Χωριά της Κρήτης:
Μοχός: Ξινόχοντρος και μουζουδιά
Ήθη κι έθιμα της Κρήτης
Γράφει η Έρικα Τζαγκαράκη *
Ο Μοχός είναι μεγάλος οικισμός της επαρχίας Πεδιάδας του Δήμου Χερσονήσου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 400 μ. στη δυτική άκρη σε γόνιμη αλλά άνυδρη πεδινή έκταση, κατάφυτη από ελαιώνες και αμπελώνες. Απέχει από το Ηράκλειο 45,8 χλμ. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και την αμπελοκαλλιέργεια. Βάση της οικονομίας του χωριού είναι το λάδι. Έχει ταχυδρομείο, σταθμό χωροφυλακής (πρώην), νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, Λύκειο και αγροτικό ιατρείο. Η ποδοσφαιρική ομάδα του Μοχού αγωνίζεται στον κρητικό όμιλο της Β΄ ΕΠΣΗ κατηγορίας.
Το δημοτικό διαμέρισμα Μοχού αποτελείται από 2 οικισμούς, το Μοχό και τη Σταλίδα. Η Σταλίδα είναι παράλιος οικισμός με 987 κατοίκους. Ο συνολικός πληθυσμός του Δημοτικού διαμερίσματος είναι 2.142 κάτοικοι. Βρίσκεται σε υψόμετρο 10 μέτρων και ήταν άλλοτε λιμένας του Μοχού, που έχει αξιοποιηθεί τουριστικά. Οι Μοχιανοί ετυμολογούν το Μοχό από το μυχό αυτό.
Από τους ιερούς ναούς αξίζει να αναφέρουμε το δίκλιτο του Ευαγγελισμού και της Αγίας Παρασκευής στην πλατεία του χωριού, το δίκλιτο επίσης του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Σάββα και του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Στην περιοχή του Μοχού υπάρχουν περί τα 10 εξωκλήσια. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει μεγάλη πλατεία, όπου γίνεται στις 15 Αυγούστου το κρητικό πανηγύρι, με κρητικούς χορούς, το οποίο συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, ντόπιων και ξένων. Την ίδια μέρα σε αίθουσα του Δημοτικού διαμερίσματος που είναι διασκευασμένη σε παλαιό κρητικό νοικυριό, γίνεται έκθεση εργοχείρων, υφαντών, κεντημάτων, πλεκτών κλπ.
Στις 14 και 15 Αυγούστου γιορτάζεται το πανηγύρι της Παναγίας στο Μοχό. Ο εορτασμός ξεκίνησε το 1960 υπό Προεδρίας της Κοινότητος Γεωργίου Λεβέντη σε συνεργασία με την Περιγιητική Λέσχη Ηρακλείου με Πρόεδρο τον Γεώργιο Πατεράκη. Στο κέντρο του χωριού στο χώρο της μεγάλης δεντροφυτεμένης και πλακοστρωμένης πλατείας, γίνεται κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου το κρητικό πανηγύρι, με κρητικούς χορούς και αγαπημένους κρητικούς καλλιτέχνες, το οποίο συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, ντόπιων και ξένων. Παράλληλα σε αίθουσα του Δημοτικού διαμερίσματος που είναι διασκευασμένη σε παλαιό κρητικό νοικυριό, γίνεται έκθεση εργόχειρων, υφαντών, κεντημάτων, πλεκτών κλπ.
Η ετυμολογία του τοπωνυμίου είναι άγνωστη. Στις βενετικές απογραφές αναφέρεται με το όνομα Mogho, με πρώτη αναφορά το 1387. To 1583 είχε 451 κατοίκους (Καστροφύλακας, Κ95). Το 1881 είναι έδρα ομώνυμου δήμου, με 1299 κατοίκους, το 1900 ο δήμος μετονομάζεται Λαγκάδος αλλά παραμένει πρωτεύουσα, κάτ. 1613, το 1920 έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου, κάτοικοι 1671, το 1928 κάτοικοι 1730, το 1940 κάτ. 1810, το 1951 κάτ. 1804, το 1961 κάτι. 1716 και το 1971 κάτ. 1422.
Από το Μοχό κατάγονταν οι αδερφοί Βέργα, οι οποίοι έδρασαν πριν από την Επανάσταση του 1821. Ο Γιώργης Βέργας, τον οποίο βρήκε αιχμάλωτο στον τουρκικό ναύσταθμο και τον παρέλαβε στην προσωπική του φρουρά ο καπουδάν πασάς Γαζή Χουσείν, ήταν ατίθασος και άγριος, αντίπαλος του γενίτσαρου και σκληρού δυνάστη του Μοχού , Ιμπραχίμ Μόχογλου (Π. Φαφουτάκη, Συλλογή ηρωικών κρητικών ασμάτων, 1889, σελ. 66).
