Το μεγάλο χρονικό των Ιουλιανών του 1965

 

Το μεγάλο χρονικό των Ιουλιανών του 1965

Η κρίση του 1965 μέσα από τα λόγια του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, του Ανδρέα Παπανδρέου και του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου - Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήξερε ότι ο Ανδρέας είχε εμπλοκή στον ΑΣΠΙΔΑ. «Ο Γέρος ήταν ανήσυχος», λέει ο Μητσοτάκης – Ο Ανδρέας πίστευε ότι το σχέδιο ανατροπής θα εκδηλωνόταν στην Κέρκυρα, αλλά κάτι προέκυψε που άλλαξε το χρονοδιάγραμμα.

Του ΠΑΥΛΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Η πτώση της κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου και η Αποστασία, που συνέβη ακριβώς πριν από 58 χρόνια τον Ιούλιο του 1965, ήταν το αποκορύφωμα της διαμάχης για τη διαδοχή του Γεωργίου Παπανδρέου που μαινόταν ανάμεσα στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και στον Ανδρέα Παπανδρέου. «Ο ουσιαστικός έλεγχος της Ένωσης Κέντρου βαθμιαία άλλαζε χέρια», λέει ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος. «Είναι η εποχή που ο Ανδρέας Παπανδρέου δημιουργεί ουσιαστικά το δικό του κόμμα μέσα στο κόμμα». Γύρω στα μέσα Μαΐου αποκαλύπτεται από την εφημερίδα της Λάρισας «Ημερήσιος Κήρυκας» η ύπαρξη μυστικής ομάδας αξιωματικών υπό την πολιτική καθοδήγηση του Ανδρέα Παπανδρέου με το όνομα ΑΣΠΙΔΑ (Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατίαν, Αξιοκρατίαν). Η πηγή των πληροφοριών του Κωνσταντίνου ήταν ο Γεώργιος Γρίβας, που του έστελνε πολλές σχετικές επιστολές, ενώ την ύπαρξη του ΑΣΠΙΔΑ έχει επιβεβαιώσει ο ίδιος ο πρωτεργάτης της κίνησης, Άρης Μπουλούκος. «Οι νεαροί αξιωματικοί οι οποίοι δημιούργησαν τον ΑΣΠΙΔΑ ήρθαν πρώτα σε μένα», έχει πει ο Μητσοτάκης. «Εγώ τους έστειλα πίσω και πήγαν στον Ανδρέα, ο οποίος τους καλοδέχτηκε. Ήταν μια υπαρκτή κίνηση που στρεφόταν κατά του βασιλιά».

 

Το «Σχέδιο Περικλής»

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήξερε ότι ο Ανδρέας είχε εμπλοκή στον ΑΣΠΙΔΑ. «Ο Γέρος ήταν ανήσυχος», λέει ο Μητσοτάκης. «Κατά σύμπτωση έπεσε στα χέρια μου μια επιστολή του Παπαγεωργόπουλου, ενός από τους λοχαγούς, τους πρώτους συνεργάτες του Άρη Μπουλούκου στον ΑΣΠΙΔΑ όπου τα έλεγε όλα... και την πήρα και την πήγα στον Παπανδρέου και του λέω: "Πρόεδρε, αυτά είναι". Βεβαίως ανησύχησε πάρα πολύ, φώναξε αυτόν που μου έδωσε την επιστολή, τον επίεσε, το ξεκαθαρίσαμε, το κρύψαμε... Τη συγκάλυψη την έκανε ο (σ.σ.: υπουργός Αμυνας) Πέτρος Γαρουφαλλιάς σε απόλυτη αρμονία και συνεννόηση με τον Γεώργιο Παπανδρέου...». Η έρευνα ολοκληρώθηκε χωρίς να υποδεικνύει καμία ευθύνη του Ανδρέα, αλλά ο Κωνσταντίνος επέμενε να μην αρχειοθετηθεί και να σταλεί στη Δικαιοσύνη. Στις 9 Ιουνίου 1965 ασκήθηκε δίωξη κατά των εμπλεκομένων στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Μια κρίσιμη λεπτομέρεια είναι ότι ο στενός φίλος του Ανδρέα και υπαρχηγος της ΚΥΠ Αλέξανδρος Παπατέρπος είχε πρωτοστατήσει στη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων για το «Σχέδιο Περικλής» που αφορούσε τη μυστική προετοιμασία για επέμβαση του στρατού και της αστυνομίας στις εκλογές του 1961 προκειμένου να περιοριστεί η επιρροή της ΕΔΑ, που είχε εκλεγεί δεύτερη στις εκλογές του 1958. Έτσι κατέστη εφικτό ώστε την ίδια μέρα, 9 Ιουνίου, να ασκηθεί δίωξη και κατά των συμμετεχόντων σε αυτό το σχέδιο. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, που αισθάνεται απειλούμενος από την «υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ», αξιοποιεί το «Σχέδιο Περικλής», που άλλωστε είχε ο ίδιος καταγγείλει δημόσια ήδη από τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου θέτει θέμα αλλαγής της ηγεσίας του στρατεύματος, και συγκεκριμένα του αρχηγού ΓΕΣ Ιωάννη Γεννηματά, που είχε τοποθετηθεί στη θέση αυτή από τα Ανάκτορα το 1964. 0 υπουργός Αμυνας Γαρουφαλλιάς ενημερώνει μυστικά το Παλάτι. Ο Κωνσταντίνος αντιδρά με επιστολή του διευθυντή του Πολιτικού Γραφείου του, Κωνσταντίνου Χοϊδά, προς τον πρωθυπουργό, στην οποία τονίζεται η αντίθεση του Κωνσταντίνου σε κάθε αλλαγή. Εγείρεται τώρα θέμα υπουργού Άμυνας, καθώς ο Γαρουφαλλιάς παραβίασε το απόρρητο της συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου και ενημέρωσε το Παλάτι για κάτι που είχε συζητηθεί μόνο ως ενδεχόμενο.

 

Η κρίση με το παλάτι

Ο Γέρος ζητεί να αντικατασταθεί ο Γαρουφαλλιάς και να αναλάβει ο ίδιος το υπουργείο Άμυνας λέγοντας ότι ο Κωνσταντίνος δεν μπορεί να τον εμπιστεύεται ως πρωθυπουργό, αλλά όχι ως υπουργό Άμυνας. «Αν δεχόμουν να γίνει υπουργός Αμύνης ο πρωθυπουργός-πατέρας του εμπλεκόμενου, είναι βέβαιο ότι όλοι θα έλεγαν πως ο βασιλιάς έχει μπει στη συγκάλυψη», λέει ο Κωνσταντίνος, ο όποιος θυμάται ότι την έσχατη ώρα αντιπρότεινε στον Γέρο ότι μπορεί να αναλάβει το υπουργείο Άμυνας μόνο εάν η έρευνα για τον ΑΣΠΙΔΑ περάσει στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Η πρόταση δεν έγινε δεκτή. Ο Ανδρέας περιγράφει έναν διάλογο του με τον επιτετραμμένο της αμερικανικής πρεσβείας Νόρμπερτ Ανσουιτς. «(σ.σ.: Ο Ανσουιτς) υποστήριξε την άποψη ότι ο βασιλιάς έκαμε καλά να αρνηθεί στον Γεώργιο Παπανδρέου το χαρτοφυλάκιο της Εθνικής Άμυνας. Σε παρατήρηση μου πως αυτό δεν συμβιβαζόταν με το Σύνταγμα μας, χαμογέλασε: "Έγινε ποτέ σεβαστό το Σύνταγμα σας; Γιατί να γίνει σεβαστό τώρα; Εξάλλου, η ανάμειξη σου στην υπόθεση αυτή είναι σαφής"».

Οι σχέσεις του Γεωργίου Παπανδρέου με τον βασιλιά επιδεινώθηκαν λόγω τριών μακρών επιστολών του Κωνσταντίνου προς τον πρωθυπουργό, που εστάλησαν μεταξύ 8 και 14 Ιουλίου. Το ύφος τους ήταν επιτιμητικό, αυστηρό και σε ορισμένα σημεία σχεδόν προσβλητικό. «Οι επιστολές αυτές γραφτήκαν κατά βάση από τον Χοϊδά με τη δική μου συμπαράσταση, ενώ ρόλο στη σύνταξη τους, όπως αργότερα ομολόγησε ο Χοϊδάς, είχε και ο Πάνος Κόκκας», εξηγεί ο Κωνσταντίνος. Ο Κόκκας, εκδότης της «Ελευθερίας», ήταν ο πιο στενός φίλος του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Ήταν ένας άνθρωπος πνευματώδης, πληθωρικός και τολμηρός. «Ο Μητσοτάκης ο Κόκκας και ο Χοϊδάς ήσαν οι εγκέφαλοι που συνέλαβαν και οργάνωσαν το σχέδιο της συνωμοσίας», λέει ο Ανδρέας. Ο αναγνώστης των επιστολών δεν μπορεί να μην σκεφτεί ότι ήταν ειδικά γραμμένες για να διευκολυνθεί η ρήξη. «Η συγγραφή και η αποστολή των επιστολών υπήρξε ένα σοβαρό μου ολίσθημα», παραδέχεται ο Κωνσταντίνος.

Ο Γέρος θα ταξιδέψει στις 11 Ιουλίου στην Κέρκυρα για να συναντήσει τον Κωνσταντίνο, ο οποίος παρέμενε εκεί λόγω του τοκετού της βασίλισσας Άννας-Μαρίας Η γέννηση της Αλεξίας είχε γίνει στις 10 Ιουλίου. Τη νύχτα 10 προς 11 Ιουλίου ο βασιλιάς έστειλε τον υπασπιστή του Μιχάλη Αρναούτη μυστικά στην Αθήνα με το βασιλικό αεροσκάφος. Μαζί με τον Κόκκα συνάντησαν τον Μητσοτάκη στο σπίτι του στη Γλυφάδα. Ο βασιλιάς ήθελε τη γνώμη του Μητσοτάκη για τη ρήξη. «Του είπα ότι τον εξορκίζω να συγκρατηθεί», λέει ο Μητσοτάκης. «Θα χάσεις τον Θρόνο και θα δημιουργήσει μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα... Εμείς θα λύσουμε εσωτερικά το θέμα μέσα στο κόμμα». Ο Μητσοτάκης σκεφτόταν τη σύγκληση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Ένωσης Κέντρου. Οι βουλευτές -προφανώς υπό την καθοδήγηση του- θα επέβαλλαν στον Γέρο συμβιβαστική λύση.

 

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΝΟΒΑ

«Εδώ δεν είναι Κονγκό»

Ο Μητσοτάκης πείθει τον Γέρο να πάρει μαζί του στην Κέρκυρα τον πρόεδρο της Βουλής Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα. «Εκείνη την εποχή όλοι συζητούσαν ποιος μπορεί να είναι πρωθυπουργός μιας μεταβατικής κυβέρνησης», λέει ο Μητσοτάκης. «Τον Νόβα υποψήφιο μελλοντικό πρωθυπουργό τον είχε προτείνει ο Κόκκας». Λέγεται ότι ο Νόβας παρέμεινε στο ανάκτορο της Κέρκυρας μιάμιση ώρα παραπάνω μετά την αποχώρηση του Γέρου, ωστόσο ο Κωνσταντίνος έχει πει ότι δεν θυμάται κάτι τέτοιο. Επιβεβαιώνει όμως ότι τρείς ημέρες αργότερα, το βράδυ της 14ης Ιουλίου τηλεφώνησε στον Νόβα και τον ρώτησε αν θα μπορούσε να αναλάβει πρωθυπουργός. Εισέπραξε καταφατική απάντηση.

Ο Ανδρέας πίστευε ότι το σχέδιο ανατροπής της κυβέρνησης θα εκδηλωνόταν στην Κέρκυρα, αλλά κάτι προέκυψε που επηρέασε το χρονοδιάγραμμα. «Η μόνη αιτία που μπορώ να σκεφτώ είναι η υπερβολική δεισιδαιμονία του Κωνσταντίνου. Είναι πιθανό να μην ήθελε να συνδυαστεί το χαρμόσυνο γεγονός της γέννησης της Αλεξίας με την παραίτηση της κυβέρνησης».

Το βράδυ της 14ης Ιουλίου ο Μητσοτάκης πηγαίνει στο Καστρί. Το ίδιο και ο Ανδρέας με τη σύζυγο του Μαργαρίτα. Στις διηγήσεις τους για εκείνη τη νύχτα ο ένας δεν αναφέρει τον άλλον. Καθώς εξελισσόταν η βραδιά, ο Χοϊδάς φτάνει στο Καστρί με την τρίτη επιστολή του Κωνσταντίνου. Ο Γέρος ζήτησε αμέσως συνάντηση για την Πέμπτη 15 Ιουλίου. Η συνάντηση ορίστηκε στις 7 το απόγευμα. «Μόλις έφυγε ο Χοΐδάς (σ.σ.: ο Γέρος) μας ανέλυσε το σχέδιο του», γράφει ο Ανδρέας. «Κατά τη συνάντηση του με τον βασιλιά θα του παρέδιδε τη γραπτή απάντηση στην επιστολή του. Θα επιβεβαιωνόταν η διαφωνία τους, οπότε θα του ζητούσε μία ακόμα συνάντηση για την επομένη κατά την οποία θα υπέβαλλε την παραίτηση του. Λίγο πριν από την παραίτηση του θα πήγαινε στον ραδιοφωνικό σταθμό για να απευθυνθεί στον λαό... Παρατήρησα πως δεν θα του δινόταν ποτέ η ευκαιρία να πάει στον ραδιοφωνικό σταθμό. Ο πατέρας μου γέλασε με την καχυποψία μου. "Εδώ δεν είναι Κονγκό", είπε. Πραγματικά, στον Γεώργιο Παπανδρέου δεν δόθηκε ποτέ η δυνατότητα να απευθυνθεί στον ελληνικό λαό από το ραδιόφωνο». Από την ίδια βραδιά ο Μητσοτάκης καταθέτει το εξής: «Θυμάμαι ο Γέρος με τη βαριά του φωνή μου είπε: "Και εσύ, αγαπητέ μου Κώστα, τι θα κάμεις;" Κι εγώ του είπα: "Κύριε πρόεδρε, δεν έχει καμία σημασία τι θα κάνω εγώ. Εγώ θα κάνω εκείνο που θα πει η συνείδησης μου, το ερώτημα είναι πού πάτε τον τόπο με αυτό που πάτε να κάνετε"».

