«Kalimera!» (Μια πολιτική ιστορία)

 

«Kalimera!» (Μια πολιτική ιστορία)

Του Τακη Καμπυλη

Από τον «Μύθο», το περυσινό διαφημιστικό σλόγκαν του EOT, στο φετινό, στην «kalimera», η απόσταση είναι μεγάλη. Περίπου συγκρούονται δύο διαφορετικές Ελλάδες. H περισσότερο «ελληνική» με την περισσότερο «σύγχρονη». Στην πρώτη αναδεικνύεται ως μήνυμα (προϊόν) το εθνικό – ξεχωριστό, αντίθετα στη δεύτερη προβάλλεται (και) η δυνατότητα μιας κοινής γλώσσας (επικοινωνίας) έστω και μέσα από μία λέξη.

Αυτές οι δύο «Ελλάδες» διαδέχτηκαν πολλές φορές η μία την άλλη στην ιστορία του ελληνικού κράτους. H πρώτη, η πιο «εθνική», ήταν και είναι περισσότερο φοβική απέναντι στους ξένους (στις Προστάτιδες Δυνάμεις) – αλλά όχι πάντα χωρίς αιτία.

Πολλές φορές είχε αλλάξει και η οπτική των άλλων για την Ελλάδα ή είχε ενταχθεί στο πλαίσιο των πολιτικών συγκυριών. Και όπως άλλαζαν αυτές, άλλαζε και η σημασία του ελληνικού κράτους. Από «ανάχωμα πολιτισμού» σύντομα μεταβλήθηκε σε «ενοχλητικό κουτάβι που απειλεί τη σταθερότητα».

Το ελληνικό κράτος γεννήθηκε με δύο σταθερές: Την «εξ ιστορίας» ευρωπαϊκή του πορεία – ένταξη και ένα τεράστιο χρέος. Ωστόσο υπενθυμίζουμε ότι η ιδέα δημιουργίας ενός ελληνικού κράτους ζυμώθηκε «έξω», ως απότοκη συνέπεια μιας θαυμαστής άνθησης της κλασικής αρχαιότητας στη Δύση και κυρίως στην Ευρώπη. Στο εσωτερικό, αυτή η στενή σχέση του κλασικού «χθες» με το ελληνικό «σήμερα» ερμηνεύτηκε, χρησιμοποιήθηκε, από το νέο κράτος ως συμβόλαιο τιμής. H αρχαία Ελλάδα γέννησε την Ευρώπη, η οποία δεν μπορεί παρά να εγγυάται την ασφάλεια των απογόνων εκείνων που γέννησαν και την Ευρώπη.

Το συμβόλαιο τιμής, η ιερότητά του είναι χαρακτηριστική από τον τρόπο -θα υπενθυμίσει η Αντα Διάλλα (επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας και Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών)- με τον οποίο έγινε η χρήση του Φιλελληνισμού στο πλαίσιο των ευρύτερων πολιτικών αλλαγών. Από την ελληνική μνήμη αποσιωπήθηκε πλήρως η σχετικά γρήγορη ανακοπή του φιλελληνικού ρεύματος. Που προήλθε από την απογοήτευση της σύγκρισης των αρχαίων Ελλήνων με τους επαναστατημένους. Αλλά και οι Έλληνες δύσκολα μπορούσαν να καταλάβουν τι ευθύνες έχουν που δεν περιδιάβαζαν σε ακαδημίες φορώντας χλαμύδες, αλλά στα πλινθόκτιστα στενά των μεσαιωνικών τουρκικών πόλεων. Και δύσκολα επίσης καταλάβαιναν τη ροπή των Φιλελλήνων σε μονομαχίες και κρασί. Όμως από την επίσημη μνήμη αυτά αποσιωπήθηκαν. Για πολύ καιρό -θα πει η Λίνα Λούβη (επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας στο Πάντειο)- αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής προοπτικής του νέου κράτους δεν υπήρξε. («Παρότι αν προσέξει κανείς τον λόγο του λεγόμενου ρωσικού κόμματος, θα διακρίνει έναν έντονο αντιδυτικισμό».)

Πολύ χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα του Λόρδου Βύρωνα. Αν πιστέψει κανείς την ελληνική αφήγηση, γράφει η Σώτη Τριανταφύλλου, θα έχει να κάνει με έναν φωτισμένο διάσημο αριστοκράτη, επαναστάτη και αναγνωρισμένο ποιητή που έδωσε το έργο του και τη ζωή του για την ελληνική ανεξαρτησία. Ήταν σαφές ότι αυτή η εικόνα για τον Βύρωνα ήταν και εσφαλμένη και πολύ περιορισμένη. (Εξαιρετικές βιογραφίες του έχουν εκδοθεί στα ελληνικά, αλλά στα σχολικά βιβλία μαθαίνουμε γι’ αυτόν μόνο ό,τι «μας» αφορά και πιθανόν και στρεβλά.)

Το περιβάλλον αυτής της σχέσης, θα πει η Αντα Διάλλα, δεν είναι στρεβλό μόνο από τη μία πλευρά, αυτή του ελληνικού κράτους. Είναι και από την άλλη, από τους δυνατούς ξένους. Το ελληνικό ζήτημα δεν είναι παρά ένα από τα ζητήματα που τους απασχολούν, ωστόσο με τη σημαντική διαφορά ότι η πεποίθηση για την αρχαιοελληνική καταγωγή της Ευρώπης είχε ανεβάσει τον πήχυ. Είχε καλλιεργήσει και επιπλέον προσδοκίες των «έξω» από τους «μέσα» (και το αντίστροφο) που διαψεύστηκαν εκατέρωθεν.

