Αυθεντικές και χαλκευμένες ειδήσεις πριν από 25 αιώνες

 

 

Αυθεντικές και χαλκευμένες ειδήσεις 

πριν από 25 αιώνες

 

(+)Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΝΤΕΡΜΑΛΗ

      Καθηγητή Αρχαιολογίας

 

Δεν υπάρχουν πιο ζωηρές εικόνες αχόρταγης αναμονής για ειδήσεις από αυτές που περιγράφουν οι αρχαίοι ρήτορες στην αγορά της κλασικής Αθήνας. Στην ατμόσφαιρα αιωρούνταν διαρκώς η ερώτηση τι καινόν λέγεται, τι νέα υπάρχουν, κρατώντας σε ένταση επίσημα και ανεπίσημα αυτιά. Καθιερωμένος κρατικός αγγελιαφόρος ήταν ο κήρυκας που ανέβαινε στο λίθινο βήμα (κήρυκος λίθος) και εκφωνούσε από 'κει το κείμενο μιας γραπτής είδησης ή σπανιότερα έκανε μία προφορική αγγελία. Στο χέρι του κρατούσε την κηρύκειο, εκείνο το χαρακτηριστικό ραβδί του Ερμή, του αγγελιαφόρου των θεών, που κατέληγε σε κεφάλια δύο αντικριστών φιδιών. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι οι ειδήσεις του κήρυκα ήταν θεόσταλτες και γι' αυτό όταν οι στρατιώτες που βρίσκονταν στις μικρασιατικές  ακτές  το  479 π.Χ. αντίκρισαν ένα κηρύκειο στην ακρογιαλιά θεώρησαν ότι είναι μήνυμα των θεών για την καλή έκβαση της μάχης των Πλαταιών. Η πραγματική είδηση έφτασε αργότερα.

Αντίθετα με την Ελλάδα, η Ανατολή ζούσε μακριά από την είδηση και την πληροφόρηση με εξαίρεση τον Μεγάλο Βασιλέα και τους Συμβούλους του. Στο αυτί του Πέρση βασιλιά έφταναν ταχύτατα τα μηνύματα από ολόκληρη την αυτοκρατορία με το σύστημα των έφιππων αγγελιαφόρων που εναλλάσσονταν στους σταθμούς του οδικού δικτύου (οι Πέρσες ονόμαζαν αυτούς τους αγγελιαφόρους αγγάρους. Αργότερα όμως αγγαρεία δεν σήμαινε το βασιλικό ταχυδρομείο αλλά την προώθηση φορτίων από τόπο σε τόπο). Οι Έλληνες αγγελιοφόροι δεν διέθεταν αυτές τις ευκολίες και αυτά τα συστήματα. Έπρεπε μόνοι τους να βρουν την καταλληλότερη και ασφαλέστερη διαδρομή για να εκτελέσουν το έργο τους. Έτσι έμεινε στην ιστορία ο κήρυκας Φειδιππίδης που διήνυσε 200 χλμ. από την Αθήνα στη Σπάρτη σε δύο μόνο μέρες.

