Πώς φθάσαμε στο Πολυτεχνείο

 

Πώς φθάσαμε στο Πολυτεχνείο

Το κλίμα για τον ξεσηκωμό ωριμάζει — Ο Γκιζίκης αποκαλύπτει το σχέδιο ανατροπής του Παπαδόπουλου — Τα σχέδια του Μαρκεζίνη

Γραφει ο Γ.Α. ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ

Πολλές είναι βέβαια οι μνήμες από τις «μέρες του Πολυτεχνείου», και για να εξιστορήσει κανείς τα γεγονότα εκείνα, χρειάζεται τόμος ολόκληρος. Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός, ότι όλοι οι αντιδραστικοί ή «ακροδεξιοί» ή όπως αλλιώς ονομάζονται όσοι στήριξαν το δικτατορικό καθεστώς, και τότε αλλά και αργότερα, θέλησαν να παρουσιάσουν την κορυφαία αυτή στιγμή αντιστάσεως του ελληνικού λαού κατά της απεχθούς τυραννίας, σαν «οχλοκρατική εκδήλωση», και προσπάθησαν με κάθε μέσο να την αμαυρώσουν. Όταν τον Νοέμβριο του 1975 γινόταν η δίκη στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών για τα γεγονότα αυτά, ο αστυνομικός διευθυντής Αθαν. Καρανίκας, απαντώντας κάποια στιγμή σε ερώτηση του συνηγόρου της Πολιτικής Αγωγής, είπε: «Η συγκέντρωση του Πολυτεχνείου ήταν στην αρχή φοιτητική και εξελίχθη σε οχλοκρατική, η οποία απεσκόπει στην ανατροπή του αστικού καθεστώτος...». Την άποψη αυτή, για το «τι ήταν η εξέγερση του Νοέμβρη του 1973», θέλησαν να «περάσουν» στον κόσμο οι άνθρωποι της δικτατορίας. Και η «γραμμή» που ακολουθούσαν ήταν στερεότυπη. Τα ίδια λένε ακόμη και σήμερα. Και βέβαια, η εξέγερση των παιδιών, δεν υπήρξε «φοιτητική» με την έννοια ότι ήθελαν να προβάλουν κάποια «φοιτητικά» αιτήματα, ούτε και σκόπευε στην ανατροπή του «αστικού καθεστώτος». Επρόκειτο για συνειδητή εκδήλωση αντίστασης κατά των δικτατόρων. Και οι συνταγματάρχες και στρατηγοί της «Επαναστάσεως», δεν μπόρεσαν ποτέ να χωνέψουν, ότι τους «στραπατσάρισαν» και τους αμφισβήτησαν φανερά στα μάτια όλου του κόσμου, μια χούφτα παιδιά...

Το κλίμα για να φτάσουμε στο Πολυτεχνείο, είχε διαμορφωθεί από καιρό. Οι σφετεριστές της εξουσίας, είχαν αντιληφθεί, αμέσως ότι ο ελληνικός λαός στη συντριπτική του πλειοψηφία, είχε βρεθεί αντίθετος στους «σωτήρες του Έθνους». Και αυτό αποδεικνύεται από τις μαζικές συλλήψεις και εκτοπίσεις, καθώς και με τη διατήρηση ολόκληρων στρατοπέδων συγκεντρώσεως στη Λέρο, στη Γυάρο κ.λπ. Από τις αρχές του 1970, έπειτα από τα «πογκρόμ» στις ένοπλες δυνάμεις, στη δημόσια διοίκηση, στο δικαστικό σώμα, στην εκπαίδευση και στην πνευματική ηγεσία της χώρας, έπειτα από τόσες δίκες, και φυλακίσεις πολυάριθμων κοινωνικών στελεχών από όλους τους τομείς με τις αθρόες εκτοπίσεις και τον φοβερό, τον ασύδοτο αστυνομικό του μηχανισμό, το καθεστώς αισθάνθηκε κάπως ασφαλέστερο. Και για να ρίξει στάχτη στα μάτια των ξένων, αντικατέστησε την προληπτική λογοκρισία, μ' ένα δρακόντειο νόμο περί Τύπου και εκδόσεων, που το βασικό στοιχείο του ήταν η απαγόρευση οποιουδήποτε δημοσιεύματος εναντίον του καθεστώτος και της πολιτικής του. Τότε, στα μέσα του 1970, τα βιβλιοπωλεία κατακλύσθηκαν από ένα χωρίς προηγούμενο κύμα μεταφράσεων των έργων των γνωστότερων φιλελευθέρων προοδευτικών ή «αμφισβητιών» διανοουμένων της εποχής μας, αλλά και του παρελθόντος. Από τόν Γκαλμπρέιθ και τον Μαρκούζε, μέχρι τον Σαρτρ και τον Γκίντερ Γκρας. Αργότερα, σε περιορισμένη κλίμακα εμφανίσθηκαν και έργα του Μαρξ και του Λένιν.