Οι αλευρόμυλοι του Μοχού
Εις τσι Κοψάς το Δίχαλο, στσ’ Ανεμοσκιάς το πλάϊ
εκειά που πάντοτε Βοράς θαλασσινός φυσάει
Πάνω στη ραχοκοκαλιά στο ποιό ψηλό σημείο
που δεν χορταίνουν να θωρούν τα μάτια σου τοπίο
Απ’ τα Μεραμπελιώτικα, μέχρι τσι Γούβες πέρα
δαντελωτές ακρογιαλιές και πελαγίσιο αέρα…
Διαλέξανε και χτίσανε πέντε μεγάλους μύλους
πού ‘χε ανάγκη το χωριό εις τους καιρούς εκείνους
Και δυό χιλιάδες άτομα κοντά απαριθμούσε
με τ’ αποδέλοιπα χωριά που εξυπηρετούσε
Σαν Δήμος και Κωμόπολη ετότες τσι Λαγκάδας
Βόρειο-Ανατολικό τμήμα της Πεδιάδας……..!
Όλοι εκεί πηγαίνανε τα σταροκρίθαρά τους
και ώρες επροσμένανε μέχρι να ‘ρθεί η σειρά τους
Ως γράφανε του μυλωνά τα πελατοτεφτέρια.!
που με τ’ αλευροσκόνιστα και στιβαρά ντου χέρια
σαν πούπουλο εσήκωνε στην πλάτη το μιγόμι
και τρίζανε τα κόκκαλα κι’ οι σιντερένιοι ώμοι
καθώς τα πετροσκάλουνα με μιά ανάσα βγάνει
για να φκερέσει τον καρπό στην ξύλινη χοάνη.!
Ένα σκαφίδι κωνικό μα κουτσομουρισμένο
στην τρύπα τσι μυλόπετρας πάνω ανεστραμμένο
Με ένα σύρτη ρυθμιστή που να ανοιγοκλείνει
και λίγο-λίγο τον καρπό στο φώλιασμα να ρίχνει
Είναι ο πετροταϊστής, η μυλοκοφινίδα
πάτω-κορφή όλόκληρη φτιαγμένη από σανίδα..!!
Όλα του μύλου δύσκολα για την κατασκευή ντου
ήθελε μάστορα καλό ν’ αντέχει η ψυχή ντου
Γιατί εκτός της τεχνική, την γνώση και τον κόπο
συνεργασία ήθελε πάρα-πολλών ανθρώπω.!
Ξυλουργικές κατασκευές, αξόνια και γρανάζια
ξύλα γερά ν’ αντέχουνε, αρόζαστα, καθάρια
Νά ‘νε κομμένα λίγωση χυμούς να μη κρατούνε
να τα φυσάει ο Βοράς για να μη σκουλικιούνε
Τα δέντρα νά’νε άγρια και ντρέτοι οι κορμοί ντους
και να λυγά ο σάρακας μπροστά στην δύναμή ντους
Θέλουνε και το χρόνο τους να αποξεραθούνε
μέχρι να ‘ρθεί η ώρα τους για να πελεκηθούνε.!
Θέλει χαρκιά που να μπορεί το σίντερο να λιώνει
και σε περτσινωτά καρφιά να το μεταμορφώνει
Για να ματίζει τα χοντρά ξύλα εκειά που πρέπει
θέλει σιγούρα μπροδεσιά, σφιχτογερή και ντρέτη
Τα τσέρκουλα σφυρίλατα όλα τους πρέπει νά ‘νε
να δένουν και να συγκρατούν τ’ αξόνια που γυρνάνε
Μα ποιό πολύ την φτερωτή πρέπει να σφιχτοδέσουν
πανιά κι’ αντένες ο Βοράς μη πάρει και μισέψουν..!!
Οι πετροκόποι του βουνού ποιός ξέρει πόσο χρόνο
παλεύγαν να σμιλέψουνε την μία πέτρα μόνο
για βάλε δυό απού’θελε ο κάθε μύλος νά’χει
πόσων αντρών σκληρή δουλειά έπρεπε να υπάρχει
για να τσι πελεκήσουνε και να τσι συμμορφώσουν
Γεωμετρίας έπρεπε γνώσεις να εφαρμόσουν
Μηχανική χρειάζονταν και τριγωνομετρία
ένας φαρδής πετροτροχός με πλήρη συμμετρία
Λάθη δεν επιτρέπονται και ούτε συγχωρούνται
οι πέτρες δεν μοντάρονται ούτε και συγκολιούνται
Έπρεπε μονοκόματη να βγεί χωρίς ψεγάδι
και να γλυστρά το χέρι σου επάνω τζης σαν χάδι
Κι’ αυτό δεν ήταν εύκολο γιατί το υλικό τζης
ήτανε μαυροχάρακο, είχε το παιδεμό τζης.!
Και μέχρι εδώ, πές με το νού πως όλα εξηγούνται
μα πές μου όμως ύστερα το πώς μετακινιούνται
Πώς τσι κυλούσαν στο βουνό και πώς τσι μεταφέραν
ίντα δυνάμεις είχανε και πώς τα καταφέραν
Να τσι μετακινήσουνε χωρίς να τσι χαλάσουν
χωρίς να κιντυνεύγουνε να πέσουν να τσι σπάσουν
Και να τσι βάλουν ακριβώς την μιά πάνω στην άλλη
να τσι ζυγοσταθμίσουνε με μαστοριά μεγάλη
[ με μεσοπεριθώριο..μιά τρίχα..ένα ψιχάλι.!]
Εκατοστά ελάχιστα που σβύναν και χανόταν
όσο στην περιφέρεια τσι πέτρας απλωνόταν
Ίσα που να χωρά καρπό στο κέντρο να περάσει
κι’ η πάνω πέτρα που γυρνά να το ‘νε κατοπιάσει
Να το’νε σύρει αναμεσίς να τον ψιλοτσακίσει
τον γυροφέρνει κάτω τζης μέχρι να διαλύσει
να γίνει αλευρόσκονη και την στριφογυρίζει
και την αφήνει στο γυρί το κάτω να ξεφύγει
Ένα ρηχό κι’ ανάβαθο αυλάκι την μαζώνει
και κυκλοπαρασέρνει την, ομπρός μερά τη σπρώχνει
σε ένα στόμιο μικρό που τρέχει αγάλι-αγάλι
κι’ αργογεμίζει αθόρυβα το ξομπλιαστό τσουβάλι….
Εκειά που στέκει ο μυλωνάς κι’ ελέγχει μη χυθούνε
τα άλευρα απ’ τα σακιά και χαμοσκορπιστούνε…..!!!!!!!
Διαμαντάκης…..14 – 2 – 2016
Ξυνόχοντρος και μουζουδιά
Ένα έθιμο που τηρείται κατά τις ημέρες της αποκριάς στην περιοχή είναι αυτό του «Ξυνόχοντρου και μουζουδιάς». Πρόκειται για μια εκδήλωση του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού και αναφέρεται στηνα αναβίωση ενός παλιού τοπικού εθίμου με ψήσιμο ζεστού ξυνόχοντρου (παραδοσιακό φαγητό) και μεταμφίεσης με μουζουδιά που λαμβάνει χώρα κατά την Αποκριά.
Δείτε τις σχετικές πληροφορίες από την σελίδα της εκδήλωσης στο Facebook :
https://www.facebook.com/mouzoudia
Δείτε φωτογραφίες από προηγούμενες εκδηλώσεις:
*Έρικα Τζαγκαράκη
Η Έρικα Τζαγκαράκη, γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Ηράκλειο Κρήτης στις 15 Μαρτίου 1975.Είναι παντρεμένη με τον Κώστα Μενύχτα και έχουν δύο παιδιά τον Γιώργο και την Δήμητρα. Γράφει στίχους, ρίμες, μαντινάδες, ποιήματα, τραγούδια, διηγήματα και παραμύθια! Έχει εκδώσει ήδη δύο βιβλία, με στίχους-ρίμες-μαντινάδες,το πρώτο σε συνεργασία με τη Στέλλα Τσαϊνη το 2012, "Στον Αργαλειό της σκέψης μας" και το δεύτερο "Η Ψυχή στην θέση της καρδιάς" (στίχους-ρίμες-μαντινάδες-πεζογραφία) το 2015,καθώς επίσης και το παραμύθι «Τα ηλιοβασιλέματα της μικρής Σταματίας» σε μορφή e-book,το 2014. Επίσης συμμετείχε στο συλλογικό έργο "Μια εικόνα ...χίλιες λέξεις" Το Βιβλίο 2014. Στίχοι της έχουν μελοποιηθεί και έχουν τραγουδηθεί από διάφορους καλλιτέχνες της Κρητικής μουσικής και όχι μόνο! Έχει συνεργαστεί με το παιδικό ραδιοφωνικό σταθμό "Family 89.5 Fm". (Δημιουργικό τμήμα)στο Ηράκλειο Κρήτης. Επιμελείται και παρουσιάζει την καλλιτεχνική εκπομπή "Με της Ψυχής την Πένα", στο Κρήτη fm 100.3,επίσης στο Ηράκλειο της Κρήτης (Συνεντεύξεις-Αφιερώματα-Παρουσιάσεις). Διατηρεί το site στο διαδίκτυο "Η Ψυχή στη Θέση της Καρδιάς"(http://i-psychi-sti-thesi-tis-kardias3.webnode.gr/) ένα site, όπου παρουσιάζονται συνεντεύξεις καλλιτεχνών και καλλιτεχνικές ανησυχίες ανθρώπων που προσφέρουν στην Κρητική Λογοτεχνία και όχι μόνο!
Η σημερινή ανάρτηση είναι αφιερωμένη σε έναν από τους πρωτοπόρους της αναβίωσης του εθίμου, του αγαπητού φίλου Σίμου Κοσμαδάκη που μας έφυγε νωρίς από κοντά μας
Πηγές:
Αρθρο της Έρικας Τζαγκαράκη
el.wikipedia.org,
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου