Πέμπτη 22 Φεβρουαρίου 2018

Νίκος Παπουτσόπουλος : Περί Σατουρναλίων

Frans Floris, «Συμπόσιο των θεών»



Κύριος της κακοδιοίκησης

Η αντιστροφή των κοινωνικών τάξεων στη διάρκεια των Σατουρναλίων έφτανε σε σημείο που κάθε οικογένεια υιοθετούσε πρόσκαιρα μια πλαστή δημοκρατία

Από τον Νίκο Παπουτσόπουλο
Η ανατροπή της κοινωνικής ισορροπίας και των αξιών δημιουργεί την έκπληξη, καθώς η αλλαγή των θέσεων με την αναδιανομή των ταξικών δικαιωμάτων και προνομίων αναδεικνύει τις αδυναμίες του πολιτικού συστήματος. Με την αποδοχή των όρων των Μνημονίων οι τάξεις των πολιτικών επιφύλαξαν βαρύτατο πλήγμα στην κοινωνική θέση και την αξιοπρέπεια των ελεύθερων πολιτών, οι οποίοι έσπευσαν να προασπίσουν τα δικαιώματά τους και αλλόφρονες να αναζητούν, με νόμιμα μέσα, προστασία από θεσμικούς φορείς, σύμφωνα με τους κανόνες δικαίου. Τις διαμαρτυρίες των πολιτών ακύρωσε η αναλγησία της Πολιτείας, η οποία με πείσμα υποστήριξε το πειραματικό πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων, με αποτέλεσμα τη «φτωχοποίηση» και την εξαθλίωση της χώρας, την ηθική μείωση και την εξόντωση της κοινωνίας. Η πολιτική τάξη ευθύς απέδωσε ευθύνες και στον λαό (με την ομολογία «μαζί τα φάγαμε») για την οικονομική καταστροφή της χώρας και τη διαφθορά της Δημόσιας Διοίκησης, προκειμένου να λειάνει την οξύτητα των αντιδράσεων.
«Όταν σε κάποιον αποδίδονται ελαττώματα που δεν έχει, τούτο είναι χειρότερο από την αλήθεια. Οι θεοί από την πατρίδα με έχουν διώξει σε ανθρώπους με συνήθειες βαρβαρικές, κι από φίλους στερημένη έχω γίνει δούλα εγώ, που από ελεύθερους γονείς γεννήθηκα. Γιατί στους βαρβάρους όλοι είναι δούλοι εκτός από έναν. Βουλιάζω στη δυστυχία, όχι όμως για τις πράξεις μου, αλλά γι' αυτά που ακούω» (Ευριπίδης, «Ελένη»).
Με την αντιστροφή των θέσεων, των τάξεων και των καταστάσεων, όταν σκιές δωροδοκιών θόλωσαν τη λάμψη της πολιτικής εξουσίας, οι εκπρόσωποί της έσπευσαν με κάθε μέσο και τρόπο να εκδηλώσουν με απειλές την έντονη διαμαρτυρία τους για τη «σπίλωση της προσωπικότητάς τους», τον «εξευτελισμό του πολιτεύματος», «στημένα σκάνδαλα» και «απηνή πολιτική δίωξη», προκειμένου να διαφυλάξουν αλώβητη τη θέση τους από κάθε απόπειρα «δολοφονίας χαρακτήρων» και «θεσμών». Αντίθετα, τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας των πολιτών για τις ανατροπές του βίου, την απώλεια εργασίας, την ταπείνωση, τον υποβιβασμό, την εξαθλίωση και τον ευτελισμό, σε ολόκληρη την περίοδο της μακράς επιτήρησης, είχαν συνοδεύσει μόνον η αδιαφορία, ο εμπαιγμός και οι απαγορεύσεις, οι κοινωνικοί αποκλεισμοί. Ανατροπές και αποκαλύψεις ωθούν εκπροσώπους της πολιτικής ζωής να μεταμφιέζονται, να καλύπτονται πίσω από διαφορετικά προσωπεία, να αγωνιούν και να αγανακτούν καθώς εξελίξεις διασύρουν θέσεις και χαρακτήρες.
Στο πνεύμα των ανατροπών και των μεταμφιέσεων του οργιαστικού εορτασμού των αρχαίων Σατουρναλίων και της ανατροπής καταστάσεων και κοινωνικών θέσεων και αξιών, παραχωρούσαν σε σκλάβους και δούλους προνόμια, αφού ο χαρακτήρας της εορτής απαιτούσε την προσωρινή κατάργηση της διάκρισης μεταξύ σκλάβων και ελεύθερων πολιτών. Η αντιστροφή των κοινωνικών τάξεων, το κύριο γεγονός στη διάρκεια της αρχαίας εορτής, έφτανε σε σημείο που κάθε οικογένεια υιοθετούσε πρόσκαιρα μια πλαστή δημοκρατία, στην οποία ανέθεταν τα υψηλά αξιώματα της Πολιτείας στους σκλάβους, που έδιναν τις διαταγές τους και απένειμαν δικαιοσύνη σαν να είχαν στην πραγματικότητα όλες τις τιμές της Υπατείας, της Πραιτορίας και της Δικαστικής Αρχής. Αμυδρός απόηχος των προνομίων που εκχωρούσαν στους δούλους κατά τα Σατουρνάλια ήταν και η «ψεύτικη βασιλεία», για την οποία οι ελεύθεροι έριχναν κλήρο. Ο τυχερός έφερε τον τίτλο του «βασιλιά» και εξέδιδε διαταγές εύθυμου και κωμικού χαρακτήρα, τις οποίες ακολουθούσαν πιστά οι προσωρινοί υπηρέτες του. Έναν από αυτούς ήταν εύκολο να τον διατάξει να ανακατέψει το κρασί, άλλον να το πιει, άλλον να τραγουδήσει, άλλον να χορέψει, άλλον να μιλήσει με περιφρόνηση για τον εαυτό του και να αυτοσαρκαστεί, άλλον να μεταφέρει μια αυλητρίδα στους ώμους του γύρω από το σπίτι.
Σύμφωνα με παραδόσεις σχετικές με το τυπικό των Σατουρναλίων και ιδιαίτερα για την εντυπωσιακή αλλαγή της τάξης, ο δούλος είχε το δικαίωμα να υβρίζει κύριό του, να τρώει μαζί του σε κοινή τράπεζα, να μεθά όπως οι αφέντες και οι ανώτεροί του, να συμμετέχει στα σεξουαλικά όργια και ηδονικές σαρκικές απολαύσεις χωρίς απολύτως καμία επίπληξη για τη διαγωγή του, για την οποία σε οποιαδήποτε άλλη εποχή θα τον είχαν μαστιγώσει σκληρά ή ακόμη και θα τον είχαν τιμωρήσει με θάνατο. Συχνά οι αφέντες άλλαζαν πραγματικά θέση με τους σκλάβους τους και τους υπηρετούσαν στο τραπέζι, και μόνον όταν ο δουλοπάροικος είχε πλέον ολοκληρώσει το γεύμα του καθάριζαν το τραπέζι και τοποθετούσαν τροφή και ποτό για τους οικοδεσπότες. Οι ελευθερίες αυτές ανακαλούσαν την κοινωνία της εποχής του Κρόνου και αποτελούσαν μία προσπάθεια παλινόρθωσης του εύθυμου μονάρχη.
Η διασκέδαση, η κραιπάλη, οι αναζητήσεις των ηδονών ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά των λαϊκών εορταστικών εκδηλώσεων, του ιδιόρρυθμου «Καρναβαλιού» της αρχαιότητας, με κυρίαρχο στοιχείο τις μεταμφιέσεις. Σκοπός όλων αυτών των εκδηλώσεων, η επαναφορά ενός «καλού και αγαθού θεού», που έδωσε τη ζωή του για τη σωτηρία όλου του λαού με την καύση και την καταστροφή του πιο όμορφου άρματος, του Βασιλιά Καρνάβαλου, ο οποίος πρέπει να πεθάνει μέσα σε ένα όργιο χαράς και ευφορίας, για να επανέλθει τον επόμενο χρόνο, μαζί με την ελπίδα της νέας συγκομιδής.
Η βαθιά επιθυμία του ανθρώπου για την τροφή, την ειρήνη και τη δικαιοσύνη είχε δημιουργήσει έναν χρόνο και χώρο ουτοπίας, στον οποίο πάντοτε αναφέρεται και τον οποίο πάντοτε προσπαθεί να ανακαλύψει, ιδιαίτερα σε περιόδους πίεσης και βίας που σύγχρονοι θεοί ασκούν για να ρυθμίσουν τη μοίρα των ανθρώπων.
«Στην Ιταλία, στην Ισπανία και τη Γαλλία» σημειώνει ο Sir J. G. Frazer, «όπου η επιρροή της Ρώμης είχε φθάσει στον μέγιστο βαθμό και με την πιο μεγάλη διάρκεια, ένα περίβλεπτο χαρακτηριστικό του Καρναβαλιού είναι η γελοία φιγούρα που εκπροσωπεί την εορταστική περίοδο, την οποία, μετά τη σύντομη καριέρα δόξας, ασυδοσίας και ακολασίας, πυροβολούν δημόσια, καίνε ή καταστρέφουν αλλού, με προσποιητή λύπη, ανάμεικτη με γνήσια ευχαρίστηση του λαού. Εάν η άποψη αυτή για το Καρναβάλι ευσταθεί, τότε το αλλόκοτο αυτό πρόσωπο που βάναυσα καταστρέφεται μέσα σε ένα όργιο άγριας χαράς και ακολασίας δεν είναι άλλος παρά ένας απευθείας διάδοχος του αρχαίου “Βασιλιά των Σατουρναλίων”, του “Κυρίου των οργίων”, του πραγματικού αρσενικού, που εκπροσωπούσε τον Κρόνο και που, όταν τα όργιά του τελείωναν και η περίοδος της δόξας και της ακμής του περνούσε, ερχόταν αντιμέτωπος με τον πραγματικό και αδυσώπητο θάνατο, κάτω όμως από την αλληγορική ή ψεύτικη ιδιότητά του. Ο “Βασιλιάς του Φασολιού” της “Δωδέκατης νύχτας” και ο μεσαιωνικός “Επίσκοπος των Παλιάτσων”, ο “Αβάς του Παραλόγου” ή ο “Κύριος της Κακοδιοίκησης” είναι παρεμφερείς μορφές, και πιθανώς είχαν κοινή προέλευση».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου