Καθορισμός τιμών για αγαθά και υπηρεσίες το 301 μ.Χ.

 

Καθορισμός τιμών για αγαθά και υπηρεσίες το 301 μ.Χ.

 

Του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΝΤΕΡΜΑΛΗ

Καθηγητού Αρχαιολογίας

 

Στο εισαγωγικό κείμενο ενός από τους πιο τολμηρούς αυτοκρατορικούς νόμους ο Διοκλητιανός και οι τρεις συνάρχοντες της τότε Οικουμένης εξηγούσαν τους λόγους που τους οδήγησαν στον αυστηρό προσδιορισμό  των τιμών για αγαθά και υπηρεσίες. Αδίστακτοι κερδοσκόποι σάρωναν στην αγορά τινάζοντας στα ύψη τις τιμές. Έτσι έβαζαν σε κίνδυνο ολόκληρη την οικονομία αφού οι εργαζόμενοι στο δημόσιο και οι στρατιωτικοί μόλις που κατάφερναν να επιβιώσουν με τους μισθούς τους.

Ο νόμος αυτός που απευθυνόταν σε όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας συντάχθηκε στα λατινικά το 301 μ.Χ., μεταφράστηκε όμως και στα ελληνικά στο ανατολικό τμήμα του κράτους. Ελληνικά αντίγραφα βρέθηκαν πολλά σε μικρές και μεγάλες πόλεις: στην Αθήνα αλλά και στην Αιδηψό, στη Θήβα αλλά και στις Πλαταιές, στο Αργός αλλά και στην Αταλάντη. Τα αγαθά ομαδοποιήθηκαν σε σύνολα όπως ακριβώς τα έβρισκε ο καταναλωτής στην αγορά, ενώ οι συντεχνίες των επαγγελματιών, μικροεμπόρων και τεχνιτών φρόντιζαν να έχουν αντίγραφα για τις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών του κλάδου τους.

Πρώτη θέση στον κατάλογο έχουν τα δημητριακά: σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη. Ακολουθούν τα όσπρια και τα μπαχαρικά: ρεβίθια, φασόλια, φακές και κύμινο, σουσάμι, σινάπι. Αμέσως μετά ξεκινά ο κατάλογος των κρασιών: το παλιό κρασί πρώτης ποιότητας μπορεί να φτάσει τα 24 δηνάρια, ενώ το δεύτερο κρασί δεν μπορεί να ξε­περνά τα 16 δηνάρια και ο χυδαίος οίνος, το κοινό κρασί, τα 8 δηνάρια. Μπί­ρες περιλαμβάνονται δύο ειδών η ακριβότερη κερβησία και ο φθηνότερος ζύθος. Το λάδι κλιμακώνε­ται επίσης σε κατηγορίες. Ακριβότερο με 40 δηνάρια το λίτρο είναι το αγουρέλαιο (ομφάκινον έλαιον ή στα λατινικά oleum floris).

Τα κρέατα αναγράφονται αναλυτικότερα: Ακριβότερο όλων είναι το χοιρινό, ενώ βοδινό, κατσικίσιο και αρνίσιο έχουν το ίδιο ανώτατο όριο τιμής. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα αλλαντικά. Τα «χοίρεια λουκάνια (από τη Λουκανία της Κάτω Ιταλίας) αλλάντια» στοιχίζουν 16 δηνάρια το λίτρο, ενώ τα βοδινά μόνο 10. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σήμερα τα άγρια ζώα και πτηνά είναι φθηνότερα από εκείνα που ταΐζει κανείς στο σπίτι. Έτσι ο «τεθραμμένος φασιανός» στοιχίζει 250 δηνάρια ενώ ο «βοσκός φασιανός» 125 και η «τεθραμμένη χην» 200 δηνάρια ενώ ο «βοσκός χην» μόνο 100.

Περιέργως τα ψάρια χαρακτηρίζονται με λιγότερους προσδιορισμούς χωρισμένα σε δυο μόνο κατηγορίες τα θαλασσινά και τα ποταμίσια. Το πιο ακριβό ψάρι είναι πετρόψαρο: «τραχύς ιχθύς θαλάσσιος» 24 δηνάρια το λίτρο. Από τα λαχανικά ξεχωρίζει η αγκινάρα. Πέντε «κινάραι πρωτείαι μεγάλαι» μπορούν να πουληθούν έως και 10 δηνάρια. Τα περισσότερα λαχανικά είναι φθηνότερα με τιμή 4 δηναρίων. Από τον πλούσιο κατάλογο δεν λείπουν και τα σπαράγγια: η δέσμη των αγρίων με πενήντα «κλώνους» έχει 4 δηνάρια, ενώ των καλλειργημένων, των «σπαρτών» με 25 μόνο κλώνους 6 δηνάρια. Εξαιρετική σημασία έχει ο τιμοκατάλογος των υπηρεσιών που προσφέρουν οι τεχνίτες. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι πάντα η παροχή τροφής πέραν του ημερομισθίου. Ο ακριβότερα αμειβόμενος είναι ο ζωγράφος τοιχογραφιών με 150 δηνάρια ημερομίσθιο, ενώ ο «κεντητής μουσιάριος», ο τεχνίτης των ψηφιδωτών που κάνει παραστάσεις, παίρνει μόνο 60 δηνάρια. Από την εκπαιδευτική ο χαμαιδιδάσκαλος που μαθαίνει στα παιδιά γραφή και ανάγνωση πληρώνεται με μόλις 50 δηνάρια το μήνα, αυτός που διδάσκει Ελληνικά ή Λατινικά με 200 δηνάρια το μήνα ενώ ο δάσκαλος της ρητορικής αγγίζει τα 250 δηνάρια το μήνα. Τη μεγαλύτερη αμοιβή, που φτάνει τα 1.000 δηνάρια εφάπαξ, μπορεί να διεκδικήσει ο «δικολόγος»   ή  ο   «νομικός» για μια υπόθεση πελάτη του.

Ο νόμος του Διοκλητιανού ήταν τόσο ουτοπικός όσο και η αίσθηση που είχαν οι τετράρχες της Οικουμένης ότι ήταν οι γονείς όλου του κόσμου. Οι υπονομευτές της οικονομίας κράτησαν για τον εαυτό τους τον τελευταίο λόγο. Προκαλώντας τεχνητές ελλείψεις στην αγορά οδήγησαν σε νέα κρίση που ούτε η γενναία νομισματική μεταρρύθμιση του Διοκλητιανού ούτε διοικητική ανασυγκρότηση της αυτοκρατορίας μπόρεσε να αναχαιτίσει.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 26.1.1997