ΤΑ
ΓΥΨΙΝΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ DEGAS
«Για τον κόσμο της τέχνης,
η ανακάλυψη των γύψινων γλυπτών του Ντεγκά ήταν κάτι ανάλογο με το άνοιγμα του
τάφου του βασιλιά Τουταγχαμών...» Γουόλτερ
Μαϊμπάουμ, επιμελητής
Οι επισκέπτες της Πέμπτης
Εκθεσης Ιμπρεσιονιστών στο Παρίσι του 1880 δεν είχαν την ευκαιρία να δουν τη
«Μικρή δεκατετράχρονη χορεύτρια». Εκείνη τη χρονιά, ο Γάλλος καλλιτέχνης
Εντγκάρ Ντεγκά αποφάσισε τελικά να μην τοποθετήσει το γλυπτό του μέσα στη
γυάλινη προθήκη που είχε στηθεί επί τούτου στη σάλα της έκθεσης, κι ας είχε
αναγγείλει τη συμμετοχή του με το συγκεκριμένο έργο. Ένα χρόνο μετά, στην ίδια
έκθεση, έκανε την τολμηρή κίνηση παρουσιάζοντας το μυστηριώδες γλυπτό σε ένα
κοινό που περίμενε με ανυπομονησία την αποκάλυψη της μυστηριώδους χορεύτριας.
Φτιαγμένη από χρωματιστό
κερί, με πραγματικές τρίχες αλόγου για μαλλιά, μια υφασμάτινη φούστα, μπούστο
και κορδέλες και πραγματικά παπούτσια χορού, η χορεύτρια σκανδάλισε πολλούς με
τον υπέρμετρο ρεαλισμό που τη χαρακτήριζε. Σε κάποιους προκαλούσε την
περιφρόνηση και την αποστροφή, σε άλλους θαυμασμό. Ο κριτικός και συγγραφέας
του 19ου αιώνα Joris -
Karl Huysmans είχε γράψει: «Η αλήθεια
είναι ότι, μονομιάς, ο κύριος Ντεγκά έχει ανατρέψει τις παραδόσεις της
γλυπτικής, όπως για μια μακρά περίοδο έχει αναταράξει τους κανόνες της
ζωγραφικής... Αυτό το μικρό άγαλμα είναι η μοναδική, αληθινά μοντέρνα
προσπάθεια στη γλυπτική..-.».
Ο
Degas των
«πολυμέσων»
Η «Μικρή δεκατετράχρονη
χορεύτρια» αποτελούσε το καλύτερο παράδειγμα για το είδος της γλυπτικής του
Ντεγκά. Είχε ένα στυλ προσωπικό και οικείο, που ερχόταν σε αντίθεση με την
κρατούσα αντίληψη, που ήθελε τα έργα να λειτουργούν ως δημόσια μνημεία. Και ενώ
για πολύ καιρό εθεωρείτο ότι ο Ντεγκά άρχισε να δημιουργεί γλυπτά σε κερί και
πηλό λόγω της επιδεινούμενης όρασης του, στην ουσία ήταν ένας «αληθινός
καλλιτέχνης πολυμέσων» της εποχής του.
Γιατί, εκτός από τη
ζωγραφική του, για την οποία είναι και πιο διάσημος, είχε ασχοληθεί και
επηρεαστεί σοβαρά από τη φωτογραφία -ένα μέσο αρκετά καινούργιο για την εποχή
του-, την ποίηση και τη γλυπτική. Η πρακτική του στο ένα μέσο τον βοηθούσε στο
άλλο. Χρησιμοποιούσε τις φωτογραφικές γνώσεις του, π.χ., για να κατανοήσει και
να αποτυπώσει καλύτερα τις πιο ανεπαίσθητες λεπτομέρειες στην κίνηση ενός
σώματος. Έγραφε στίχους που θα βοηθούσαν στην εκ των υστέρων καλύτερη κατανόηση
κάποιου ζωγραφικού του έργου. Έπλαθε χορεύτριες, άλογα και λουόμενους από κερί
και πηλό, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν αργότερα ως μοντέλα για τις ζωγραφικές
συνθέσεις του.
