Τα ιστορικά και κοινωνικά αίτια της καρτερικότητας και της συλλογικότητας με την οποία ένας λαός αντιμετωπίζει τη χειρότερη καταστροφή του.
Τ0Υ ΒΑΣΙΛΗ ΜΑΣΣΕΛΟΥ
Ζούσα στην Ιαπωνία όταν έγινε ο Hanshin dai-jishin ο «Μεγάλος σεισμός της περιοχής Κόμπε-Οσάκα. Αν και σαφώς μικρότερης έντασης από τον πρόσφατο στο Σεντάι και χωρίς να έχει προκαλέσει τσουνάμι, ο σεισμός της 17ης Ιανουαρίου του 1995 στοίχισε τη ζωή σε 6.500 ανθρώπους.
Η πρόσβαση για τα σωστικά συνεργεία ήταν τότε ιδιαίτερα δύσκολη και σε ορισμένες περιπτώσεις αδύνατη, με αποτέλεσμα να υπάρξουν χιλιάδες εγκλωβισμένοι και επιζώντες χωρίς τροφή και νερό, μέσα στη βαρυχειμωνιά. Οι διασώστες κατέβαλαν τιτάνια προσπάθεια, ενώ χιλιάδες απλοί πολίτες κατευθύνθηκαν με ποδήλατα ή πεζή στην περιοχή μεταφέροντας νερό, τροφή και εφόδια στους πληγέντες.
Η τηλεοπτική κάλυψη ήταν ακριβής, προσεκτική, χωρίς ίχνος υστερίας ενώ αξιοσημείωτη ήταν, όπως και τώρα, η ψυχραιμία των επιζώντων. Ουδείς εξ αυτών παραπονέθηκε ή έκανε μνεία του κράτους και του τρόπου με τον οποίο αντιμετώπιζε αυτό την καταστροφή. Η καρτερικότητα, η αλληλεγγύη αλλά και η βεβαιότητα ότι θα ξαναχτιζόταν ό,τι είχε καταστραφεί συνυπήρχαν με τον βουβό πόνο. Στην Ιαπωνία η έντονη έκφραση συναισθημάτων περιορίζεται στα μέλη της οικογένειας και στους πολύ στενούς φίλους - οτιδήποτε περισσότερο θεωρείται ένδειξη αδυναμίας.
Οι δυσκολίες δεν είναι άγνωστες στους Ιάπωνες. Όπως και οι Ηπειρώτες στην Ελλάδα, οι κάτοικοι της χώρας του Αναστέλλοντος Ηλίου βρίσκονταν ανέκαθεν αντιμέτωποι με ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες διαβίωσης. Η Ιαπωνία διαθέτει ελάχιστους φυσικούς πόρους, περιορισμένη αγροτική γη και γνωρίζει συχνά φονικούς σεισμούς. Επίσης, οι ιαπωνικές πόλεις ήταν κατά το παρελθόν ιδιαίτερα ευάλωτες σε πυρκαγιές, αφού το σύνολο των σπιτιών ήταν ξύλινα. Χαρακτηριστική είναι η «Μεγάλη φωτιά του Εντο», που ξέσπασε το 1657 στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το Τόκιο και πήρε περισσότερες από 100.000 ψυχές. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να ξαναχτιστεί το Εντο, ενώ ο Σογκούν αξιοποίησε την ευκαιρία ρυμοτομώντας εκ νέου τη μετέπειτα πρωτεύουσα της Ιαπωνίας. Η φωτιά αυτή υπήρξε καταλυτική για τη μελλοντική οργάνωση της πυρόσβεσης και γενικότερα της αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών.
Όμως η αξιοθαύμαστη στάση των Ιαπώνων μπροστά στην καταστροφή δεν εξηγείται μόνο από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ιστορικά και τη σχετική, κατά το παρελθόν, απομόνωση της νησιωτικής αυτής χώρας από τον υπόλοιπο κόσμο. Έχει τις ρίζες της και στην κοινωνική οργάνωση, την προγονολατρική θρησκεία, σε αυτό δηλαδή που ο Λευκάδιος Hearn εύστοχα αποκάλεσε «the communal cult», δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο Ιάπωνας εντός της κοινότητας του. Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ και εκατοντάδες χρόνια κάθε χωριό ή περιοχή είχε τα δικά του «κούμιτσο», δηλαδή τους κανόνες που ρύθμιζαν λεπτομερώς τις λειτουργίες του. Ένα εξ αυτών αναφέρει: «Όταν ξεσπά φωτιά, οι άνθρωποι πρέπει να σπεύσουν αμέσως επιτόπου, φέρνοντας ο καθένας έναν κουβά γεμάτο νερό και να καταβάλουν κάθε προσπάθεια να τη σβήσουν υπό τις οδηγίες των αξιωματούχων. Όσοι απουσιάσουν θα λογοδοτήσουν».
Για τον Ιάπωνα το καθήκον προς την κοινότητα αποτελεί δεύτερη φύση του. Το καλό του συνόλου υπήρξε ανέκαθεν σημαντικότερο από εκείνο του ατόμου σε μια κοινωνία με ασφυκτικούς κανόνες, οι οποίοι όμως, αντί να λειτουργούν ως μέσο καταπίεσης, αποτελούν για τους Ιάπωνες τη βάση του «wa» (αρμονία, ισορροπία και ειρήνη), δηλαδή της αρμονικής συμβίωσης. Τους βοηθούν δε να αντιμετωπίσουν πολύ καλύτερα καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Βεβαίως, η ικανότητα αυτή στηρίζεται και στη λεπτομερή προετοιμασία, στον προγραμματισμό «δια παν ενδεχόμενον». Όταν όμως ένα συμβάν ξεπερνά αυτά για τα οποία έχουν προετοιμαστεί οι Ιάπωνες, που μισούν τις εκπλήξεις, συχνά δεν αντιδρούν τόσο αποτελεσματικά όσο ενδεχομένως ο Έλληνας μετρ του αυτοσχεδιασμού και της «πατέντας».
Όσοι από εσάς τώρα, εντυπωσιασμένοι από τη στάση του ιαπωνικού λαού μπροστά στην τρομακτική καταστροφή, θεωρήσετε ότι μπορεί αυτή να αποτελέσει πρότυπο για εμάς τους Έλληνες, θα πρέπει ίσως να το ξανασκεφτείτε. Η ιαπωνική ψυχή έχει σμιλευτεί μέσα από εκατοντάδες χρόνια αντιξοότητας και απομόνωσης που έχτισαν έναν ξεχωριστό πολιτισμό. Γι' αυτόν το λόγο, εκείνο που εμείς εκλαμβάνουμε ως μοναδική ένδειξη ψυχικής δύναμης, ψυχραιμίας, αυταπάρνησης και καρτερικότητας είναι απλώς μέρος της ιαπωνικής φύσης. Δεν αποτελεί την εξαίρεση, αλλά τον κανόνα. Και μας δίνει ελπίδα ότι ο ιαπωνικός λαός θα ξεπεράσει και αυτή την πολύ μεγάλη δοκιμασία. ·
ΠΗΓΗ:
«Κ» ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ
20.3.2011/ΤΕΥΧΟΣ 407
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου