Παροιμίες και μεταφορές από τα κείμενα των Αγίων Παθών

«Ιδού άνθρωποι»

Όπως υπάρχουν φράσεις που μπήκαν στη γλώσσα μας κάτω από την επιρροή των κειμένων γύρω από τα Πάθη του Χριστού έτσι καθιερώθηκαν και παροιμιώδεις φράσεις και μεταφορές, πού μας έδωσε επίσης ή Μεγάλη Εβδομάδα.

Λέμε συχνά, για ανθρώπους, πού έφτασαν να χάσουν ότι είχαν και δεν είχαν χρησιμοποιώντας την έκφραση «ιδού άνθρωποι». Βέβαια, ή φράση αυτή οφείλεται στην εντύπωση πού έκαμε στο λαό μας ή εμ­φάνιση τού Χριστού ιδίως στις εικόνες που εμφανίζεται γυμνός, πονε­μένος, με τον ακάνθινο στέφανο και με την επιγραφή αυτή.

Μεταχειριζόμαστε συχνά τη φράση «διά τόν φόβον τών Ιουδαίων», όταν θέλουμε να υπαινιχτούμε τον λόγο πού μας ανάγκασε ν' αποφύγουμε κάτι. Είναι παρμένη από ένα ιδιόμελο της Μ. Παρασκευής.

Όταν βλέπουμε κάποιον να βασανίζεται, πηγαίνοντας από τον ένα αρμόδιο στον άλλο, λέμε: «Τον έστειλαν από τον Άννα στον Καϊάφα». Αυτό το χρωστάμε βέβαια στις σχετικές σκηνές από τη δίκη τού Ιησού, πού με τις επανα­λήψεις τους δίνουν την εντύπωση της διαιώνισης. (Ταιρια­στό, για την ακατάλυτη γραφειοκρατία μας).

Ωραία παρμένη πάλι είναι ή φράση «διέρρηξε τα ιμάτια του», πού τη λέμε γι' ανθρώπους πού αγανάκτησαν στο ά­κουσμα κάποιας τολμηρής φράσης. Έτσι, λέει το Ευαγγέ­λιο, έκαμε ό Αρχιερείς, όταν του είπε ό Ιησούς πώς είναι υιός Θεού.

«Ούκ ηβουλήθη συνιέναι». Είναι φράση πού τη λέμε για ανθρώπους, πού δεν έννουν να συνετισθούν, και την έχουμε πάρει από την επωδό έξι τροπαρίων τού Γ' αντιφώνου της Μ. Πέμπτης.

Όμοιες φράσεις συναντάει κανείς πολλές στή γλώσσα μας, πού ή έννοια τους είναι γνωστή, καθώς κι ή χρήση τους. Π.χ. «Αθώος ειμί από τού αίματος τού δικαίου», όταν κανείς αρνιέται τη συμμετοχή του σε κάτι κακό. «Αντί τού μάννα, χολήν», για την αχαριστία. «Ως πρόβατον επί σφαγήν», για τα αθώα θύματα. «Έν μέσω δύο ληστών», για τον χαρακτηρισμό των συντρόφων μας. «Ούκ οίδα τόν άνθρω­πο», όταν αρνιόμαστε κάποια συμμετοχή ή γνωριμία. «Άφες αύτοίς», κ.ά.

Διάδοση μεγάλη έχει στο λαό μας κι ή παροιμία πού α­ναγκάστηκε να πει ό Ιησούς στους μαθητές του, στον κήπο της Γεθσημανή: «Τό μέν πνεύμα πρόθυμον, η δέ σαρξ ασθε­νής», κι η άλλη φράση των Φαρισαίων στον Πιλάτο: «Εσταί η εσχάτη πλάνη χείρων της πρώτης».

Πολλές φορές πάλι, όταν θέλουμε να δείξουμε πώς ξε­φεύγουμε από κάθε ευθύνη, λέμε: «Νίπτω τάς χείρας μου» ή: «νίβομαι και απονίβομαι». Η συμβολικότατα είναι παρμέ­νη από την πράξη τού Πιλάτου, όταν θέλησε να βγάλει πάνωθέ του κάθε ευθύνη. «Και λαβών ύδωρ, απενίψατο κατέναντι τού όχλου». Το ίδιο συμβαίνει και με την προθυμία μας να «πλύνουμε τα πόδια» του ευεργέτη μας, πού είναι μί­μηση της χειρονομίας τού Χριστού στους μαθητές του, ό­πως αναφέρει το πρωινό Ευαγγέλιο της Μ. Πέμπτης.

Ανάλογα προς τον ρόλο πού έπαιξαν μέσα στο δράμα του Χριστού τα διάφορα πρόσωπα, ό λαός χρησιμοποιεί τα ονόματα τους με διάφορες σημασίες

.

Έτσι μετέβαλε σε υβριστικά επίθετα τις λέξεις «Ιούδας, Ισκαριώτης, Πιλάτος, Βαραββάς, Φαρισαίος».

Πρόσεξε την ιστορία της Μαγδαληνής κι έδωσε τ' ό­νομα της σε όσες ήθελε να πειράξει, πώς τάχα στα γεράματα τους μετάνιωσαν, ή ότι μπροστά στους άλλους κάνουν τις σεμνές.

Τις «Μυροφόρες» πάλι τις είδε στις εικόνες πένθιμες και μαυροφορεμένες, τις άκουσε στα Ευαγγέλια μόνες αυτές να τρέχουν στο Σταυρό και στον τάφο τού Χρίστου, κι χαρακτήρισε με τ' όνομα τους κάθε γυναικεία πομπή, πού έβλεπε στα μνημόσυνα και στις κηδείες.

Χαριτωμένες, όσο κι αστείες, είναι μερικές παρεξηγή­σεις πού έκαμε ό λαός σε ορισμένες φράσεις. Δεν κατάλαβε σε πολλές την έννοια τους, και ή τις παραμόρφωσε ή τις με­ταχειρίστηκε με άλλη έννοια.

Π.χ. Είναι γνωστή ή φράση πού λέμε καμιά φορά στους φίλους μας: «"Α, βλέπω πώς είσαι ζεστός και θερμαινόμε­νος». Είναι παρμένη από τα Ευαγγέλια της Μ. Πέμπτης, πού αναφέρουν πώς «ήν δέ Σίμων Πέτρος εστώς καί θερμαινόμε­νος». Τώρα τι έγινε στο μυαλό τού λαού, το καταλαβαίνου­με. Το «εστώς» γι' αυτόν δεν λέει τίποτε, ενώ με την προσ­θήκη τού ζ πόσο πετυχημένα μεταμορφώνεται! Έτσι έφτια­ξε τη φράση αυτή και τη χρησιμοποίησε, χωρίς ν' ακούει τις παρατηρήσεις, πού επέμεναν να του κάνουν για το λάθος του οι λόγιοι.

Ανάλογη παρεξήγηση έγινε και στη φράση «ζωή χαρι­σάμενη», πού είναι παρμένη από το Χριστός Ανέστη. Ό λαός πρόσεξε το «ζωή» και τις δύο πρώτες συλλαβές τού «χαρισάμενος» και βιάστηκε να δώσει την εξήγηση: ζωή γε­μάτη χαρά.

Αγοραία διασκευή πήρε ή φράση «επί της παλάμης καί ούτω βοήσωμεν», πού τη λένε όταν θέλουν να δείξουν την αξία πού έχει ή πληρωμή τοις μετρητοίς. Το «καί ούτω βοήσωμεν» είναι παρμένο από το χαρμόσυνο Δοξαστικό του Πάσχα. Η χαρά πού κλείνει μέσα του, το έκαμε κατάλληλο να συντροφέψει την κάπως υλικότερη χαρά, πού γεννάει το περιεχόμενο της παλάμης.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, στον πρωινό Εσπερινό, απάνω στην αγωνία τού εκκλησιάσματος να βγει ο παπάς να κάμει την αποκαθήλωση και την περιφορά του Χριστού, αρχίζει ο ψάλτης το γνωστό τροπάριο: «Σε, τόν αναβαλλόμενον το φως, ώσπερ ιμάτιον», πού κρατάει ώρα πολλή. Απ^’ αυτό το τροπάρι είναι παρμένη η φράση του λάου: «Τού έψαλλε τον αναβαλλόμενο», δηλ. του έκαμε ώρες ολόκληρες παρατη­ρήσεις ή επιπλήξεις.

Κάπως παράξενη είναι και ή χρήση πού κάνουμε στη φράση του Ληστού «Μνήσθητί μου, Κύριε!». Ή αρχική σημασία της είναι καθαρώς ικετευτική. Κι όμως εμείς τη χρησιμοποιούμε σαν επιφώνημα έκπληξης κι απορίας, πού μας κρατάει εκστατικούς. Μοιάζει δηλ. με τη φράση: Μη χειρότερα! Ίσως κρύβει μέσα της μια παράκληση στο Θεό, να μας γλυτώσει από το αδιέξοδο της απορίας μας.

Με τις σημειώσεις μας αυτές των δύο ημερών δεν εξαντλήθηκε, βέβαια, το θέμα. Πρέπει κανείς άλλωστε να ξέρει κι όλου τού Ελλη­νισμού τις εκφράσεις και το λεκτικό, για να βρει περισσότε­ρα πράγματα.

Από το βιβλίο του Δημ. Λουκάτου

Πασχαλινά και της Άνοιξης