ΔΗΜ. Σ. ΛΟΥΚΑΤΟΥ: Η ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ

 

Η  ΜΕΡΑ  ΤΟΥ  ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ

Θρησκευτική και εθνική μας Γιορτή. Ο «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» είναι από τα γραφικότερα επεισόδια τής θεϊκής παρουσίας στη γη. Ο αγγελιαφόρος του Θεού Γαβριήλ ανακοίνωσε στην εκλεκτή Κόρη τη θεία ενσάρκωση. Και το θέμα αυτό έχει γίνει από τα πιο αγαπημένα στη χριστιανοσύνη. Από την περιγραφή του Ευαγγελιστή Λουκά (1, 26-38) έχουν εμπνευστεί τις παραστάσεις τους μεγάλοι και μικροί ζωγράφοι των χριστιανικών αιώνων όλου του κόσμου, κι έχουν επίσης γραφτεί για τη Γιορτή αυτή ποιητικότατοι ύμνοι. (Αποκορύφωμα τους Ο Ακάθιστος).

Στην Ελλάδα, ή ιστορική σύμπτωση του μεγάλου γεγονότος της αρχής της εθνικής μας απελευθέρωσης, το 1821, έχει δώσει στη Γιορτή και μια συμβολική από το «ευαγγελίζεσθαι» σημασία.

Θρησκευτικά, η ήμερα αυτή ήταν πάντα από τις ξέχωρα εορταστικές, τουλάχιστο από τον 7ο αιώνα. Το χαρούμενο περιεχόμενο της έκαμε ώστε, επειδή συνήθως συμπίπτει με τη Μ. Σαρακοστή, να έχει ή Γιορτή αυτή ελευθερία φαγητού, τουλάχιστο στην ψαροφαγία και στο λάδι. (Είναι γνωστή η εθιμική προτίμηση των Ελλήνων στην ορεκτική σκορδαλιά, πού δεν είναι άσχετη προς την ανοιξιάτικη ώρα, καθώς και προς την επακόλουθη οινοποσία).

Είναι άφθονες οι εκκλησιές του Ευαγγελισμού στην Ελλάδα, με πρώτη τη Μητρόπολη των Αθηνών, και τα Μοναστήρια «της Ευαγγελίστριας», Όπως το προσκύνημα της Τήνου. Βαφτιστικά ονόματα πού γιορτάζουν: Ευάγγελος (Βαγγέλης), Ευαγγελία (Βαγγελιώ, Λίτσα κτλ.). Χωριά με τ' όνομα «Ευαγγελίστρια»: στην Εύβοια, Κορινθία, Λαγκαδά, Λάρισα, Λιβάδια, Πυλία κ.ά., Όπου και αντίστοιχα πανηγύρια. Το πανελλήνιο πανηγύρι της Τήνου (μικρότερο από του Δεκαπενταύγουστου) άρχισε από το 1823, όταν βρέθηκε εκεί η εικόνα. Από το 1974 λειτουργεί, και στα Ορμήλια της Χαλκιδικής, γυναικείο Μοναστικό και μορφωπνευματικό Κέντρο, της Ευαγγελίστριας «Φιλανθρωπινής».

Εθνικά και σχολικά, η ήμερα του Ευαγγελισμού γιορτάζεται με παραδοσιακή παρακολούθηση και σχετική συμμετοχή από τον λαό. Είναι η μόνη εθνική γιορτή πού έχει περάσει, με την επίδραση και των παιδιών, στην ψυχή και στη βαθύτερη αναγνώριση του λαού. Τις επίσημες εκκλησιαστικές τελετές και τις σχολικές εκδηλώσεις, τις λαμπαδηφορίες, τις πομπές, τον σημαιοστολισμό και τις ηρωικές θεατρικές παραστάσεις, Ο ελληνικός λαός τις θεωρεί παραδοσιακά πια καθιερωμένες. Τα «χρόνια πολλά» πού ανταλλάσσει μετά τον πρωινό εκκλησιασμό, για τους Βαγγέληδες, το αισθάνεται συνδυασμένο και με την ιστορική σημασία της ημέρας. Και καμαρώνει τα παιδιά του, Όταν τα βλέπει ντυμένα με τις παλιές στολές των αγωνιστών. (1)

Παράλληλα όμως έχουμε και εποχικά λαογραφικά στοιχεία της Γιορτής, πού είναι:

1.  ΤΟ διώξιμο των ζουζουνιών και ερπετών, με μαγικές ενέργειες. Χτυπούν κουδούνια ή κατσαρολικά, με την επωδή:

Όξω ψύλλοι, ποντικοί,

μέσα πλούτη και χαρά!..

ή

Βγάτε φίδια και γουστέρες,

κι ήρθε του Ευαγγελισμού,

θα σας κόψουν τα κεφάλια

νά σας ρίξουν στα πηγάδια!

(Την επωδή αυτή την έλεγαν οι Ηπειρώτες κ.ά. στα χρόνια της Τουρκοκρατίας — πού κράτησε ως το 1912-13 στη Β. Ελλάδα — και με συμβολική αλληγορία για τον εχθρό

2. Η μετακίνηση των νομάδων κτηνοτρόφων από τα χειμαδιά προς τα ψηλότερα μέρη. Λένε επίσης ότι, και στα χρόνια των κλεφτών, με την ήμερα του Ευαγγελισμού ξανάβγαιναν οι πολεμιστές στα βουνά. (Η άνοιξη ήταν πάντα και χρονική αφετηρία πολέμων).

3. Οι μελισσοτρόφοι, πού φοβούνται τον βαρύ χειμώνα για τα μελίσσια τους, σήμερα πρωτοβγάζουν τις κυψέλες στο ανοιχτό ύπαιθρο.

4.  Οι νοικοκυρές τηρούν σεβαστικά την αργία της ημέρας, και ούτε δουλεύουν ούτε σκουπίζουν. Στην Κρήτη «δεν πιάνουν παράσυρα (= σκούπα), για να μην παρασερθούνε και τα καλά του σπιτιού». (Ε. Φραγκάκι, Συμβολή, 28). Πιστεύουν και για τα χελιδόνια ότι σήμερα πρωτοέρχονται, αφού είναι «πουλιά της Παναγίας», αλλά ότι κι εκείνα αποφεύγουν, την ήμερα αυτή, να εργαστούν και να χτίσουν φωλιά. (Ε. Σαραντή, Θράκη Α', 138).

5.  Ξεχωριστή σημασία έπαιρνε (και παίρνει) για τους νομάδες Σαρακατσάνους η μέρα του Ευαγγελισμού: «Αρμάτωναν με τα κυπροκούδουνα τα κοπάδια, πού έμεναν όλον το χειμώνα (στα χειμαδιά τους) ξερμάτωτα. Και τ' αγόρια, στολίζοντας ένα καλαθάκι μ' αγριολούλουδα, γύριζαν στα κονάκια κι εύχονταν (για τη νέα κτηνοτροφική ώρα) τους τσοπαναραίους, μαζεύοντας αβγά ή παράδες» (2).

6.  Στην Καππαδοκία παλιότερα συνήθιζαν, τη μέρα αυτή, να ζυμώνουν μικρές πίτες, πού σε μια έβαζαν, όπως την Πρωτοχρονιά, κάτι πολύτιμο. Όποιος το έβρισκε, ήταν ο τυχερός. (Μια γραφική παράδοση έλεγε πώς κι η Παναγία, όταν ήταν κόρη στον Ναό, της βρέθηκε στο ψωμί της μια γαλάζια χάντρα, ανάμεσα σε άλλες έντεκα συνομήλικες, πού έδειχνε την εκλογή της από το Θεό, για να γίνει μητέρα του) (3).

Γραφικότατος είναι ένας «παροιμιόμυθος» από τον φυτικό κόσμο, πού λέγεται για την ήμερα του Ευαγγελισμού και συντροφεύει τις λαχτάρες των γεωργών μας για το μεγάλωμα της σποράς τους, δείχνοντας μαζί και τη βιοτική φιλοσοφία τους: — « Έχε γεια, μανούλα μας», λένε τα στάχυα στη γη, φιλώντας τη και ξεπετώντας το μπόι τους, για να μεστώσουν. «Πάμε, της λένε, να μας φάνε οι λύκοι» (οι άνθρωποι). — «Στο καλό νά πάτε», τους απαντάει η μάνα-γή. «Κι αν οι λύκοι (οι άνθρωποι) σας τρώνε, εγώ τρώω (στο τέλος) τους λύκους». (Ν. Πολίτης, Παραδόσεις, άρ. 317).

Η εποχή και η ώρα είναι ανοιξιάτικες, μεταβατικές. Ο λαός ζητεί πάντα μια ευλογημένη μέρα, και βασικά μιαν «αργία», πού θα τον ευκολύνει να προσέξει και να τιμήσει την ώρα αυτή. Κι ο «Ευαγγελισμός» είναι κι από την ονομασία του ευλογητικός και ευοίωνος. (4)

Παραπομπές :

1. Πολλά χρωστούν τα Νεοελληνικά Μουσεία μας στην πατριωτική αύτη φροντίδα σχολείων και οικογενειών, της 25 Μαρτίου, ώστε να περισωθούν και να βρίσκουν ακόμη, για τις συλλογές τους, εθνικές φορεσιές. (Το ίδιο χρωστούν και στους Πασχαλινούς χορούς).

2.  Αγγελικής Χατζημιχάλη, Σαρακατσάνοι ΑΙ (1957), σ. ρξ'-ρξα'.

3.  Δ. Πετροπούλου - Έ. Ανδρεάδη, Η θρησκευτική ζωή στην περιφέρεια Άκσεράϊ-Γκέλβερι, Αθήνα (Κέντρο Μικρασ. Σπουδών) 1970, σ. 151-152.

4. Παρ' όλη την εποχική διαφορά (13 ήμερων) του παλιού ημερολογίου (ως το 1923) από το νέο, οι θρησκευτικές γιορτές κράτησαν, στη σκέψη του λαού), τις αγροτικές επιδράσεις τους.

ΔΗΜ. Σ. ΛΟΥΚΑΤΟΣ ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