Ειδήσεις όμως δεν ήταν μόνο οι επίσημες. Στις στοές, στα καταστήματα και στα εργαστήρια γύρω από την Αγορά η διακίνηση των ειδήσεων έδινε και έπαιρνε. Στου κουρέα, στου τσαγκάρη, στου αρωματοπώλη, η εκλεκτή πελατεία εκτός από τις υπηρεσίες που απολάμβανε γινόταν μέτοχος πληθώρας ειδήσεων και φημών. Εκεί κατέληγαν τα νέα που έφερναν οι ταξιδιώτες, οι στρατιώτες, οι ναυτικοί και οι έμποροι. Επιτυχίες και συμφορές στο εξωτερικό αλλά και γαργαλιστικές ειδήσεις για σκάνδαλα και ιδιωτικές υποθέσεις πολιτών κρατούσαν σε συνεχή ένταση το κλίμα της εμπορικής αγοράς. Μέσα σ' αυτή τη διψασμένη για ειδήσεις κοινωνία δημιουργήθηκε μια κατηγορία ανθρώπων που τους ονόμαζαν λογοποιούς. Αυτοί έπλαθαν και διοχέτευαν ειδήσεις γνωρίζοντας καλά την ψυχολογία του αγοραίου πολίτη. Αφού τον πίεζαν φορτικά για να του εκμαιεύσουν τάχα κάποια είδηση πριν ακόμη εκείνος προλάβει να συνέλθει, τον βομβάρδιζαν με τις δικές τους πλαστές ειδήσεις κάνοντας μάλιστα μία εξαιρετικά αληθοφανή παρουσίαση: ονομάζοντας την πηγή των πληροφοριών τους και ισχυριζόμενοι ότι στο μεταξύ βουίζει ολόκληρη η πόλη από τα συγκεκριμένα νέα. Επαγγελματικά κατασκεύαζαν ειδήσεις οι έμποροι σιτηρών για να ανεβάσουν τις τιμές στην Αθήνα που είχε πάντα ανάγκη εισαγωγής σιταριού. Μιλούσαν για ναυάγια φορτωμένων πλοίων και αφηγούνταν  φοβερές  θεομηνίες  που κατέστρεψαν δήθεν ολοκληρωτικά τη σοδειά στον ξένο τόπο παραγωγής. Ο έλεγχος των ειδήσεων   και   η   εκμετάλλευση τους δεν έλειπαν και στο επίσημο επίπεδο. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Σπαρτιάτη στρατηγού που για να κρατήσει ακμαίο το ηθικό των ανδρών του διέταξε τον κήρυκα να στεφανωθεί και να αναγγείλει νίκη αντί ήττα. Μεγαλοφυής όσο και παράτολμη ήταν η διοχέτευση από τον Θεμιστοκλή σε χωριστά κανάλια διαμετρικά αντίθετων ειδήσεων, με τις οποίες όμως έπεισε από τη μια μεριά τον Μεγάλο Βασιλέα να κάνει το ολέθριο στρατηγικό λάθος και να διατάξει επίθεση στα στενά της Σαλαμίνας και από την άλλη τους Έλληνες να παραμείνουν στα στενά και να πολεμήσουν αποσπώντας έναν ιστορικό θρίαμβο.

Καμιά φορά η επίσημη είδηση έφτανε καθυστερημένη, αφού κάποιος ιδιώτης προλάβαινε τον αγγελιαφόρο. Η πιο δραματική ιστορία μιας τέτοιας είδησης ήταν αυτή που έφτασε από κάποιο ξένο σ' ένα κουρείο του Πειραιά. Ο ξένος έπιασε συζήτηση με Αθηναίους που βρίσκονταν εκεί για τη σικελική εκστρατεία. Ήταν κρίσιμες μέρες, ειδήσεις όμως δεν είχαν φτάσει. Ο ξένος ωστόσο γνώριζε τα πάντα για την πανωλεθρία των Αθηναίων. Ο κουρέας που παρακολουθούσε τη συζήτηση συγκλονισμένος έσπευσε να μεταφέρει τη φοβερή είδηση στο άστυ. Εκεί έκανε το λάθος να μιλήσει όχι μόνο μπροστά στους άρχοντες, όπως έπρεπε, αλλά και στο πλήθος προκαλώντας τεράστια αναταραχή. Οι άρχοντες τότε τον κάλεσαν να καταθέσει στοιχεία για τον άγνωστο πληροφοριοδότη του. Η τιμωρία ήταν σκληρή γιατί, όπως είπαν, με φήμες και μόνο ξεσήκωσε τον δήμο. Τον χαρακτήρισαν λογοποιό και τον έδεσαν στον τροχό των βασανιστηρίων έως ότου έφτασε ο επίσημος αγγελιαφόρος με την πιο θλιβερή είδηση που άκουσε ποτέ ο δήμος των αρχαίων Αθηναίων: στις Συρακούσες είχαν χαθεί τα πάντα.

Κ. 5.1.1997