Η ανατροπή του Παπαδόπουλου

Εκείνες τις μέρες, ο πρωθυπουργός Σπ. Μαρκεζίνης συνέχιζε τις προσπάθειες του για την προσέλκυση του πολιτικού κόσμου στις εκλογές τις οποίες υπελόγιζε να διεξαγάγει στις αρχές του Φεβρουαρίου του 1974. Η πλειοψηφία των πολιτικών αρχηγών και άλλων παραγόντων εξακολουθούσε να αντιδρά αρνητικά, αλλά υπήρχε και κάποιος σκεπτικισμός. Όμως, ο Δημ. Ιωαννίδης και η ομάδα του είχαν διαγράψει το δικό τους χρονοδιάγραμμα. Και η συνωμοσία αποκτούσε επιταχυνόμενους ρυθμούς, όσο προχωρούσε η χρονολογία των εκλογών.

Ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, διοικητής της Ι Στρατιάς τότε και κατόπιν «πρόεδρος της Δημοκρατίας», καταθέτοντας τον Ιούνιο του 1975 στον τακτικό ανακριτή κ. Χρ. Χριστοφορίδη για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, απεκάλυψε το σχέδιο του επικειμένου πραξικοπήματος. Η εφημερίδα «Ελεύθερος Κόσμος» έγραφε για την κατάθεση του στρατηγού Γκιζίκη: «Κατά το σχέδιον ως είχε τούτο εκπονηθεί, αρχικώς η ανατροπή του Παπαδόπουλου θα έπρεπε να γίνει μεταξύ 20ής Νοεμβρίου και 10ης Δεκεμβρίου 1973, αλλά καθωρίσθη τελικώς και δη προ ενός περίπου μηνός, η 25η Νοεμβρίου ως ημερομηνία του πραξικοπήματος. Αυτό το εγνώριζε ο μάρτυς και αρκετοί εκ των μυηθέντων αξιωματικών, ουχί όμως όλοι. Ο καθορισμός της ημερομηνίας ταύτης εγένετο αφενός διότι επρόκειτο να μεταβεί ο στρατηγός Γκιζίκης κατά την 26ην Νοεμβρίου εις Άγκυραν με τον στρατηγόν Ζαγοριανάκον και θα εδικαιολογείτο τοιουτοτρόπως η μετάβασίς του εκ Λαρίσης εις Αθήνας προς ενημέρωσίν του από την υπηρεσίαν πληροφοριών και έγκρισιν συναλλάγματος. Η μετάβασις του Φ. Γκιζίκη την ημέραν εκείνην, εις την πραγματικότητα είχε σκοπόν να είναι εδώ διά να ορκισθεί ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ματαιουμένης βεβαίως, της μεταβάσεως του εις Τουρκίαν. Η επιλογή της 25ης Νοεμβρίου έγινε διότι η αναμενόμενη επίσκεψις του Προέδρου της Λαϊκής Δημοκρατίας της Ρουμανίας Ν. Τσαουσέσκου, θα είχεν ως αποτέλεσμα να παραμείνει ο Γεώργ. Παπαδόπουλος εις Αθήνας και να μη μεταβεί ενδεχομένως εις κυνηγητικήν εκδρομήν μακράν των Αθηνών από της Παρασκευής μέχρι της Κυριακής της οικείας εβδομάδος. Διότι ο Γεώργ. Παπαδόπουλος θα ηδύνατο να διαφύγει την σύλληψιν αν απουσίαζεν εξ Αθηνών κατά την ημερομηνίαν του πραξικοπήματος...».

 Σπ. Μαρκεζίνης

Ταυτόχρονα όμως είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για τη μαζική ανάπτυξη της Αντιστάσεως. Ενώ το φοιτητικό κίνημα ανδρωνόταν, οι εργάτες προχωρούσαν στην οργανωμένη κινητοποίηση τους. Η νέα σειρά κομμουνιστών αγωνιστών που είχε δημιουργηθεί -αντικαθιστώντας τα παλιά στελέχη που είχαν συλληφθεί- ενίσχυε σημαντικά τις αντιστασιακές δραστηριότητες. Μια πρώτη εκδήλωση έγινε στις 4 Νοεμβρίου, με την ευκαιρία του μνημόσυνου για την 5η επέτειο του θανάτου του Γεώργ. Παπανδρέου. Μια λαοθάλασσα συγκεντρώθηκε στο Α΄ Νεκροταφείο. Πάνω από τον τάφο του «Γέρου», βρέθηκαν ο Αλέκος Παναγούλης με την Οριάνα Φαλάτσι (ο Παναγούλης είχε πάρει χάρη), ο Παν. Κανελλόπουλος, ο Γ. Μαύρος, ο Ιω. Ζίγδης, ο Αλέξ. Μπαλτατζής, ο Αγγ. Αγγελούσης, ο Στυλ. Χούτας κ.ά. Το μνημόσυνο μετατράπηκε σε συλλαλητήριο κατά της δικτατορίας. Στην εκκλησία του νεκροταφείου οι πολιτικοί που έφθαναν γίνονταν δεκτοί με επευφημίες, ενώ η ατμόσφαιρα εδονείτο από συνθήματα κατά του Παπαδόπουλου και της χούντας. Στη συμβολή των δύο αρτηριών (Αναπαύσεως και Συγγρού) έγινε σφοδρή σύγκρουση διαδηλωτών και αστυνομίας, ρίχθηκαν πυροβολισμοί στον αέρα από αστυνομικούς, ενώ τραυματίστηκαν πάνω από 60 πολίτες, και συνελήφθησαν πολλά άτομα. Ο Μαρκεζίνης αντέδρασε αναγγέλλοντας ότι τη 17η Νοεμβρίου θα έκανε βαρυσήμαντες εξαγγελίες για το πολιτικό χρονοδιάγραμμα της κυβερνήσεως του. 

Στις 13 Νοεμβρίου έγινε η δίκη των 17 διαδηλωτών που συνελήφθησαν στο μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου και η δίκη πήρε πολιτική μορφή. Πολυάριθμοι πολιτευτές, με επικεφαλής τον Παν. Κανελλόπουλο, προσήλθαν ως μάρτυρες υπερασπίσεως, και κατήγγειλαν την κυβέρνηση. Ο Σπ. Μαρκεζίνης σημείωνε εκείνη την ημέρα στο ημερολόγιο του: «Το ιδικόν μου σχέδιον αντιδράσεως συνίστατο εις τρία σημεία: α) Εις την προσπάθειαν αποχρωματισμού των πολιτικών από τα συμβάντα εις το μνημόσυνον. β) Εις την διαφώτισιν των ιδιοκτητών των ημερησίων εφημερίδων, και γ) Εις τολμηράν συνέντευξιν Τύπου την οποίαν και επρογραμμάτισα μίαν περίπου εβδομάδα προηγουμένως, διά σήμερον (17 Νοεμβρίου) την 11ην π.μ. εις την αίθουσαν της Γερουσίας, η οποία και τελικώς εματαιώθη λόγω της κηρύξεως του στρατιωτικού νόμου. Είναι σύμπτωσις; Ή ήτο και μεταξύ των σκοπών των αντιδρώντων η ματαίωσίς της, ακριβώς διότι προεξώφλουν τι θα ειπώ και ορθώς ανησυχούν διά την μέλλουσαν να δημιουργηθεί εντύπωσιν και εσωτερικώς, αλλά χωρίς αμφιβολΐαν, φρονώ και εις το εξωτερικόν...».

Ο «Μάης» της Αθήνας

Οι εξελίξεις άρχισαν να παίρνουν διαστάσεις με εκπληκτική ταχύτητα. Το έναυσμα υπήρξαν οι φοιτητικές εκλογές. Οι φοιτητές τις ζητούσαν από τον Νοέμβριο του 1972. Ο Μαρκεζίνης ικανοποίησε το αίτημα, και ο υπουργός Παιδείας, Σιφναίος, ανήγγειλε σειρά μέτρων. Υπήρχαν όμως κι άλλα αιτήματα, όπως η κατάργηση του σπουδαστικού τμήματος της Γεν. Ασφαλείας. Στις 8 Νοεμβρίου, τα πράγματα άρχισαν να εκτραχύνονται. Οι φοιτητές θέλησαν να κάνουν συγκέντρωση στο κτίριο της Νομικής Σχολής, αλλά οι πανεπιστημιακές αρχές δεν εχορήγησαν άδεια. Η αστυνομία επετέθη και συνέλαβε πολλά άτομα. Οι υπόλοιποι, καταδιωκόμενοι στους δρόμους, κατέφυγαν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου. Αυτή ήταν η απαρχή των γεγονότων, που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν «Ο Παρισινός Μάιος της Αθήνας». Απ' εκείνη τη στιγμή, άρχισαν να συγκεντρώνονται χιλιάδες φοιτητές στο Πολυτεχνείο. 

Παναγιώτης Κανελλόπουλος

Ο πρώην πρωθυπουργός, Γ. Ράλλης, θυμάται για εκείνες τις μέρες, ότι: «Κατά την περίοδο των γεγονότων του Πολυτεχνείου, είχαμε καθημερινές συνεδριάσεις στο σπίτι του Κανελλόπουλου. Ήταν παρόντες, ο Κανελλόπουλος, ο Παπαληγούρας, ο Πεσμαζόγλου, εγώ, καθώς και άλλα πολιτικά πρόσωπα προερχόμενα από το Κέντρο. Τότε συνελήφθη και ο Κανελλόπουλος. Στη συνέχεια προέκυψε η κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Στις προθέσεις του Μαρκεζίνη να προχωρήσει σε εκλογές, ο Κανελλόπουλος απάντησε αρνητικά. Εγώ είχα αντίθετη άποψη. Το είχα εισηγηθεί μάλιστα στον Καραμανλή, ότι ήταν ανοησία να δηλώνεις «δεν λαμβάνω μέρος στις εκλογές». Όφειλες να δηλώσεις ότι λαμβάνεις μέρος, και όταν διεπίστωνες πως υπήρχε εκτεταμένη νοθεία και αδυναμία ελεύθερης έκφρασης του λαού, τότε να προχωρούσες σε καταγγελίες δηλώνοντας ότι δεν συμμετέχεις σ'αυτό το παιχνίδι. Τα ίδια, άλλωστε, είχα υποστηρίξει και για το δημοψήφισμα του 1973. Είχα ζητήσει να το καταγγείλουμε, ότι κανείς δεν μπορούσε να εκφρασθεί ελεύθερα, κι επομένως δεν υπήρχε δυνατότητα συμμετοχής. Όποιος μπορούσε να απόσχει, ας απόσχει, όποιος δεν φοβόταν βέβαια, διότι υπήρχαν ποινές. Δυστυχώς ήμουν ο μόνος. Όλοι οι άλλοι υποστήριζαν ότι έπρεπε να μετάσχουμε κανονικά...». Ο κ. Σπ. Μαρκεζίνης σημειώνει στο ημερολόγιο του για τη 16η Νοεμβρίου: «Την Παρασκευή το πρωί, το σκηνικόν είχε καθ' ολοκληρίαν μεταβληθεί. Σχεδόν μόλις έφθασα εις το γραφείον μου, και ενώ συνεργαζόμουν με τον κ. Χρ. Μητρέλιαν, ειδοποιήθην ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, μεταβαλών τακτικήν, εζήτησε ταχείαν εκκαθάρισιν του εκτός του Πολυτεχνείου χώρου. Μετ' ολίγον κατέφθασεν απροειδοποιήτως εις το γραφείον μου, ο αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας (ο Αγγελής) ως και ο αρχηγός της Αστυνομίας κ. Δασκαλόπουλος, μετ' αυτούς   δε   διαδοχικώς   ο   Σιφναίος,   ο υφυπουργός Τύπου κ. Σπ. Ζουρνατζής, και υπό την προεδρίαν του κ. Αγγελή ήρχισε σύσκεψις. Τέλος, κατέφθασεν και ο Πρόεδρος. Κι ενώ ο κ. Αγαθαγγέλου εισήρχετο με ένα τρανσίστορ διά να ακούσωμεν τα επαναστατικά συνθήματα των εν τω Πολυτεχνεία) ευρισκομένων, ο Πρόεδρος με πολλήν ταραχήν εξεφράσθη εναντίον του προϊσταμένου της Υπηρεσίας Πληροφοριών, ως δεν ημπορεί να σιγήσει τον σταθμόν...». 

