ανθρώπου ζωντανού που έπαλλε ο ίδιος όπως ακριβώς και τα έργα του. Μου χάρισε κάποια έργα του και μετά είδα και την περίφημη «Γκουέρνικα»».

Ο συλλέκτης :

Η υπογραφή αποτελεί κομμάτι του έργου

Το σχέδιο που έγινε πρωτοσέλιδο στην Humanitε με τίτλο «Το μολύβι του Πικάσο σε βοήθεια του Ήρωα της Ακρόπολης» βρέθηκε σε ελληνικά χέρια σχεδόν από τύχη. Ο Έλληνας συλλέκτη που το απέκτησε σε μια δημοπρασία, μίλησε στην Καθημερινή με την ευκαιρία της παρουσίασης του έργου στο πλαίσιο της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας..

«Βρήκα το έργο σε μια δημοπρασία των Sotheby's, στο Olympia, στις 20 Οκτωβρίου 2004. Μόλις είδα το έργο στον κατάλογο της δημοπρασίας, έπαθα σοκ! Ευτυχώς, δεν υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον από άλλους συλλέκτες. Δεν χτυπήθηκε δυνατά κι έτσι έφθασε στα χέρια τα δικά μου. Για μένα προσωπικά, τη διαφορά σε όλο το έργο την κάνει η υπογραφή του καλλιτέχνη. Η υπογραφή αποτελεί τμήμα του έργου. Εκεί καταλαβαίνει κανείς ποια ήταν η ψυχολογική διάθεση του ίδιου του Πικάσο. Δεν ήταν να κάνει ένα σκιτσάκι και στη γωνία να στριμώξει την υπογραφή του. Το όνομά του είναι κομμάτι του έργου, ίσως το σημαντικότερο. Είναι σαν να λέει ο Πικάσο, είμαι εδώ. Και είναι επίσης εκπληκτικό το πώς ο Πικάσο ζωγραφίζει τον Παρθενώνα και τον Βράχο, με ένα κιτρινωπό χρώμα, σε μουσταρδί απόχρωση, αποδίδοντας έξοχα το πώς το ελληνικό, το αττικό φως λούζει τον Ιερό Βράχο. Και πώς βάφει τη μορφή του Γλέζου και τη σημαία στο γαλάζιο.

Πολιτικά μιλώντας, ο Πικάσο στην ίδια φιλοσοφία είχε κάνει και το περίφημο σχέδιο του Μπελογιάννη, το 1952, ωστόσο, εμείς, εδώ στην Ελλάδα αγνοούσαμε ότι είχε κάνει σχέδιο και για τον Γλέζο. Ως Έλληνας θεωρώ ότι είναι ένα πολύ σημαντικό έργο όχι μόνο καλλιτεχνικά αλλά και διότι αφορά την ιστορία του τόπου. Λυπούμαι που για πρώτη φορά εκτέθηκε στο Παρίσι και όχι στη χώρα μας, χαίρομαι πολύ όμως που το έργο αυτό εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σε μιαν έκθεση στην Αθήνα με θέμα την Αθήνα. Δεν θα ήθελα να το παραχωρήσω σε κάποιο ξένο μουσείο».

Τέχνη στον Ψυχρό Πόλεμο

Η Ελλάδα είχε την τραγική τύχη, αμέσως μετά το τέλος του Β΄ Πολέμου, με τα Δεκεμβριανά, να γίνει το θέατρο όπου παίχτηκε η ιδρυτική πράξη του Ψυχρού Πολέμου. Πουθενά αλλού στην Ευρώπη, αυτός ο διχασμός δεν υπήρξε τόσο βαθύς και δραματικός: εδώ ο εμφύλιος διάρκεσε έως το 1949, ενώ έως και τη δεκαετία του '50 γίνονταν εκτελέσεις για πολιτικούς λόγους. Το 1958, ο Ψυχρός Πόλεμος βρίσκεται σε κορύφωση. Η άμεση αντίδραση του Πικάσο στην καταδίκη του κομμουνιστή Μ. Γλέζου προκαλείται ακριβώς μέσα σε αυτό το περιβάλλον σύγκρουσης των δύο κόσμων, που τους χωρίζει το Σιδηρούν Παραπέτασμα: του Ελεύθερου Κόσμου της Δύσης, και του Υπαρκτού Σοσιαλισμού της Ανατολής. Οι κομμουνιστές της Δύσης συμπαρατάσσονται εν πολλοίς με τον Σοσιαλισμό της Ανατολής. Υπερασπίζονται επίσης τα ανθρώπινα δικαιώματα, εξ ου και ήταν πολλές και ουσιαστικές οι εκδηλώσεις συμπαράστασης Ευρωπαίων αριστερών διανοουμένων προς τους διωκόμενους Έλληνες, ήδη από το 1945. Υπό μίαν έννοια, αναβίωνε ο λαϊκομετωπικός χαρακτήρας των περίφημων διεθνών συνεδρίων των αριστερών συγγραφέων της δεκαετίας '30, με τα μεγαλύτερα ονόματα της διανόησης, από τον Αντρέ Ζιντ και τον Ρ. Ρολάν, έως τον Μαλρώ και τον Ντος Πάσος. Μόνο που στο Μεσοπόλεμο οι δράσεις ήταν αντιφασιστικές και επιθετικές· στη συμπαράσταση υπέρ Γλέζου, οι ενέργειες είναι κυρίως αμυντικές, ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Στο τραγικό μεσοδιάστημα, από το 1930 έως το 1958, ο ναζισμός έχει κατακάψει την Ευρώπη, ο σταλινικός ολοκληρωτισμός έχει επικρατήσει στη Ρωσία, η Αριστερά έχει ηττηθεί στην Ελλάδα, και οι αριστεροί διανοούμενοι υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα...

Η Μπιενάλε του 2007 με στόχο την «καταστροφή» της Αθήνας

Το έργο του Πάμπλο Πικάσο με τη μορφή του Μανώλη Γλέζου παρουσιάσθηκε στο πλαίσιο της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας, που είχε τον τίτλο «Destroy Athens» και διήρκεσε από τις 10 Σεπτεμβρίου έως τις 18 Νοεμβρίου 2007. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στον πολιτιστικό χώρο Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων. Σύμφωνα με τα όσα δήλωσαν τότε οι επιμελητές της έκθεσης (Ξένια Καλπακτσόγλου, Poka-Yio, Αυγουστίνο Ζενάκο), «η Μπιενάλε της Αθήνας στοχεύει να αποτελέσει τόσο παράγοντα συσπείρωσης και δυναμικής κινητοποίησης της εγχώριας εικαστικής κοινότητας όσο και πόλο έλξης στα διεθνή πολιτιστικά πράγματα».

Η έκθεση «Destroy Athens» (Καταστρέψτε την Αθήνα) αφηγείται μια ιστορία. Το σκεπτικό αυτής της αφήγησης θεμελιώνεται πάνω σε τρία αλληλοκαλυπτόμενα επίπεδα θετικών στερεοτύπων που έχουν οι «άλλοι, οι ξένοι» για την Αθήνα και των αρνητικών που έχουν οι κάτοικοι για την πόλη τους: η Αθήνα ως βιωμένη πόλη προσλαμβάνεται από τους κατοίκους της σχεδόν αποκλειστικά μέσω αρνητικών στερεοτύπων (ρύπανση, πολυκατοικία, διαδηλώσεις κ.ά.). Η Αθήνα ως αξιοθέατο διαφημίζεται μέσω θετικών στερεοτύπων από το ελληνικό εθνικιστικό ιδεολόγημα, το οποίο εναρμονίζεται πλήρως με την παγκόσμια πολιτιστική και τουριστική βιομηχανία, και, τέλος, η Αθήνα ως έμβλημα της δυτικής βεβαιότητας επιστρατεύεται, και πάλι μέσω θετικών στερεοτύπων (π.χ. το λίκνο της δημοκρατίας) προκειμένου να απενεχοποιηθεί ένας ηγεμονικός πολιτισμός.

Από άρθρο του Ηλία Μαγκλίνη που δημοσιεύτηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 9.9.2007