ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Ο γέρων μοναχός διδάσκει...

Καθώς πλησιάζει η ημέρα της Εθνικής Εθνεγερσίας σκέφτηκα να σας παρουσιάσω ένα πίνακα - εθνικό σύμβολο «Το Κρυφό Σχολειό» του Νικολάου Γύζη (1842-1901) και μαζί με αυτόν να παραθέσω και την μαρτυρία του ίδιου του ζωγράφου για την έμπνευση που τον οδήγησε στο να τον ζωγραφίσει.

Η μαρτυρία του Νικολάου Γύζη, και η τηνιακή παράδοση

«Προ πολλού υπεσχέθην να σας πε­ριγράψω την εικόνα εις την οποία κα­ταγίνομαι και ήτις με παιδεύει (από ε­πιστολή του Νικολάου Γύζη προς τον Ν. Νάζο με ημερομηνία 24-1-1986). Ιδού αύτη: Εις γωνίαν εντός σκοτει­νού υπογείου εκκλησίας μπαρωμένης ιης θύρας και ημίκλειστου του παρα­θύρου, κάτωθεν εικονίσματος και κανδηλίου, καθήμενος γέρων καλόγηρος επί των γονάτων αυτού έχων βιβλίον και περί αυτόν πέντε παιδιά εφήβου ηλικίας τα διδάσκει. Ολίγον προς το βάθος νέος καθήμενος και κρατών όπλο δίκην φύλακος προσέχει και αυτός εις τον λόγον του σεβα­σμίου καλογήρου. Δια του υπογείου, της κλειστής θύρας και παραθύρου και διά του οπλισμένου νέου, εσκέφθην να παραστήσω την εποχή της Ελλάδος, ότε επί Τουρκοκρατίας ή­σαν αυστηρώς απηγορευμένα τα σχο­λεία και μόνον εν κρυπτώ ελειτούργουν...».

Το θέμα του ο Ν. Γύζης εμπνεύ­σθηκε ενδεχομένως από μια τοπική τηνιακή παράδοση σύμφωνα με την οποία σε χώρο του μοναστηρίου της Αγίας Τριάδος εδίδασκαν τη στοιχει­ώδη εκπαίδευση στους ελληνόπαιδες δώδεκα μοναχοί...

ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Απ' έξω μαυροφόρ' απελπισιά,

πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι,

και μέσα στη θολόκτιστη εκκλησιά,

στην εκκλησιά, που παίρνει κάθε βράδυ

την όψη του σχολειού,

το φοβισμένο φως του καντηλιού

τρεμάμενο τα ονείρατα αναδεύει,

και γύρω τα σκλαβόπουλα μαζεύει.

Εκεί καταδιωγμένη κατοικεί

του σκλάβου η αλυσόδετη πατρίδα,

βραχνά ο παπάς, ο δάσκαλος εκεί

θεριεύει την αποσταμένη ελπίδα

με λόγια μαγικά,

εκεί η ψυχή πικρότερο αγροικά

τον πόνο της σκλαβιάς της, εκεί βλέπει

τι έχασε, τι έχει, τι της πρέπει.

Κι απ' την εικόνα του Χριστού ψηλά,

που εβούβανε τα στόματα των πλάνων,

και ρίχνει και συντρίβει και κυλά

στην άβυσσο τους θρόνους των τυράννων,

κι από τη σιγαλιά,

που δένει στο λαιμό πνιγμού θηλιά,

κι απ' των προγόνων τ' άφθαρτα βιβλία,

που δείχνουν τα πανάρχαια μεγαλεία,

ένας ψαλμός ακούγεται βαθύς

σα μελωδίες ενός κόσμου άλλου,

κι ανατριχιάζει ακούοντας καθείς

προφητικά τα λόγια του δασκάλου

με μια φωνή βαριά.

"Μη σκιάζεστε στα σκότη! Η λευτεριά

σαν της αυγής το φεγγοβόλο αστέρι

της νύχτας το ξημέρωμα θα φέρει".

Ιωάννης Πολέμης