Η υποψία του βασιλιά

Στην ιστορική συνάντηση επιβεβαιώθηκε η ρήξη. Ο Κωνσταντίνος απάντησε στο ερώτημα της ανάληψης του υπουργείου Άμυνας από τον πρωθυπουργό με ένα ξερό «όχι», «(σ.σ.: Η συνάντηση) δεν διήρκεσε ούτε 15 λεπτά. Ήμουν κυριευμένος από θλίψη και θυμό», λέει ο Κωνσταντίνος. «Ο πατέρας μου είπε στον βασιλιά πως θα υπέβαλλε την παραίτηση του την επομένη κι έφυγε. Πριν καλά καλά φτάσει στο Καστρί ανακοινώθηκε στο ραδιόφωνο η ορκωμοσία του Νόβα ως πρωθυπουργού... Πώς ήταν δυνατόν να κινηθεί ο βασιλιάς με τόσο αστραπιαία ταχύτητα χωρίς να περιμένει την επίσημη παραίτηση της κυβέρνησης;». Την ίδια απορία είχε και ο Μητσοτάκης. «Έκαμε αυτό το τραγικό λάθος ο βασιλιάς και όρκισε (σ.σ.: αμέσως) τον Νόβα και μας κόλλησε στον τοίχο... Εγώ έχω την αίσθηση ότι μπορεί αυτή την ιδέα, την ανόητη, την τρελή, να την είχε ο Κόκκας».

Η άμεση αντικατάσταση του πρωθυπουργού εμπέδωσε την εντύπωση ότι υπήρχε σχέδιο ανατροπής της κυβέρνησης. Όμως ο Κωνσταντίνος αντέδρασε γιατί πίστευε ότι οι Παπανδρέου ετοίμαζαν την ανατροπή του: «Ήμουν ο αρχηγός του κράτους και εκείνη τη στιγμή υπήρχε μια συνωμοσία στο στράτευμα... Από τη στιγμή που υπήρχε αυτό και ο πρωθυπουργός μου ζήτησε να αναλάβει αυτός την ευθύνη του υπουργείου που διαχειριζόταν το ζήτημα της συνωμοσίας στην οποία φερόταν να εμπλέκεται και ο γιος του, εγώ δεν μπορούσα να αφήσω τη χώρα μου όλο το βράδυ χωρίς κυβέρνηση».

Σημείωση της εφημερίδας  Καθημερινή της Κυριακής

Οι εκδοχές και οι ερμηνείες νια τις αιτίες και τα γεγονότα που οδήγησαν την ανατροπή της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965 παραμένουν ακόμα και σήμερα αποσπασματικές. Η «Καθημερινή της Κυριακής» επιχείρησε με αυτό το άρθρο  να φωτίσει ένα από τα πιο καταλυτικά γεγονότα της μεταπολεμικής ιστορίας μας και να συνθέσει μία ενιαία και ολοκληρωμένη αφήγηση αξιοποιώντας τις καταθέσεις τριών εκ των κορυφαίων πρωταγωνιστών: Πρώτον, την ιστορική κατάθεση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, όπως καταγράφεται στο βιβλίο του διευθυντή της «Κ» Αλέξη Παπαχελά «Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης Με τα Δικά του Λογία: Τόμος Α' 1942-1974» (εκδόσεις Παπαδόπουλος, Νοέμβριος 2017). Δεύτερον, τις αποκαλύψεις και τις εξιστορήσεις του πρώην βασιλιά Κωνσταντίνου Β', όπως αποκρυσταλλώθηκαν σε μια σειρά από συνεντεύξεις που παραχώρησε στον διευθυντή της «Καθημερινής» στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας (σ.σ.: 1980). Και τρίτον, το βιβλίο του Ανδρέα Παπανδρέου «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα» (εκδόσεις Λιβάνη), στο οποίο ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ εξιστορεί τα επίμαχα γεγονότα. Ο συνδυασμός των τριών καταθέσεων ενδεχομένως εξασφαλίζει την πιο αντικειμενική προσέγγιση της αλήθειας.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 15.7.2018