Η ιαπωνική ψυχή έχει σμιλευτεί στις συμφορές

  

Τα ιστορικά και κοινωνικά αίτια της καρτερικότητας και της συλλογικότητας με την οποία ένας λαός αντιμετωπίζει τη χειρότερη καταστροφή του.  

 

_{Τ0Υ ΒΑΣΙΛΗ ΜΑΣΣΕΛΟΥ}

Ζούσα στην Ιαπωνία όταν έγινε ο Hanshin dai-jishin  ο «Μεγάλος σεισμός της περιοχής Κόμπε-Οσάκα. Αν και σαφώς μικρότερης έντασης από τον πρόσφατο στο Σεντάι και χωρίς να έχει προκαλέσει τσουνάμι, ο σεισμός της 17ης Ιανουαρίου του 1995 στοίχισε τη ζωή σε 6.500 ανθρώπους.

Η πρόσβαση για τα σωστικά συνερ­γεία ήταν τότε ιδιαίτερα δύσκολη και σε ορισμένες περιπτώσεις αδύνατη, με αποτέλεσμα να υπάρξουν χιλιάδες εγκλωβισμένοι και επιζώντες χωρίς τροφή και νερό, μέσα στη βαρυχειμω­νιά. Οι διασώστες κατέβαλαν τιτάνια προσπάθεια, ενώ χιλιάδες απλοί πολίτες κατευθύνθηκαν με ποδήλατα ή πε­ζή στην περιοχή μεταφέροντας νερό, τροφή και εφόδια στους πληγέντες.

Η τηλεοπτική κάλυψη ήταν ακριβής, προσεκτική, χωρίς ίχνος υστερί­ας ενώ αξιοσημείωτη ήταν, όπως και τώρα, η ψυχραιμία των επιζώντων. Ουδείς εξ αυτών παραπονέθηκε ή έκανε μνεία του κράτους και του τρόπου με τον οποίο αντιμετώπιζε αυτό την κα­ταστροφή. Η καρτερικότητα, η αλλη­λεγγύη αλλά και η βεβαιότητα ότι θα ξαναχτιζόταν ό,τι είχε καταστραφεί συ­νυπήρχαν με τον βουβό πόνο. Στην Ιαπωνία η έντονη έκφραση συναισθημά­των περιορίζεται στα μέλη της οικογένειας και στους πολύ στενούς φίλους - οτιδήποτε περισσότερο θεωρείται έν­δειξη αδυναμίας.

Οι δυσκολίες δεν είναι άγνωστες στους Ιάπωνες. Όπως και οι Ηπειρώτες στην Ελλάδα, οι κάτοικοι της χώρας του Αναστέλλοντος Ηλίου βρίσκονταν ανέ­καθεν αντιμέτωποι με ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες διαβίωσης. Η Ιαπωνία δια­θέτει ελάχιστους φυσικούς πόρους, πε­ριορισμένη αγροτική γη και γνωρίζει συχνά φονικούς σεισμούς. Επίσης, οι ιαπωνικές πόλεις ήταν κατά το παρελ­θόν ιδιαίτερα ευάλωτες σε πυρκαγιές, αφού το σύνολο των σπιτιών ήταν ξύ­λινα. Χαρακτηριστική είναι η «Μεγά­λη φωτιά του Εντο», που ξέσπασε το 1657 στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το Τόκιο και πήρε περισσότερες από 100.000 ψυχές. Χρειάστηκαν πολ­λά χρόνια για να ξαναχτιστεί το Εντο, ενώ ο Σογκούν αξιοποίησε την ευκαι­ρία ρυμοτομώντας εκ νέου τη μετέπει­τα πρωτεύουσα της Ιαπωνίας. Η φωτιά αυτή υπήρξε καταλυτική για τη μελλο­ντική οργάνωση της πυρόσβεσης και γενικότερα της αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών.

Όμως η αξιοθαύμαστη στάση των Ιαπώνων μπροστά στην καταστροφή δεν εξηγείται μόνο από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ιστορικά και τη σχετι­κή, κατά το παρελθόν, απομόνωση της νησιωτικής αυτής χώρας από τον υπόλοιπο κόσμο. Έχει τις ρίζες της και στην κοινωνική οργάνωση, την προγονολατρική θρησκεία, σε αυτό δηλαδή που ο Λευκάδιος Hearn εύστοχα αποκάλε­σε «the communal cult», δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο Ιάπωνας εντός της κοινότητας του. Δεν εί­ναι τυχαίο ότι εδώ και εκατοντάδες χρό­νια κάθε χωριό ή περιοχή είχε τα δικά του «κούμιτσο», δηλαδή τους κανόνες που ρύθμιζαν λεπτομερώς τις λειτουργίες του. Ένα εξ αυτών αναφέρει: «Όταν ξεσπά φωτιά, οι άνθρωποι πρέπει να σπεύσουν αμέσως επιτόπου, φέρνοντας ο καθένας έναν κουβά γεμάτο νε­ρό και να καταβάλουν κάθε προσπάθεια να τη σβήσουν υπό τις οδηγίες των αξι­ωματούχων. Όσοι απουσιάσουν θα λο­γοδοτήσουν».

Για τον Ιάπωνα το καθήκον προς την κοινότητα αποτελεί δεύτερη φύση του. Το καλό του συνόλου υπήρξε ανέκαθεν σημαντικότερο από εκείνο του ατόμου σε μια κοινωνία με ασφυκτικούς κανόνες, οι οποίοι όμως, αντί να λειτουρ­γούν ως μέσο καταπίεσης, αποτελούν για τους Ιάπωνες τη βάση του «wa»  (αρ­μονία, ισορροπία και ειρήνη), δηλαδή της αρμονικής συμβίωσης. Τους βοη­θούν δε να αντιμετωπίσουν πολύ καλύ­τερα καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Βεβαίως, η ικανότητα αυτή στηρίζεται και στη λεπτομερή προετοιμασία, στον προγραμματισμό «δια παν ενδεχόμενον». Όταν όμως ένα συμβάν ξεπερ­νά αυτά για τα οποία έχουν προετοιμα­στεί οι Ιάπωνες, που μισούν τις εκπλήξεις, συχνά δεν αντιδρούν τόσο απο­τελεσματικά όσο ενδεχομένως ο Έλληνας μετρ του αυτοσχεδιασμού και της «πατέντας».

Όσοι από εσάς τώρα, εντυπωσιασμέ­νοι από τη στάση του ιαπωνικού λαού μπροστά στην τρομακτική καταστρο­φή, θεωρήσετε ότι μπορεί αυτή να απο­τελέσει πρότυπο για εμάς τους Έλληνες, θα πρέπει ίσως να το ξανασκεφτείτε. Η ιαπωνική ψυχή έχει σμιλευτεί μέσα από εκατοντάδες χρόνια αντιξοότητας και απομόνωσης που έχτισαν έναν ξεχωρι­στό πολιτισμό. Γι' αυτόν το λόγο, εκεί­νο που εμείς εκλαμβάνουμε ως μοναδι­κή ένδειξη ψυχικής δύναμης, ψυχραιμίας, αυταπάρνησης και καρτερικότητας είναι απλώς μέρος της ιαπωνικής φύσης. Δεν αποτελεί την εξαίρεση, αλλά τον κανόνα. Και μας δίνει ελπίδα ότι ο  ιαπωνικός λαός θα ξεπεράσει και αυτή την πολύ μεγάλη δοκιμασία. ·

ΠΗΓΗ:

«Κ» ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ

20.3.2011/ΤΕΥΧΟΣ 407