Βλασσαρού η συνοικία που θυσιάσθηκε για τις ανασκαφές της Αρχ. Αγοράς

Η συνοικία που θυσιάσθηκε για τις ανασκαφές της Αρχ. Αγοράς

Η ιστορία της περίφημης γειτονιάς της Βλασσαρούς με το μεσαιωνικό Βρυσάκι δίπλα από του Ψυρρή

το Ελευθέριου Σκιαδά

ΥΠΗΡΧΑΝ κάποτε τρείς αδελφάδες, αχώριστες η μία από την άλλη και με τέτοιαν ομοιότητα σε όλα, ώστε σχεδόν κάνεις  δεν διέκρινε διαφορές μεταξύ τους. Έτσι παρομοίαζε, στα τέλη του 19ου αιώνα, τις γειτονιές του Ψυρρή των Αγίων Αποστόλων και της Βλασσαρούς  ο Τίμος Μωραϊτίνης, προσθέτοντας ότι αποτελούσαν επί πολλούς αιώνες μιαν αχώριστη τριάδα. Μα πέρασαν πολλά χρόνια από τότε και ο πανδαμάτωρ χρόνος παρακολουθούσε τους αρχαιολόγους να χωρίζουν τις αδελφές και να εξαφανίζουν τις δύο για να φέρουν στο φως λαμπρά τεκμήρια της αρχαιότητας. Απέμεινε η τρίτη, εκείνη του Ψυρρή, και αφού ήταν ανήμπορη και ανυπεράσπιστη την κακοποίησαν και της αφαίρεσαν τις πατροπαράδοτες ομορφιές της.

Η ανασκαφή της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών υπήρξε αναμφισβήτητα ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα του 20ου αιώνα. Αν όμως η περιοχή θαυμάζεται επειδή εκεί αναπτύχθηκε η Αρχαία Αγορά των Αθηνών, άλλο τόσο πρέπει να θαυμάζεται διότι εκεί άνθησε μία από τις περίφημες γειτονιές της νεότερης ιστορίας της πόλεως: η γειτονιά της Βλασσαρούς!

Οριοθετώντας την περιοχή της πρέπει να ξεκινήσουμε από την Πύλη της Αγοράς. Παίρνουμε ως όριο προς τα δεξιά την οδό Αδριανού, προς τα αριστερά το τελευταίο τμήμα του Ριζόκαστρου και προς τα κάτω το κύρτωμα του Θησείου. Δηλαδή την ανασκαμμένη περιοχή που βλέπουν δεξιά τους οι περιπατητές όταν κατεβαίνουν τον πεζόδρομο της οδού Αποστόλου Παύλου και πάλι δεξιά τους, όταν προχωρούν την οδό Αδριανού από το Θησείο προς την Πλάκα, όπου και η Στοά του Αττάλου. Η περιοχή αυτή φιλοξενούσε μια πυκνοκατοικημένη και συμπαγή συνοικία, η οποία ονομαζόταν Βρυσάκι και όφειλε το όνομα της στην αστείρευτη μεσαιωνική βρύση που κάλυπτε τις ανάγκες των κατοίκων της. Το Βρυσάκι είχε βεβαίως και τους μαχαλάδες του, τις γειτονιές και τις ενορίες του. Ανάμεσα τους η Παναγία Βλασσαρού, οι Άγιοι Απόστολοι και η Υπαπαντή.

Η τύχη της περιοχής ήταν προκαθορισμένη προτού ακόμη απελευθερωθεί οριστικά η Αθήνα από τους Τούρκους. Οι Κλεάνθης και Σάουμπερτ οραματίστηκαν πρώτοι ένα αρχαιολογικό  πάρκο στις κλιτείς της Ακροπόλεως, επισημαίνοντας ωστόσο ότι θα έπρεπε να σωθούν τα γραφικά ερειπωμένα εκκλησάκια του Μεσαίωνα για να δημιουργείται ευχάριστη αντίθεση με τα έργα των αρχαίων. Η περιοχή δεσμεύθηκε ως «απαλλοτριωτέα» από τα χρόνια του Όθωνα, αλλά κάτι η παράνομη δόμηση, κάτι η αδυναμία του φτωχού κράτους να αποζημιώσει τους ιδιοκτήτες, η κερδοσκοπία της γης και οι δικαιολογημένες διαμαρτυρίες των γηγενών καθυστέρησαν τις ανασκαφές περίπου έναν αιώνα.

Σημαντικές ήταν οι εργασίες που έγιναν επί μία 90ετία (1833-1923) ώσπου να εξασφαλιστεί η χρη­ματοδότηση της Αμερικανικής Σχολής Κλασι­κών Σπουδών από τον J.D. Rockefeller - Rockefeller Foundation (1924).. Οι πα­λαιοί κάτοικοι της συνοικίας ως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα είχαν διατηρήσει έναν ιδιαίτερο κόσμο στην απόμερη φω­λιά τους. Μικρονοικοκυραίοι οι περισσότεροι, είχαν τα αμπέλια τους στα Πε­τράλωνα ή τα χωράφια τους  από την πλατεία Κουμουν­δούρου ως το Γκαζοχώρι και του Ρουφ και τα ελαιόδενδρά τους στον Ελαιώ­να Έφτασαν τα χρόνια του Γεωργίου Α' για να αποκτή­σει η γειτονιά δύο φούρνους, τις περίφημες  ταβέρνες  της, του Ζαγοραίου, του Μπερσή (Βερσή) και του Μπισμπίκη (Βιζβίκη), αλλά και την τοπική της αγορά στην οδό Αγίων Αποστόλων. Το 1931 τα ψέματα είχαν τελειώσει. Οι απαλλοτριώσεις ολοκληρώνονταν και οι κάτοικοι άφηναν τις πατροπαράδοτες εστίες τους αναζητώντας νέα στέγη. Μέσα σε μία δεκαετία όλα είχαν εξαφανιστεί. Και παρά τις δεσμεύσεις των Αρχών ότι «τα υπάρχοντα εν τω χώρω παλαιά εκκλησίδια απεφασίσθη να παραμείνουν άθικτα», τελικά δι­ασώθηκε μόνον ο Ναός των Αγίων Αποστόλων του Σολάκη. Η Παναγία Πυργιώτισσα ή Χρυσοπυργιώτισσα ή Φανερωμένη είχε πέ­σει πρώτη στις πρώιμες ανασκαφές του 1859.

Το 1934 κατεδαφίστηκαν το δισυπόστατο εκκλη­σάκι του Προφήτη Ηλία και του Αγίου Χαραλάμπους, ο Άγιος Αθανάσιος του Μπιλιανάκη και ο Άγιος Σπυρί­δων. Έναν χρόνο αργότερα (1935) θα φύγει και η εμ­βληματική Παναγία Βλασσαρού, η οποία συνδέθηκε με άπειρους αθηναϊκούς θρύλους και στα πρώτα χρόνια του Όθωνα χρησι­μοποιήθηκε ως Πρωτοδι­κείο. Όσο για το προσωνύ­μιο της, οφειλόταν προφανώς στον αρχικό της κτήτορα Βλασσαρό, ΒλασσΕρό ή λαϊκά Βλαστάρη. Ακολού­θησαν η Υπαπαντή (1938) και τελευταίος  ο Άγιος Σπυρίδων των Ματουκάδων (1939).

Η οριστική εξαφάνιση (το 1998) του τελευταίου ίχνους

ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ της Βλασσαρούς από τη σύγχρονη ιστορία της πόλης έμειναν να θυμίζουν τα παλαιά συμβόλαια, μερικές φωτογραφίες, τεκμήρια και  εκκλησιαστικά αντικείμενα, καθώς και το παραδειγματικά οργανωμένο αρχείο της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής. θαρρείς πως νοιάστηκαν περισσότερο οι ξένοι για τη διάσωση στοιχείων.

Είχαν την πρόνοια να φωτογραφίσουν τα πάντα προτού τα γκρεμίσουν. Όσο για εμάς, δεν φρονήσαμε να ιστορήσουμε το απομεινάρι αυτό των χρόνων της Τουρκοκρατίας και της καθημερινής ζωής της πρώτης εκατονταετίας της ελληνικής πρωτεύουσας. Εξαφανίσαμε ακόμη και το τελευταίο ίχνος του ονόματος που είχε απομείνει στο Εκλογικό Τμήμα Βλασσαρούς. Οι τεχνοκράτες που αποφάσισαν διά νόμου την ανιστόρητη κατάργηση των παλιών εκλογικών ενοριών το 1998 έριξαν την ονομασία πιο βαθιά στα τάρταρα της λήθης. Απομένουν λοιπόν στη μια άκρη, έρημο λείψανο της αρχαιολογίας, οι Άγιοι Απόστολοι και στην άλλη, ο κοσμοβριθής Άγιος Φίλιππος.

"κυριακάτικη δημοκρατία"