Για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι δεν θα καταλάβουν τη σχεδόν υστερική αντίδραση των Ελλήνων στη θεωρία του Φαλμεράιερ. (Υπενθυμίζεται πως το συγκεκριμένο έργο εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, 150 χρόνια από την έκδοσή του!)

Ούτε οι Έλληνες θα καταλάβουν τον ευρωπαϊκό φόβο από τον «πανσλαβισμό», τον οποίο εξέφραζε και ο όχι τόσο διάσημος Φαλμεράιερ αλλά και ο Μαρξ. (Αντίθετα μάλιστα σε κρίσιμες περιόδους το ελληνικό κράτος πίστεψε στο «ξανθόν έθνος», τους Ρώσους – γεγονός βέβαια ακατανόητο για τους [άλλους] Ευρωπαίους. Πώς οι συνεχιστές της αρχαίας Ελλάδας πίστευαν στους «μη Ευρωπαίους» Σλάβους;)

Όσο οι εικόνες του ενός για τον άλλο, του «έξω» με τους «μέσα», άλλαζαν από τη συνύπαρξη και όσο αυτές δεν ανταποκρίνονταν σε «ακρογωνιαία» στερεότυπα, τότε ερχόταν η σύγκρουση. «Τομή ήταν», θα πει η Λίνα Λούβη, «ο άτυχος πόλεμος του 1897. Τότε ουσιαστικά υπήρξε μια μεγάλη κίνηση, τάση, η αναζήτηση μιας νέας έννοιας, της ελληνικότητας ως απάντηση στην ευρωπαϊκότητα». Με τον Διχασμό η «ελληνικότητα» κυριάρχησε, «έκανε και η ANTANT ό,τι μπορούσε» λέει η Λίνα Λούβη: «Με την Ορθοδοξία η «ελληνικότητα» είχε ήδη αποκτήσει μια πολύ συγκεκριμένη έννοια, ισχυρή ώστε να αποτελέσει την κυρίαρχη κρατική ιδεολογία». Σύμφωνα με την κ. Λούβη, η ευρωπαϊκότητα έμεινε στα αζήτητα από τον Μεσοπόλεμο μέχρι και τα χρόνια της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΟΚ).

Τότε στην εικόνα των «έξω» χτίζεται πάλι μια άλλη Ελλάδα:

Η σύγχρονη, που αποκατέστησε τόσο ομαλά τη Δημοκρατία, η χώρα που εκσυγχρονίστηκε θεαματικά μέσα σε δύο δεκαετίες, που έφθασε να διοργανώνει Ολυμπιάδα. Αντάξιοι της ιστορίας τους οι σύγχρονοι με τους παλιούς. Αντάξιοι των μύθων τους που είναι και ευρωπαϊκοί μύθοι.

Αλλά… όλα κατέπεσαν την ώρα του «πόθεν». Για να ανασυρθεί (όπως στο παρελθόν) και η (πια γραφική) σύγκριση του αρχαίου με το νέο. Αλλά μην την αποδοκιμάσουμε εύκολα. Επίσης από αυτή τη σύγκριση προκύπτει η οργή, η απογοήτευση, από μια υπονομευμένη σχέση που δεν ενηλικιώνεται. Και τότε οι «έξω» (οι Γερμανοί ή οι Ευρωπαίοι) επιβάλλονται ιεραρχικά (εξουσιαστικά) ξεχνώντας πάλι τα «λόγια τα μεγάλα».

Στο εσωτερικό, αυτή η οργή των «έξω» και η -πλείστες όσες φορές- άκομψη συμπεριφορά τους αρκούν για να τροφοδοτηθεί η σχεδόν ανακλαστική αντίδραση όχι μόνο από τα συγκεκριμένα ζητήματα αλλά και από το σύνολο της (εθνικής) Μνήμης. H ταυτότητα εν μέσω κρίσης γίνεται πιο «εθνική», επιπλέον δε οι παλιές εκκρεμότητες επανέρχονται στο τραπέζι και προσθέτουν στη (δημοσιονομική) κρίση ένα άχρηστο βάρος.

Πιθανόν η σχέση να μπορούσε να βασιστεί πιο σταθερά πάνω σε ένα έντιμο «kalimera».

14.3.2010

Ιnfo

– Στάθης Γουργουρής «Εθνος όνειρο», Αθήνα 2007, εκδ. Κριτική

– Χάρολντ Νίκολσον «Μπάιρον, το τελευταίο ταξίδι» (με εξαιρετικό πρόλογο από τη Σώτη Τριανταφύλλου), Αθήνα 2004, εκδ. Μελάνι

– Νάσια Γιακωβάκη «Ελλάδα μέσω Ευρώπης», Αθήνα 2006, εκδ. Εστία

– Ελλη Σκοπετέα «Το πρότυπο βασίλειο και η Μεγάλη Ιδέα», Αθήνα 1988, εκδ. Πολύτυπο

– Αντα Διάλλα «H Ρωσία απέναντι στα Βαλκάνια», Αθήνα 2009, εκδ. Αλεξάνδρεια

https://www.kathimerini.gr/opinion/719157/kalimera-mia-politiki-istoria/