Η ιστορία έχει δείξει ότι
έβλεπε τα γλυπτά του ως πρόχειρα, μισοτελειωμένα σκίτσα, ως «εργαλεία» για τη
μελέτη της κίνησης, ως μια ανεξάντλητη πηγή δημιουργίας στάσεων που
τροφοδοτούσαν με τον τρόπο τους τους πιο γνωστούς του πίνακες. Σκηνές από
ιπποδρομίες, cafe
και θέατρα, γυναίκες να εργάζονται ως καπελούδες, να ασχολούνται με το σιδέρωμα
ή την προσωπική τους υγιεινή. Σε λάδι, παστέλ, κάρβουνο ή συνδυασμό και των
τριών, οι χορεύτριες ήταν και οι πρωταγωνίστριες. Και όχι ως πορτρέτα
συγκεκριμένων προσώπων, αλλά ως μια συνολική μελέτη της αποτύπωσης των
δυνατοτήτων του ανθρώπινου σώματος.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν
που η «Μικρή δεκατετράχρονη χορεύτρια», το μόνο γλυπτό που εξέθεσε ποτέ ο
Ντεγκά ενώ βρισκόταν εν ζωή, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του, κι ας
είναι τρισδιάστατη... Πόσοι όμως από εμάς την έχουν θαυμάσει από κοντά;
Εβδομήντα τέσσερα
μπρούντζινα γλυπτά του Γάλλου καλλιτέχνη, από τη συλλογή του Μ.Τ. Abraham
Center for the Visual Arts παρουσιάζουν ένα κύριο χαρακτηριστικό. Είναι τα μόνα
μπρούντζινα γλυπτά του Ντεγκά που βασίζονται σε γύψινα εκμαγεία, δημιουργημένα
όταν ο καλλιτέχνης βρισκόταν ακόμα εν ζωή. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την
αρχή...
Ο επιμελητής τέχνης,
Γουόλτερ Μαϊμπάουμ (αυθεντία σε θέματα γλυπτικής), είναι εκείνος που ανακάλυψε
αυτά τα μέχρι πρότινος άγνωστα εκμαγεία. Σε συνέντευξή του λέει: « Όλα άρχισαν
το 2001, όταν κάποιος με πληροφόρησε ότι μια νέα χάλκινη έκδοση της "Μικρής
δεκατετράχρονης χορεύτριας" βρισκόταν σε διαδικασία παραγωγής στη Γαλλία.
Μου φαινόταν αδύνατο, εφόσον υπήρχαν μόνο δύο γνωστά γύψινα εκμαγεία του
συγκεκριμένου γλυπτού, και τα δύο σε μουσεία».
Με την υποψία ότι ίσως
υπήρχε ένα τρίτο, άγνωστο έως τώρα, ο Μαϊμπάουμ έφτασε στο Παρίσι και στο
Χυτήριο Valsuani, που λειτουργούσε από το 1899, και μετέτρεπε σε μπρούντζο έργα
του Ροντέν, του Ματίς, του Γκογκέν και άλλων σημαντικών καλλιτεχνών. Ο
Μαϊμπάουμ ανακάλυψε ότι οι αποθήκες του Valsuani φιλοξενούσαν το τρίτο γύψινο
εκμαγείο της διάσημης χορεύτριας από το 1955. Και αν αυτό αποτελούσε μια
ευχάριστη έκπληξη, τότε ο επιμελητής σίγουρα δεν περίμενε να βρει ότι η
χορεύτρια «συγκατοικούσε τόσα χρόνια με
άλλα 73 εκμαγεία γλυπτών του Ντεγκά, επίσης άγνωστα σε ειδικούς και
ακαδημαϊκούς...
Μια
σημαντική ανακάλυψη
Δημιουργός τους ήταν ο
Μπαρτολομέ, γλύπτης και στενός φίλος του Ντεγκά, ο οποίος τα έφτιαξε με βάση τα
κέρινα γλυπτά του καλλιτέχνη. Γιατί, όπως αναφέρει ο Μαϊμπάουμ, «ο Ντεγκά
δημιουργούσε γλυπτά μόνο από κερί και μαλακό πηλό, ώστε να μπορεί να τα
δουλεύει για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, κάτι το οποίο τον ικανοποιούσε
πολύ ως διαδικασία». Επέτρεπε, βέβαια, τη δημιουργία εκμαγείων, όπως στην
περίπτωση του Μπαρτολομέ. Όμως. ενώ κάποτε ο Ντεγκά επισήμανε στον γλυπτή
Αριστίντ Μαγιόλ ότι «ναι, κατασκευάζω εκμαγεία και ίσως μία από αυτές τις
ημέρες θα τα χυτεύσω στον μπρούντζο», δεν προχώρησε ποτέ όσο ζούσε στη
δημιουργία μπρούντζινων γλυπτών. Σύμφωνα με τον Μαϊμπάουμ, « δεν πίστευε ποτέ
ότι τα γλυπτά του ήταν αρκετά φινιρισμένα για δημόσια έκθεση και αποδοχή».
«Για τον κόσμο της τέχνης,
γενικότερο. η ανακάλυψη αυτών των εντυπωσιακών γύψινων εκμαγείων είναι κάτι
ανάλογο με το άνοιγμα του τάφου του βασιλιά Τουταγχαμών. Δεδομένης της σημασίας
αυτής της ανακάλυψης, ξεκίνησα να δουλεύω με έναν αξιόλογο ιστορικό τέχνης, τον
δρα Γκρεγκορι Χέντμπεργκ. Μέσα από την έρευνα του, κατέληξε ότι τα συγκεκριμένα
γλυπτά είχαν δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια της ζωής του Ντεγκά». Το συμπέρασμα
αυτό αποτέλεσε και το πιο σημαντικό στοιχείο της ανακάλυψης, εφόσον έως τώρα
όλα τα μπρούντζινα γλυπτά του Ντεγκά που βρίσκονται σε συλλογές μουσείων έχουν
βασιστεί σε εκμαγεία που δημιουργήθηκαν, ανεξαιρέτως, μετά το θάνατο του
καλλιτέχνη. Φέροντας, βέβαια, και όλες εκείνες τις αναπόφευκτες μορφολογικές
διαφοροποιήσεις λόγω των διαδοχικών μετατροπών που έγιναν μετά το θάνατο του
Ντεγκά, από κερί σε γύψο και από γύψο σε μπρούντζο.
Μοιραία σημάδια ενός
ασυνήθιστου «χαλασμένου τηλεφώνου», που, σύμφωνα με τους ειδικούς, σήμερα
καθιστούν τα 74 νέα μπρούντζινα γλυπτά, πολύ πιο «κοντά» στην αρχική ιδέα του
Ντεγκά...
Από ρεπορτάζ της Νελλης Αμπραβανελ
ΓΙΑ ΤΟ «Κ»
Ο Edgar Degas (19
Ιουλίου 1834 - 27 Σεπτεμβρίου 1917), με το πλήρες όνομα Hilaire-Germain-Edgar
De Gas, ήταν Γάλλος καλλιτέχνης, διάσημος για το έργο του στη ζωγραφική,
γλυπτική, χαρακτική και σχέδιο. Θεωρείται ως ένας από τους ιδρυτές του
Ιμπρεσιονισμού, αν και απέρριψε τον όρο και προτιμούσε να αποκαλείται
ρεαλιστής. Δεν τον ενδιέφερε να εργάζεται στην ύπαιθρο, αλλά στο στούντιό του,
με μοντέλα ή πιο συχνά από μνήμης. Νωρίς στην σταδιοδρομία του, φιλοδοξούσε να
γίνει ιστορικός ζωγράφος, κλίση για την οποία ήταν καλά προετοιμασμένος από την
αυστηρή, ακαδημαϊκή του κατάρτιση και τη στενή μελέτη της κλασσικής τέχνης.
Λίγο μετά τα τριάντα του, άλλαξε πορεία και εφαρμόζοντας τις παραδοσιακές
μεθόδους του ιστορικού ζωγράφου σε σύγχρονα θέματα, έγινε ένας κλασικός
ζωγράφος της σύγχρονης ζωής. Έξοχος στο σχέδιο, έχει ταυτιστεί με το θέμα του
χορού και περίπου τα μισά από τα έργα του απεικονίζουν χορεύτριες. Αυτά
επιδεικνύουν την άρτια γνώση του στην απεικόνιση της κίνησης, όπως και τα άλογα
αγώνων και τα γυναικεία γυμνά. Τα πορτρέτα του συγκαταλέγονται ανάμεσα στα
καλύτερα στην ιστορία της τέχνης.
Διαβάστε επίσης :
Εντγκάρ Ντεγκάς
: Ο χορός της φαντασίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου