ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΛΑΒΑ ΤΟΥΣ

Η ιστορία της λάβας στη χώρα μας

Σαν ηφαίστειο που ξυπνά αλά ελληνικά

Η πλέον ισχυρή ηφαιστεια­κή έκρηξη που καταγράφει η Ιστορία είναι το 1613 π.Χ. στη Σαντορίνη

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΡΓΥΡΩ ΛΥΤΡΑ

lytra@pegasus.gr

Η έκρηξη του ηφαιστείου στην Ισλανδία και το ανεξέλεγκτο ταξίδι της τέφρας της στην Ευρώπη μάς φέρνει πιο κοντά σε ένα είδος φυσικής καταστροφής που συνήθως θεωρούμε πολύ μα­κρινό σε τόπο και χρόνο. Κι όμως, η πλέον ισχυρή ηφαιστειακή έκρη­ξη που καταγράφει η παγκόσμια Ιστορία έχει γίνει σε ελλαδικό έδα­φος, από το ηφαίστειο της Σαντο­ρίνης, με πιθανότερη χρονολόγη­ση το 1613 π.Χ. Η έκρηξη αυτή είναι γνωστή και ως «μινωική», αφού μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν η κύ­ρια αιτία καταστροφής του μινωικού πολιτισμού.

Το συγκεκριμένο ηφαίστειο εντάσσεται στο ενεργό ηφαιστεια­κό τόξο του νοτίου Αιγαίου όπου ανήκουν επίσης εκείνα της Νισύ­ρου, της Μήλου και των Μεθάνων.

Με τον όρο «ενεργό», όπως εξηγεί ο ηφαιστειολόγος - ερευνητής του ΙΓΜΕ κ. Γιώργος Βουγιουκαλάκης, η σύγχρονη επι­στήμη χαρακτηρί­ζει οποιοδήποτε ηφαίστειο έχει εκραγεί τα τελευ­ταία 10.000 χρό­νια.

«Στο παρελ­θόν ονομάζαμε ενεργό κάθε ηφαίστειο που είχε εκραγεί κατά τους ιστορικούς χρόνους. Επειδή όμως το χρονικό αυτό διάστημα δεν είναι ίδιο για όλες τις χώρες του κόσμου, υιοθετήσαμε το νέο αυτό κριτήριο. Θεωρούμε ωστόσο ενεργό και οποιοδήποτε ηφαίστειο βρίσκεται σε μια περιοχή, που κάνει πιθανή την ενεργοποίησή του», εξηγεί ο κ. Βουγιουκαλάκης.

Οι τέσσερις περιοχές της χώρας μας στις οποίες υπάρχουν σήμερα ηφαιστειακά πεδία περιλαμβάνουν στην πραγματικότητα πολύ περισ­σότερα ηφαίστεια.

«Οταν λέμε ηφαίστειο εννοούμε μια μεγάλη περιοχή όπου έχει εκδηλωθεί ηφαιστειακή δράση. Στη Μήλο υπάρχουν περισσότερα από 20 ηφαιστειακά κέντρα.

Περίπου 20 υπάρχουν και στα Μέθανα, 15 στη Σαντορίνη ενώ στο ηφαιστειακό πεδίο Νισύρου και δυτικής Κω περιλαμβάνονται του­λάχιστον 20-25. Από αυτά θεωρού­με ενεργά ένα ηφαιστειακό κέντρο στα Μέθανα που εξερράγη τελευταία φορά το 250 π.Χ., την Καμένη που βρίσκεται στην καλδέρα της Σαντορίνης και είχε την πιο πρό­σφατη έκρηξή του το 1950, όπως επίσης το Κολούμπο στον υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού που έδωσε το 1650 την ισχυρότερη έκρηξη του Αιγαί­ου στη χιλιετία, τη μοναδική που είχε και θύματα. Τα δηλητηριώδη αέρια που απελευθέρωσε έγιναν αιτία να χάσουν τη ζωή τους περί­που 70 άνθρωποι».

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ

Ισχυρές και ήπιες εκρήξεις στον χρόνο

Η ΙΣΤΟΡΙΑ των ηφαιστεί­ων είναι ένα από τα χαρα­κτηριστικά που διαμορφώ­νουν την ιδιαίτερη φυσιο­γνωμία τους, αποτελώντας παράλληλα κριτήριο για την επιστημονική παρατή­ρηση.

Όπως μας πληροφορεί ο κ. Βουγιουκαλάκης, η έκρηξη στα Μέθανα το 250 π.Χ. ήταν ήπια και αποτέλεσμά της ήταν να δημιουργηθεί ο λόφος στους πρόποδες του οποίου βρίσκεται σή­μερα ο οικισμός Καμένη Χώρα.

Οι εκρήξεις που έγιναν στη Μήλο κατά τη διάρκεια του 1ου έως 3ου αιώνων μ.Χ. ήταν υδροθερμικές, δηλα­δή ο υπέρθερμος ατμός που ήταν αποθηκευμένος στο υπέδαφος του νησιού απελευθερωνόταν τινάζο­ντας πετρώματα, θερμή λάσπη και αέρια στην επι­φάνεια.

Αντίστοιχες εκρήξεις χω­ρίς απελευθέρωση μάγματος γνώρισε στους νεό­τερους χρόνους η Νίσυ­ρος.

Εκτός από τη «μινωική έκρηξη» και την καταστρο­φική του 1650 του Κολούμπο στη Σαντορίνη, η Κα­μένη έχει προκαλέσει του­λάχιστον εννέα ήπιες εκρήξεις από το 197 π.Χ. μέχρι το 1950 μ.Χ.

Σύμφωνα με τον κ. Βουγι­ουκλάκη, όσο πιο ισχυρή είναι μια έκρηξη τόσο πιο μικρή είναι η διάρκειά της, ενώ στη συνέχεια το ηφαίστειο «κοιμάται» για δεκαετίες έως και για χιλιετίες.

«Οι ήπιες εκρήξεις της Κα­μένης διήρκεσαν χρόνια, ενώ η μινωική έκρηξη ολοκληρώθηκε σε δυο - τρία 24ωρα. Βάσει των στοιχείων που έχουμε για τα ηφαίστεια της Σαντορίνης, συμπεραίνουμε ότι δίνουν μεγάλες εκρήξεις κατά μέ­σο όρο κάθε 20.000 χρό­νια», λέει ο ηφαιστειολόγος του ΙΓΜΕ σημειώνο­ντας ότι αντίστοιχα δεδο­μένα δεν υπάρχουν για τη συμπεριφορά άλλων ηφαιστείων, όπως της Νι­σύρου.

Ο ίδιος επισημαίνει ότι τα ενεργά ελληνικά ηφαί­στεια βρίσκονται σε ηρεμία την τρέχουσα περίοδο, ενώ η πρόγνωση μιας έκρηξης είναι εφικτή μέσω της παρατήρησης πρόδρο­μων φαινομένων.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΝΙΣΥΡΟΥ

ΕΥ. ΛΕΚΚΑΣ

Εφικτή και ακριβής η πρόβλεψη

ΟΠΩΣ ΣΗΜΕΙΩΝΕΙ και ο κ. Ευθύμιος Λέκκας, καθηγητής Γεωλογίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστή­μιο Αθηνών, η ηφαιστειακή έκρηξη είναι φαινόμενο εύ­κολα προβλέψιμο από τους επιστήμονες ακόμη και με ακρίβεια χρόνου ημερών.

«Όταν αρχίζει να δρα ένα ηφαίστειο, παρουσιάζει μετρήσιμες μεταβολές Στην περιοχή γύρω από το ηφαί­στειο έχουμε έξαρση της σεισμικότητας με μικρές δονήσει Παρουσιάζονται ελάχιστες γεωλογικές πα­ραμορφώσει στο ηφαιστει­ακό ανάγλυφο που είναι δυνατό να ανιχνεύσουμε με τα ειδικά όργανα. Εχουμε επίσης μεταβολές στη χημική σύσταση των αερίων που εξάγονται από το ηφαίστειο και διαφοροποιήσει στο μαγνητικό πεδίο».

Παρ’ όλα αυτά, στη χώρα μας δεν υπάρχει επίσημος κρατικός φορέας ηφαιστειολογικής μελέτης. Όπως λέει ο κ. Βουγιουκαλάκης, υπάρ­χουν δύο παρατηρητήρια, ένα στη Σαντορίνη κι ένα στη Νίσυρο, τα οποία έχουν οργανωθεί χάρη στην αφιλοκερδή προσφορά ειδικών από ελληνικά και ξένα πα­νεπιστήμια και άλλους επιστημονικούς φορείς με προ­σωρινή οικονομική υποστή­ριξη της Ε.Ε.

Στη Νίσυρο η λειτουργία του κέντρου χρηματοδοτείται από τον δήμο. Καμία μέριμνα δεν υπάρχει για τα ηφαιστειακά πεδία Μήλου και Μεθάνων, που θεωρούνται λιγότερο πιθανό να ενεργοποιηθούν.

Πηγή: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΕΘΝΟΣ"
http://media2.feed.gr/pegasus/Multimedia/pdf/ethnos/2010/04/24/ETH_2404_019_CMYK.pdf

Τα ηφαίστεια της Ελλάδος

Aν και η φύση λειτουργει με τους δικούς της νόμους και δεν υπακούει νομοτελειακά σε στατιστικούς κανόνες, τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι το μόνο «ηφαίστειο» από το οποιο κινδυνεύουμε άμεσα είναι το «ηφαίστειο των spread». Για ηφαίστειο της Σαντορίνης δεν υπάρχει μεγάλη ανησυχία τουλάχιστον για τα επόμενα 14.500 χρόνια. Βάσει των μελετών, η έκρηξη (μεγάλη εννοείται) του ηφαιστείου της Σαντορίνης έχει περίοδο επανάληψης 18.000 χρόνια. Έχουν περάσει 3.500 χρόνια, άρα για πολλά πολλά χρόνια ακόμη θα είμαστε ασφαλείς, όπως σημειώνει , ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Μιχάλης Φυτίκας. Ο καθηγητής, η ομάδα του οποιου παρακολουθεί συστηματικά τα ηφαίστεια στον ελληνικό χώρο, σημειώνει πάντως ότι η νήσος Θηρασιά απομακρύνεται από τη Σαντορίνη δύο εκατοστά το χρόνο.

Ελληνικά ηφαίστεια

Στην Ελλάδα υπάρχουν 39 ηφαίστεια, με μεγαλύτερα της Σαντορίνης, της Μήλου, της Νισύρου και των Μεθάνων.

Σαντορίνη: Έχει τη μεγαλύτερη καλδέρα όλου του κόσμου, με ύψος 300 m και διαμέτρου 11 km
Μήλος: Ηφαίστειο Φυριπλάκας, ύψους 220 m και διαμέτρου 1700 m
Νίσυρος: Μια από τις μεγαλύτερες καλδέρες στο κόσμο, με ύψος 650 m και διαμέτρου 3000m
Βόρεια Εύβοια: Πολλά και μικρά ηφαίστεια (Μαλιακός κόλπος, Παγασητικός, Κολπίσκος Αγίου Γεωργίου, Όριο, Μετόχι, Λυχάδα, Οξύλιθος και αλλού)
Σκύρος:Ηφαίστειο Μπάρες και νησίδες Ψαθούρας, Ψαθουροπούλας
Χίος: Περιοχή Αντιστρόβιλα και Εμπορικού
Λήμνος:Οι αρχαίοι μύθοι έχουν σχέση με τον τρόπο σχηματισμού του. Ένας από αυτούς μας λέει πως ο Ήφαιστος έπεσε στη Λήμνο όταν ο πατέρας του ο Δίας, θυμωμένος γιατί αυτός είχε πάρει το μέρος της μητέρας του της Ήρας σε έναν από τους φοβερούς καυγάδες του ζεύγους, τον άρπαξε και τον πέταξε μακριά από τον Όλυμπο. Οι ντόπιοι τον περιέθαλψαν και αυτός, σε αντάλλαγμα, τους δίδαξε την Τέχνη του.
Μέθανα: Ύψος 417μ. διάμετρος 150μ.
Θήβα: Μεταξύ Βελεστίνου και Αλμυρού.
Έβρος: Περιοχή Φερρών-Σαππών. Πολλά μικρά ηφαίστεια.
Έδεσσα: Περιοχή Αλμωπίας, πολλά και μικρά ηφαίστεια.

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1.650 πΧ ήταν μια από τις μεγαλύτερες στα τελευταία 10.000 χρόνια. Το μάγμα που αναπήδησε ήταν περίπου 30 κυβικά χιλιόμετρα. Η τέφρα σκέπασε μια μεγάλη έκταση στην ανατολική Μεσόγειο και την Τουρκία. Πιθανά, η έκρηξη ήταν η αιτία για το τέλος του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη.

Η Σαντορίνη έχει γίνει από πολυσύνθετες μεταπτώσεις ηφαιστείων. Έχουν γίνει τουλάχιστον 12 μεγάλες ισχυρές εκρήξεις στα τελευταία 200.000 χρόνια, στο νησί. Το Ακρωτήρι είναι μια Μινωική πόλη στα νότια της Θήρας και ήρθε στο φως από αρχαιολογικές έρευνες. Περίπου, 1-2 μέτρα από τέφρα σκέπασε την πόλη η οποία είχε πληθυσμό περίπου 30.000 κατοίκους.
Η πιο πρόσφατη έκρηξη της Σαντορίνης ήταν το 1950, στην Νέα Καμμένη. Η έκρηξη κράτησε λιγότερο από ένα μήνα. Το αποτέλεσμα της ήταν η δημιουργία ενός θόλου και η παραγωγή ροή λάβας.

Τα ηφαίστεια του Αιγαίου

Ο γεωγραφικός χώρος του Αιγαίου είναι μία από τις πιο σεισμογενείς περιοχές της Γης, καθώς οι γεωλογικές μεταβολές που συμβαίνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα είναι έντονες και συνεχείς. Η περιοχή του Αιγαίου διαμορφώθηκε τα τελευταία 23 εκατομμύρια χρόνια, δηλαδή στη διάρκεια της πιο πρόσφατης γεωλογικής περιόδου του ανώτερου καινοζωικού.

Η γεωλογική κατάσταση στην περιοχή του Αιγαίου καθορίζεται από τη βύθιση της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική. Η λιθοσφαιρική πλάκα της Αφρικής βυθίζεται νότια της Κρήτης, κάτω από την περιοχή του Αιγαίου, καθώς αυτή μετατοπίζεται προς τα νοτιοδυτικά με ταχύτητες που εκτιμώνται σε 4 με 5 εκατοστά κάθε χρόνο. Η διαδικασία αυτή συμβαίνει τα τελευταία 15 εκατομμύρια χρόνια, σε βάθη που κυμαίνονται μεταξύ 120 και 140 χιλιομέτρων. Στα βάθη αυτά, η παρουσία της βυθισμένης λιθόσφαιρας μέσα στο μανδύα της γης δημιουργεί συνθήκες τέτοιες, που επιτρέπουν τη γένεση του μάγματος.

Όλη αυτή η γεωλογική διεργασία είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Στο ηφαιστειακό τόξο του Νότιου Αιγαίου ανήκουν τα ηφαίστεια στο Σουσάκι (Κρομμυωνίας), στα Μέθανα, στον Πόρο, στη Μήλο, στη Νίσυρο και στη Σαντορίνη.

Όλα αυτά τα ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται κατανεμημένα κατά μήκος μιας ζώνης πλάτους λίγων δεκάδων χιλιομέτρων και μήκους 450 χιλιομέτρων, η οποία αρχίζει από τον Ισθμό της Κορίνθου και καταλήγει στη Νίσυρο.

Κατά μήκος του τόξου μόνο τρία είναι τα ενεργά ηφαίστεια (Σαντορίνη, Νίσυρος, Μέθανα), από τα οποία αυτό των Μεθάνων βρίσκεται σε μετα-ηφαιστειακή δράση, ενώ τα ηφαίστεια της Νισύρου και της Σαντορίνης παρουσιάζουν σημαντική ηφαιστειακή δραστηριότητα.

Πηγή: http://maxaliwtis.blogspot.com/2010/04/blog-post_701.html