Γλώσσα είναι η πατρίδα, λέει ο Καζαντζάκης

 

 

Γλώσσα είναι η πατρίδα, λέει ο Καζαντζάκης

 

Γράφει ο Haris Heizanoglou

 

Ολλανδία, φοιτητικό πάρτι, είμαι στην κουζίνα, μάλλον ψάχνω ποτήρι, σκάει συμφοιτήτρια με καταγωγή από Σιγκαπούρη, γνωστή στην ευρύτερη παρέα για τις θεολογικές της ανησυχίες, ή πιο σωστά για την ανησυχία που δημιουργούσε στους άλλους λόγω της θρησκευτικής της προσήλωσης. Μου πιάνει κουβέντα και σε δέκα δευτερόλεπτα καταλήγει στην ερώτηση που ήθελε εξαρχής να καταλήξει (και εγώ το ήξερα), δηλαδή αν πιστεύω στο θεό...

Της λέω ένα "No, I don't" για να την ξεφορτωθώ αλλά συνεχίζει για να με πείσει ότι ο λόγος που δεν πιστεύω είναι γιατί δεν έχω γνωρίσει τον θεό όπως εκείνη και ίσως θα έπρεπε να δώσω μια ευκαιρία...

Εκείνη προφανώς δεν ήξερε ότι όταν είσαι Έλληνας έχεις μεγαλώσει μέσα σε μια βαθιά θρησκευόμενη κοινωνία, έχεις βαφτιστεί, έχεις δει τη θρησκεία από μέσα, και ταυτόχρονα λόγω της γλώσσας έχεις την ευκαιρία και τη δυνατότητα να διαβάσεις τα θρησκευτικά κείμενα στο πρωτότυπο και να ξέρεις τί λένε. Οπότε το αν πιστεύεις ή όχι είναι συνήθως μια κουβέντα την οποία κάνεις με τον εαυτό σου και τους άλλους γύρω στα 17 με 20 και μέχρι τα 22-23 έχεις καταλήξει. Όταν λοιπόν έχεις ξεπεράσει αυτή την ηλικία και δηλώνεις ότι δεν πιστεύεις είναι μια μάλλον συνειδητή επιλογή, είναι ένα undo που επέλεξες να κάνεις, συχνά με κόστος, και δεν είναι πολύ πιθανό να ψάχνεις για ηθική ή ψυχική πυξίδα. Όταν έρχεται λοιπόν και σου μιλάει μια θρησκόληπτη από τη Σιγκαπούρη για έναν θεό που η ζωή του καταγράφηκε και αποτυπώθηκε σε κάποια κείμενα που γράφτηκαν στη γλώσσα σου, αισθάνεσαι περίπου ένα "όταν εσύ πήγαινες εγώ γύριζα"...

Ωστόσο δεν της απάντησα αυτό. Έκανα κάτι άλλο για να λήξω τον διάλογο και τον όποιο διάλογο θα επιχειρούσε στο μέλλον.

Της λέω "Ιωάννης 1,1, θυμάσαι τί λέει;"

μου λέει "In the beggining was the word"... (αυτή είναι η μετάφραση στα Αγγλικά)

της λέω "δεν λέει αυτό, δεν είναι ακριβής αυτή η μετάφραση, δεν μεταφέρει ακριβώς αυτό που έχει γράψει ο Ιωάννης"...

μου λέει "που το ξέρεις;"

της λέω "Το ξέρω γιατί ο Ιωάννης το έγραψε στα Ελληνικά, αυτό που λέει είναι Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος και αυτό μπορεί να σημαίνει πολύ περισσότερα πράγματα από αυτό που λέει η μετάφραση. Γιατί "αρχή" είναι η χρονική αφετηρία, αλλά είναι και η εξουσία και λόγος είναι η ομιλία και οι λέξεις, αλλά είναι και η αιτία και η λογική, αυτό που λέμε reason. Σκέψου τώρα ότι αν στις πρώτες 5 λέξεις υπάρχουν τόσα νοήματα που έχεις χάσει, πόσα ακόμα υπάρχουν σε όλα τα υπόλοιπα που έχεις διαβάσει και νομίζεις ότι τα κατάλαβες..."

Ουσιαστικά έβαλα ανάμεσα σε εμένα και σε εκείνη την καταγωγή μου και τη γλώσσα μου για να της δείξω όχι μόνο ότι έχω γνωρίσει το θεό της, αλλά ότι ίσως τον ξέρω καλύτερα από εκείνη. Αυτή ήταν μια από τις αρκετές φορές που αισθάνθηκα ότι ως Έλληνας έχω ένα τεράστιο προνόμιο έναντι των άλλων... Δεν έχει να κάνει ούτε με κάποια αφηρημένη εθνική ανωτερότητα, ούτε με σημαίες, ούτε με Ελληνικό αίμα και ανώτερο DNA, ούτε με ήρωες που πολεμούν σαν Έλληνες, ούτε με βιά που μετράει τη γη και κόκκαλα ιερά, ούτε με απευθείας αιματολογικές συγγένειες με Μεγαλέξανδρους και Πλάτωνες...

Αισθάνθηκα ότι κουβαλάω σαν εφόδιο, σαν νοητικό εργαλείο, μια γλώσσα. Είναι ίσως το μόνο πράγμα που κληρονομήσαμε από τους προηγούμενους και που μας ανήκει πραγματικά. Κι όταν λέω μας ανήκει εννοώ ότι το έχουμε κοινό, το έχουμε όλοι στην κατοχή μας και δεν είναι ένα μουσειακό έκθεμα ή ένα αποθηκευμένο αρχαίο εύρημα. Είναι κάτι ενεργό, το χρησιμοποιούμε και είναι το μοναδικό πράγμα που δεδομένα θα κληροδοτήσουμε στους επόμενους ακόμα κι αν δεν υπάρχει τίποτα άλλο να τους δώσουμε. Και ανεξάρτητα από το αν όλα αυτά που ειπώθηκαν, γράφτηκαν και προϋπήρξαν ως ιστορία και γραμματεία σε αυτό τον τόπο είναι πράγματα με τα οποία συνδεόμαστε με τίτλους δικαιωματικής και ιστορικής ιδιοκτησίας ή όχι, έχουμε το τεράστιο προνόμιο να έχουμε άμεση πρόσβαση σε αυτά και να συνδεόμαστε με αυτά λόγω της γλώσσας και της γλωσσικής συνέχειας. Και αυτό είναι σπουδαίο.

Είναι σπουδαίο γιατί μαζί με τη γλώσσα υπάρχει και μια ιστορική βάση, ένα ιστορικό υλικό αιώνων που μπορείς να έχεις πρόσβαση, ανεξάρτητα από το αν αυτά που λέει θα τα δεχθείς ή θα τα αμφισβητήσεις. Μπορείς ας πούμε να συγκινηθείς από τα ευαγγέλια και να πιστέψεις στον θεό ή να συγκινηθείς χωρίς να πιστέψεις, ή μπορείς να συγκινηθείς από τον Σωκράτη που είναι κάτι σαν κοσμικός Ιησούς, ένας "δάσκαλος" που θυσιάζεται για τις αμαρτίες των άλλων 4 αιώνες πριν τον Ιησού...

Σε κάθε περίπτωση υπάρχει η βάση, το υλικό, και η γλώσσα που είναι ταυτόχρονα η γέφυρα που σου δίνει πρόσβαση σε αυτό και το εργαλείο για να σκεφτείς και να ερμηνεύσεις. Και αυτό το έχουμε κοινό και θα το έχουμε πάντα, ακόμα κι αν δεν μας οδηγεί στα ίδια συμπεράσματα, ακόμα κι αν δρομολογεί διαφορετικές κατευθύνσεις και πορείες για τον καθένα μας.

Είναι το γεγονός ότι το έχουμε κοινό που μου επιτρέπει, ακόμα κι αν δεν πιστεύω, να ξέρω τί λέει και να βλέπω τη μη μεταφράσιμη αξία σε αυτό που λέει ο Ιωάννης, στο "Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος", να μπορώ να διαβάσω τις "εν δυνάμει" ερμηνείες του κειμένου, και να μπορώ να πιστεύω σε αυτό χωρίς να το ερμηνεύω όπως ένας θρησκευόμενος που εννοεί την αρχή ως αφετηρία και τον λόγο ως ομιλία. Να μπορώ να πιστεύω μάλιστα αμφισβητώντας αυτή την ερμηνεία, και εννοώντας την αρχή ως εξουσία και τον λόγο ως λογική και ως αιτία, γιατί πιστεύω σε ένα άλλο σύμπαν από αυτό της θρησκευτικής κοσμολογίας, σε ένα σύμπαν αιτιοκρατικό και όχι τελεολογικό... Σε ένα σύμπαν όπου ο λόγος, ως λέξεις, μπορεί να ενέχει θέση αρχής, όταν ως αρχή του έχει τον λόγο, ως λογική και ως αιτία... και τότε κι εγώ τον γράφω με λάμδα κεφαλαίο, όπως ο Ιωάννης. Λόγος...

Και είναι ο λόγος, ως Λόγος, ως λέξεις και ως αιτίες που αποτελούν αρχές και ως αρχές που συντάσσονται με λέξεις, με αυτές τις λέξεις αυτής της γλώσσας, που στην πορεία της ζωής λειτουργούν καθοριστικά ώστε να είμαστε αυτά που είμαστε, από επιλογή ή από ατύχημα, έχοντας απορρίψει αυτά που δεν είμαστε... Να πετάξω το πρώτο πληθυντικό: Για αυτά που είμαι και γι'αυτά που διάλεξα να μην είμαι, ρόλο έπαιξε και το ότι είμαι Έλληνας και μιλάω Ελληνικά... Δεν ξέρω αν αυτό μπορεί να το φέρει κανείς ως περηφάνεια ή ως βάρος, ως ευλογία ή ως κατάρα, οφείλει να το δεχθεί ως αλήθεια.

Γλώσσα είναι η πατρίδα, λέει ο Καζαντζάκης. Μια πατρίδα που σε αυτή χωράμε τις διαφορετικές ερμηνείες μας, τις διαφωνίες μας, όλα αυτά που μας χωρίζουν κι όλα αυτά που μας ενώνουν, όλα αυτά που είμαστε και όλα αυτά που δεν είμαστε... Κι αν κάποτε συνεννοηθούμε, με αυτή τη Γλώσσα θα το κάνουμε.

Facebook/ Haris Heizanoglou