Ο Παπαδόπουλος λοιπόν τα έβαλε με τον Ρουφογάλη, επειδή δεν μπορούσε να κάνει τον σταθμό να σιγήσει, ενώ ο Αγγελής απορούσε για ποιο λόγο δεν διέκοπταν την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος. Ο διευθυντής της αστυνομίας, ο Δασκαλόπουλος, απήντησε ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατον, διότι ο ηλεκτρικός σταθμός βρισκόταν μέσα στο Πολυτεχνείο. Και οι ηγέτες της δικτατορίας άκουγαν κάτωχροι από το τρανζίστορ του Αγαθαγγέλου, τη φωνή της Μαρίας Δαμανάκη (άγνωστης τότε) που καλούσε το λαό σε ξεσήκωμα: «Εδώ Πολυεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζομένων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζομένων Ελλήνων...». Η επίδραση των εκπομπών αυτών υπήρξε ισχυρότατη, τόσο ηθική όσο και οργανωτική. Οι δικτάτορες προσπάθησαν να καλύψουν τη φωνή των φοιτητών με παρεμβολές, αλλά δεν πέτυχαν το σκοπό τους. Ταυτόχρονα εμφανίσθηκε δεύτερος πομπός, ο οποίος έφερνε τον ίδιο τίτλο, ήταν όμως εγκατεστημένος  στο σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων, και φυσικά ήταν έργο του στρατού. Ο δεύτερος αυτός πομπός μετέδιδε συνθήματα που είχαν σκοπό όχι μόνο να προκαλέσουν σύγχυση, αλλά και να προσδώσουν εξτρεμιστικό χρώμα στο κίνημα του Πολυτεχνείου. Ο γνήσιος πομπός όμως αντέδρασε αμέσως, με ανακοίνωση που επαναλαμβανόταν συνεχώς: «Πληροφορηθήκαμε ότι λειτουργεί ραδιοφωνικός σταθμός, που αυτοαποκαλείται ραδιοφωνικός σταθμός Πολυτεχνείου μεταδίδοντας εξτρεμιστικά συνθήματα, όπως «κάτω το κράτος» και άλλα. Λαέ τη Αθήνας, λαέ της Ελλάδος... Καταγγέλλουμε αυτή την προβοκατόρικη ενέργεια των οργάνων της δικτατορίας, που έχουν σκοπό να μας διασπάσουν και να μας αποκόψουν από τον κοινό ενωτικό αγώνα του ελληνικού λαού...».

Το πρωί της 15ης Νοεμβρίου άρχισαν να συρρέουν πολυάριθμοι φοιτητές μέσα στο Πολυτεχνείο, ενώ κατά μάζες εγκαθιστάντο στη γύρω περιοχή. Δεν ήταν όμως μόνο φοιτητές. Συντεταγμένες ομάδες οίκοδόμων με πλακάτ μπήκαν στο κτιριακό , συγκρότημα, με πολλά μέλη της ΚΝΕ. Το  κίνημα του Πολυτεχνείου προσελάμβανε έτσι μορφή και σύνδεση που ξεπερνούσε κατά πολύ τον «Παρισινό Μάη». Εκεί ήταν στενά φοιτητικό, απομονωμένο οργανικά από την εργατική τάξη και τα άλλα στρώματα του πληθυσμού. Εδώ, άρχισε να παίρνει τη μορφή συμμαχίας φοιτητών και εργατών, στην οποία προσχωρούσαν με γοργό ρυθμό, τόσο μέσα στο χώρο, όσο και στη μαζική συγκέντρωση στη γύρω περιοχή, όλες οι τάξεις. Ο Παπαδόπουλος άρχισε ν' ανησυχεί σοβαρά. Προβοκάτορες και όργανα της ΚΥΠ και της ΕΣΑ, μαζί με αστυνομικούς, άρχισαν να ζώνουν την περιοχή. Η κορύφωση του δράματος πλησίαζε. Σε λίγο οι ερπύστριες του μοιραίου τανκ θ' αντηχούσαν στην οδό Πατησίων. Η  Χούντα ένιωθε ότι το έδαφος κλονιζόταν κάτω από τα πόδια της...

Πηγή : "Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"