Το νησί της Σαντορίνης κρύβει ένα εκρηκτικό μυστικό

Μια εκκλησία στο νησί της Σαντορίνης έχει θέα στην ηφαιστειακή κορυφή της Καμένης, όπου μια μελλοντική έκρηξη θα μπορούσε να είναι πιο εκρηκτική από ότι πίστευαν προηγουμένως οι επιστήμονες.

 

Το νησί της Σαντορίνης κρύβει ένα εκρηκτικό μυστικό

Πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια πριν, μια ηφαιστειακή έκρηξη τερμάτισε έναν αρχαίο πολιτισμό. Μια νέα μελέτη προσφέρει ενδείξεις για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει η επόμενη μεγάλη έκρηξη.

Από άρθρο του  Robin George Andrews

Το ελληνικό νησί της Σαντορίνης είναι ένα αναμφισβήτητο αισθητικό θαύμα, με τα εμβληματικά λευκά και μπλε σπίτια του σκαρφαλωμένα ψηλά πάνω από έναν καταγάλανο κόλπο. Αλλά αυτή η παραδεισένια τοποθεσία έχει μια θεαματικά βίαιη ιστορία προέλευσης .

Η Σαντορίνη έχει σχήμα τόξου και έχει ένα πλημμυρισμένο εσωτερικό, επειδή, στο μακρινό παρελθόν, κολοσσιαίες εκρήξεις έχουν ανασκάψει γρήγορα μια τρύπα έξω από το κέντρο του νησιού. Μετά από κάθε έκρηξη, το ηφαίστειο της Σαντορίνης αρχίζει να επαναφορτίζει το μάγμα του, προετοιμάζοντας τον εαυτό του για μια άλλη γιγάντια έκρηξη. Η πιο διαβόητη από αυτές τις εκρήξεις έλαβε χώρα το έτος 1560 π.Χ. Ήταν μια από τις πιο ισχυρές εκρήξεις των τελευταίων 10.000 ετών, αυτή η έκρηξη και τα συντρίμμια και τα τσουνάμι που προέκυψαν σηματοδότησε αναμφισβήτητα την αρχή του τέλους του ναυτικού μινωικού πολιτισμού.

 

Για να μάθουν περισσότερα για το ηφαιστειακό δυναμικό της Σαντορίνης, οι επιστήμονες έβγαλαν μεγάλους πυρήνες ιζήματος που έδειχναν τα υπολείμματα προηγούμενων εκρήξεων. Αναλύοντας αυτά τα συντρίμμια, μπορούν να ανασυνθέσουν πώς μπορεί να έμοιαζαν οι ιστορικές εκρήξεις.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ERICK BRAVO

Το νησί βρίσκεται επί του παρόντος κάπου στη μέση αυτού του κατακλυσμικού κύκλου και οι ηφαιστειολόγοι ασχολούνται επί του παρόντος περισσότερο με το ηφαίστειο Καμένη του νησιού. Ουσιαστικά πρόκειται για μια προέκταση στην ταράτσα του σημαντικά μεγαλύτερου ηφαιστείου της Σαντορίνης, είναι ένα μικρό κυρίως υποβρύχιο οικοδόμημα στην καρδιά της Σαντορίνης που έχει δύο κορυφές, την Παλαιά και τη Νέα Καμένη, να ξεπροβάλλουν πάνω από το νερό.

Το έτος 726, μια από τις εκρήξεις της Καμένης προκάλεσε σημαντικές εκρήξεις και εκτίναξε μυριάδες ποσότητες λιωμένης ύλης. Με βάση τα ηφαιστειακά πετρώματα που ανακτήθηκαν από την έκρηξη, αυτό θεωρήθηκε ότι ήταν το χειρότερο σενάριο που θα μπορούσε να δημιουργήσει η Καμένη.

Τώρα, μια νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Nature Geoscience , αποκαλύπτει ότι η πραγματική έκρηξη ήταν μία έως δύο τάξεις μεγέθους ισχυρότερη.

Υπολογίζουν ότι τουλάχιστον 100 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια λάβας, τέφρας και καυτών βράχων ξεπετάχθηκαν από την Καμένη, καθιστώντας την ηφαιστειακή αυτή έκρηξη συγκρίσιμη με την τρομερή έκρηξη του 2022 του υποβρυχίου ηφαιστείου Hunga Tonga–Hunga Ha'apai στον Ειρηνικό. «Μια τέτοια έκρηξη που τυχόν θα  συνέβαινε σήμερα θα είχε σημαντικές επιπτώσεις», λέει ο Jonas Preine, γεωφυσικός στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου στη Γερμανία και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.

Αυτά είναι κάποια ανεπιθύμητα νέα, τόσο για τους 15.000 ανθρώπους που ζουν στη Σαντορίνη, όσο και για τα δύο εκατομμύρια τουρίστες που την επισκέπτονται κάθε χρόνο. «Αυξάνεται η πιθανότητα ότι μέτριες έως μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις μπορεί να είναι πιο πιθανό να συμβούν  από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως», λέει ο David Pyle , ηφαιστειολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που όμως δεν είχε εμπλοκή στην νέα έρευνα.

Αλλά «αυτός δεν είναι λόγος για τους ανθρώπους του Αιγαίου να πανικοβάλλονται αυτή τη στιγμή», λέει ο Preine. Ο κίνδυνος μιας μεγάλης έκρηξης στο εγγύς μέλλον στη Σαντορίνη είναι χαμηλός και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποια έκρηξη βρίσκεται υπό εξέλιξη. Αυτή όμως η μελέτη ενισχύει την κατανόηση των ηφαιστειολόγων για το νησί και τους κινδύνους από εκρήξεις του ηφαιστείου, επιτρέποντας στους επιστήμονες να προστατεύουν καλύτερα τους ανθρώπους από μελλοντικούς κινδύνους.

«Η μελέτη για τα υποβρύχια ηφαίστεια έχει πολύ μεγάλο κόστος», λέει ο Preine. "Αλλά αξίζει όσα χρήματα και να δοθούν. Υπάρχει ένας ολόκληρος έμβιος κόσμος ευρισκόμενος αντιμέτωπος με κινδύνους που θα μπορούσαν να σχετίζονται με αυτά».

 

Διερεύνηση της ηφαιστειακής ιστορίας της Σαντορίνης

 

 

Η Σαντορίνη είναι ένα από τα πολλά ηφαίστεια που σχηματίζουν καλντέρα σε όλο τον κόσμο —δηλαδή αυτά τα ηφαίστεια που φαίνεται να λειτουργούν με κύκλους που καταλήγουν σε τεράστιες εκρήξεις που σχηματίζουν μια κοιλότητα σε σχήμα καζανιού (η «καλντέρα»). Η αρχή της ηφαιστειακής δραστηριότητας του νησιού χρονολογείται πριν από περίπου 650.000 χρόνια, και σε αυτό το διάστημα, έχει προκαλέσει τουλάχιστον πέντε καταστροφικές εκρήξεις, συμπεριλαμβανομένης εκείνης που εξαφάνισε τον Μηνωϊκό πολιτισμό το 1560 π.Χ.

Από τότε, η ηφαιστειακή ιστορία του νησιού ξεκινά να γράφεται από το ηφαίστειο Καμένης με τις δύο κορυφές. Δημιουργώντας τεράστιες εκρήξεις που απλώνονται και εκτοξεύουν λάβα όσο και άλλες αξιοσημείωτες μεγαλειώδεις εκρήξεις. Το ηφαίστειο εξεράγει για τελευταία φορά το 1950 και από τότε είναι ήσυχο αν εξαιρέσουμε μια κάποια σεισμική αναταραχή μεταξύ 2011 και 2012. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το ηφαίστειο κοιμάται.

 

 

«Το ηφαίστειο είναι ακόμα αρκετά ενεργό, επομένως υπάρχει, φυσικά, πάντα κάποιος κίνδυνος», λέει η Isobel Yeo , υποθαλάσσιος ηφαιστειολόγος στο Εθνικό Κέντρο Ωκεανογραφίας στο Σαουθάμπτον της Αγγλίας που όμως και αυτός δεν ασχολήθηκε με τη νέα μελέτη. «Και όταν πρόκειται για υποθαλάσσια ηφαίστεια, οι επιστήμονες γνωρίζουν πολύ καλά ότι είναι ικανά να μας αιφνιδιάσουν».

Η έκρηξη του 726 ήταν το επίκεντρο για όσους ελπίζουν να κατανοήσουν, από την μελέτη, πόσο επικίνδυνη μπορεί να είναι η Καμένη στο μέλλον. Οι ιστορικές μαρτυρίες ακούγονται τρομακτικές: Ειπώθηκε ότι τα νερά του κόλπου άρχισαν να βράζουν, προτού «όλη η θάλασσα πάρει φωτιά», λέει ο Preine – μετά από κκωφαντικές εκρήξεις κάλυψαν τον ουρανό με στάχτη και τη γη με ελαφρόπετρα.

Όμως τα ηφαιστειακά στοιχεία που βρήκαν οι επιστήμονες δεν φαινόταν να ταιριάζουν απόλυτα με αυτές τις αποκαλυπτικές περιγραφές. «Η ελαφρόπετρα σχηματίζεται και διασκορπίζεται μόνο σε πάρα πολύ μεγάλες εκρήξεις», λέει η Ρεμπέκα Γουίλιαμς, ηφαιστειολόγος στο Πανεπιστήμιο του Χαλ που δεν ασχολήθηκε με τη νέα μελέτη. Αλλά «μια σημαντική πρόκληση για την πλήρη κατανόηση της ιστορίας της έκρηξης ενός νησιωτικού ηφαιστείου είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος του όγκου των πετρωμάτων χάνεται στη θάλασσα».

Η έκρηξη του 726 δεν αποτέλεσε εξαίρεση: μόνο μικρά ίχνη της είχαν μείνει στη στεριά. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ότι, παρόλο που ήταν γνωστό ότι επρόκειτο για ένα επικίνδυνο γεγονός, «ο αντίκτυπος αυτής της έκρηξης δεν ελήφθη ποτέ πραγματικά σοβαρά υπόψιν», λέει ο Preine.

 

Πώς θα είναι η επόμενη έκρηξη της Σαντορίνης;

 

Ελπίζοντας να αποκωδικοποιήσουν περισσότερο το θολό ηφαιστειακό παρελθόν της Καμένης, τα μέλη του Διεθνούς Προγράμματος Ανακάλυψης Ωκεανών έκαναν διάτρηση στις θαλάσσιες λεκάνες της καλντέρας σε διάφορες τοποθεσίες, εξάγοντας πυρήνες ιζήματος κάθε φορά.

Κάνοντας αυτό, βρήκαν έναν σημαντικό όγκο στάχτης και ελαφρόπετρας που εντόπισαν να προέρχονται από την έκρηξη του 726. Γρήγορα έγινε σαφές ότι αυτή η έκρηξη ήταν πραγματικά τόσο σημαντική και σοβαρή όσο την είχαν παρουσιάσει οι ιστορικές μαρτυρίες. Μια έκρηξη που πιθανότατα περιλάμβανε βροντερές υποβρύχιες εκρήξεις που έδιναν τη θέση τους σε πανύψηλες εκτοξευόμενες στήλες από τέφρα και ελαφρόπετρα.

Μια εκωφαντική έκρηξη που εκτοξεύει 100 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια εκρηκτικής ύλης συνιστά σίγουρα μια τρομακτική εικόνα. Αλλά η πραγματικότητα ήταν μάλλον πολύ πιο εφιαλτική.

"Η εκτίμηση που παρέχουν είναι στο χαμηλότερο άκρο, επειδή χρησιμοποιούν μόνο τον όγκο του υλικού που εναποτέθηκε στην καλντέρα", λέει ο Yeo. «Πολύ υλικό πιθανότατα μεταφέρθηκε και αποτέθηκε μακριά από το ηφαίστειο κατά τη διάρκεια της έκρηξης».

Αυτή η μελέτη εγείρει την πιθανότητα ότι η Καμένη είναι ικανή να βλάψει περισσότερο από οτιδήποτε θα υποπτευόμασταν. Μια παρόμοια εκωφαντική έκρηξη σήμερα «εγείρει την πιθανότητα όχι μόνο σημαντικής πτώσης τέφρας και ελαφρόπετρας, αλλά και τσουνάμι που θα δημιουργείτο από πιθανή κατάρρευση «τομέα» του νησιού, το οποίο είναι χτισμένο σε ασταθείς κοιτάσματα ελαφρόπετρας», λέει η Κάθι Κάσμαν, ηφαιστειολόγος στο Πανεπιστήμιο, του Όρεγκον που δεν ασχολείται με τη μελέτη.

Η ανακάλυψη της ομάδας σημαίνει επίσης ότι το χειρότερο σενάριο της Καμένης είναι, λοιπόν, χειρότερο από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Ευτυχώς, οι επιστήμονες έχουν λάβει από καιρό υπόψη τους ηφαιστειακούς κινδύνους του νησιού.

«Η Σαντορίνη θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, δεδομένης της δυνατότητας του ηφαιστείου να προκαλέσει τσουνάμι και του μεγάλου αριθμού ανθρώπων που θα μπορούσαν να επηρεαστούν», λέει η Έιμι Ντόνοβαν, ηφαιστειολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ που δεν συμμετείχε στο έργο. «Αν και αυτή η μελέτη λέει ότι τα γεγονότα του 726 ήταν μεγαλύτερα από ό,τι πιστεύαμε, δεν ενισχύει σημαντικά την ανησυχία μου για αυτό που ήταν ήδη ανησυχητικά γνωστό για το ηφαίστειο για πολλούς λόγους».

Όπως ήταν αναμενόμενο, το ηφαίστειο παρακολουθείται επίσης με εγρήγορση όλο το εικοσιτετράωρο. "Οποιαδήποτε σημάδια αναταραχής είναι πιθανό να ανιχνευθούν στις πρώτες φάσεις τους και να εκδοθούν προειδοποιήσεις", λέει ο Yeo.

Οι επιπτώσεις αυτής της έρευνας δεν θα παραμείνουν σε τοπικό επίπεδο στο νησί. Η Σαντορίνη θεωρείται ευρέως ως ένας από τους βασικούς χώρους που η μελέτη τους οδήγησε στη ανάπτυξη της σύγχρονης επιστήμης της ηφαιστειολογίας. Έχει εξεταστεί εκτενώς, κάθε προσιτή λεπτομέρεια του έχει αναλυθεί διεξοδικά και σε βάθος αμέτρητες φορές. «Και ακόμα, μας επιφυλάσσει μεγάλες εκπλήξεις», λέει ο Preine. "Αυτό το ηφαίστειο που κοιτάτε καθημερινά έχει μερικά μυστικά που ακόμα σήμερα τα ανακαλύπτουμε."

Τι λέει, λοιπόν, αυτό για άλλα ηφαίστεια που σχηματίζουν καλντέρα σε όλο τον κόσμο, ειδικά εκείνα που βυθίζονται κάτω από τον ωκεανό; «Αν δεν το γνωρίζαμε αυτό που συνέβηκε στη Σαντορίνη, σίγουρα θα αγνοούσαμε παρόμοιες εκρήξεις σε άλλα ηφαίστεια», λέει ο Preine. «Αυτό είναι ένα τεράστιο τυφλό σημείο για την ηφαιστειακή κοινότητα».

Η καμπάνα της εγρήγορσης όμως χτυπά. «Σχεδόν κανένα βυθισμένο ηφαίστειο δεν παρακολουθείται», λέει ο Yeo, «και αυτό πρέπει να αλλάξει».

Διασκευεί από :

https://www.nationalgeographic.com/premium/article/santorini-volcano-explosive-eruption