Χριστουγεννιάτικο καραβάκι ή δέντρο;

Χριστουγεννιάτικο καραβάκι  ή δέντρο;

Η ιδέα για το στολισμό του δέντρου κατά τα Χριστούγεννα δεν είναι ξενόφερτη, όπως θεωρούν πολλοί. Στην αρχαία Ελλάδα παρόμοιο έθιμο υπήρχε, μόνο που το φυτό δεν ήταν έλατο, αλλά η Ειρεσιώνη.

 

Η Ειρεσιώνη (<είρος = έριον, μαλλίον) ήταν κλάδος αγριελιάς στολισμένος με γιρλάντες  από μαλλί λευκό και κόκκινο και καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, κ.λ.π.). Αποτελούσε έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα του έτους που τελείωνε και παράκληση συνέχισης της γονιμότητας και ευφορίας για το επόμενο. Η Ειρεσιώνη  ήταν αφιερωμένη στην Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες. Το διάστημα 22 Σεπτεμβρίου με 20 Οκτωβρίου παιδιά, περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους  της Αθήνας τραγουδώντας κάλαντα από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το φιλοδώρημα τους και όταν έφθαναν στο σπίτι τους, κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτα τους, όπου έμενε εκεί μέχρι το επόμενο έτος, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Άλλα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την θύρα του Ιερού του Απόλλωνος. (Διαβάστε επίσης για την Ειρεσιώνη εδώ : http://boraeinai.blogspot.gr/2011/12/blog-post_27.html)

Πρόγονος λοιπόν, του Χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι η Ειρεσιώνη, μέσω της οποίας μεταδόθηκε το έθιμο του στολισμένου δέντρου στους βόρειους λαούς από τους Έλληνες ταξιδευτές, οι οποίοι ελλείψει ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που ευδοκιμούσαν σε κάθε τόπο. Το έθιμο της Ειρεσιώνης καταδικάστηκε ως ειδωλολατρικό από το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου και απαγορεύτηκε. Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανήλθε με την μορφή Χριστουγεννιάτικου και Πρωτοχρονιάτικου δένδρου από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα το 1833, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Παρ' όλα αυτά, το έθιμο της Ειρεσιώνης υπήρχε πάντα στην ιστορική μνήμη των Ελλήνων, γι αυτόν τον λόγο, το Χριστουγεννιάτικο δένδρο υιοθετήθηκε αμέσως.

Ωστόσο η Ελλάδα, ως χώρα της θάλασσας, είχε και το έθιμο του στολισμού του καραβιού. Το καράβι συμβόλιζε την καινούργια πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Χριστού. Έθιμο που υποχώρησε με το χρόνο, μπροστά σε αυτό του δέντρου, αλλά κανένας δεν δείχνει να το έχει ξεχάσει.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, συζητήθηκε έντονα στη χώρα μας το ζήτημα κατάργησης του χριστουγεννιάτικου δέντρου και αντικατάστασης του από το καραβάκι, δεδομένου ότι αυτό συνδύαζε την παράδοση με την οικολογική συνείδηση. Το ζήτημα βεβαίως δεν ήταν τόσο απλό, καθώς παρουσιάστηκε αδιάσειστη επιχειρηματολογία και από τις δύο πλευρές, με αναφορές σε οικολογικά ζητήματα και προτάσεις από ειδήμονες για χρήση φυτών και δέντρων, πλην του ελάτου. Τα μύρτα, τα σκίνα, οι κουμαριές και το καραβάκι με τη γοργόνα προτάθηκαν ως εναλλακτικοί τρόποι χριστουγεννιάτικου στολισμού. Το καραβάκι άρχισε λοιπόν να υποκαθιστά το δέντρο ακόμη και σε στολισμούς πλατειών.

Η αντίθετη άποψη ακουγόταν χαμηλόφωνη και μάλλον παράφωνη, άλλο εάν τελικά δικαιώθηκε μακροπρόθεσμα. Η προσέγγιση της πλευράς αυτής στηρίχθηκε  κατ’ αρχάς στο θέμα της λανθασμένης κοινής αντίληψης για την καταστροφική υλοτομία των ελάτων, όταν οι φωτιές έδειξαν την ανάγκη δημιουργίας αντιπυρικών ζωνών, και όταν ένα μεγάλο μέρος των ελάτων στολισμού άρχισε να προέρχεται από την ελεγχόμενη καλλιέργεια δέντρων, με αποκλειστικό σκοπό την κοπή και τη χρήση για το χριστουγεννιάτικο στολισμό. Όσο αφορά το επιχείρημα του δήθεν ξενικού για τα ελληνικά δεδομένα εθίμου η απάντηση ήλθε από το  ισχυρό επιχείρημα της εξ Ανατολής καταγωγής του.

Καθώς λοιπόν τόσο το καραβάκι όσο και το δέντρο έχουν ρίζες στην ελληνική παράδοση και ικανοποιούν συνάμα τη λαϊκή ψυχή - η οποία καθορίζει τελικά και την τύχη των στοιχείων ενός παραδοσιακού πολιτισμού-  μπόρεσαν να συνυπάρξουν  αμφότερα προτιμώμενα καθένα από αυτά  σύμφωνα  με την αισθητική και τις καταβολές του καθενός από εμάς.

(της Τζώρτζιας  Κριτσαντώνη, με στοιχεία και πηγές κειμένου από το Διαδίκτυο)

Από το περιοδικό «Τα δικά μας ΦΤΕΡΑ»