Τάκης Κατσιμάρδος : Πρόωρες οι 3 στις 4 εκλογικές αναμετρήσεις

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ «ΘΕΣΜΟΣ» Η ΜΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΤΕΤΡΑΕΤΙΑΣ

Πρόωρες οι 3 στις 4 εκλογικές αναμετρήσεις

Αν η επίσπευση των εκλογών συνιστούσε αμάρτημα, ουδείς πολιτικός ηγέτης αναμάρτητος... Συμπεριλαμβανομένων όλων των πρωθυπουργών της Μεταπολίτευσης, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου, έως τον Αντώνη Σαμαρά και τον Αλέξη Τσίπρα.

Ο καθένας με τον τρόπο του, και ανεξαρτήτως των λόγων που επικαλέστηκε, έχει καταφύγει στη διενέργεια πρόωρων εκλογών.

Αν παραλειφθεί η αναγκαστική προσφυγή στις κάλπες τον περασμένο Ιανουάριο λόγω αδυναμίας εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας και υποθέτοντας ότι οι συγκεκριμένες εκλογές δεν ήταν στους σχεδιασμούς της κυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ (γεγονός αμφισβητήσιμο) η αναμέτρηση του Μαΐου 2012 συνιστά άλλη μία κλασική περίπτωση εκλογικής επίσπευσης για κομματικούς λόγους. Τις πρώτες εκλογές εκείνης της χρονιάς, σε συνθήκες που παραπέμπουν στις σημερινές από την άποψη της κρίσης, προκάλεσε η ηγεσία της ΝΔ. Εξι μήνες μετά τη συγκρότηση της κυβέρνησης συνεργασίας (Νοέμβριος 2011) απόσυρε τη στήριξή της, με αποτέλεσμα την πτώση της κυβέρνησης Παπαδήμου (Μάιος 2012).

Η ΝΔ από την ίδρυσή της (1974) ως και σήμερα δεν έχει να επιδείξει ούτε μια πλήρη κυβερνητική θητεία! Ακόμη και στη μακρότερη κυβερνητική περίοδο (1977-1981), με πρωθυπουργούς τους Κ. Καραμανλή και Γ. Ράλλη (μετά τη μεταπήδηση του πρώτου στην Προεδρία της Δημοκρατίας) δεν συμπλήρωσε τυπικά πλήρη τετραετία.

Εξω από το εκλογικό κέντρο την προδικτατορική εποχή. Ολες οι εκλογές της περιόδου ήταν «έκτακτες».

Στον τομέα αυτό η ΝΔ ακολούθησε πιστά την «παράδοση» που οικοδόμησαν όλα τα συντηρητικά κόμματα από τις αρχές ακόμη του προηγούμενου αιώνα (Λαϊκό Κόμμα, Συναγερμός, ΕΡΕ). Δεν αποτελούσε όμως την εξαίρεση. Ο κανόνας στα νεοελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά είναι η πρόωρη διάλυση της Βουλής και η εσπευσμένη προκήρυξη εκλογών. Το φαινόμενο της μη ολοκλήρωσης της κυβερνητικής θητείας διαπερνά τον 21ο αιώνα μέχρι σήμερα, ολόκληρο τον προηγούμενο, ενώ εντοπίζεται και ακόμη παλιότερα. Η διαμόρφωση αυτής της «παράδοσης» οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι στα Συντάγματα πριν από το 1975, η συχνή διάλυση της Βουλής και οι πρόωρες εκλογές ήταν ένα από τα μέσα της βασιλικής αυλής για τον έλεγχο των κυβερνήσεων και της εξουσίας.

Αρχής γενομένης από τον μοναρχικό καταστατικό χάρτη του 1844, ως και εκείνον της βασιλευόμενης δημοκρατίας του 1952, η Βουλή μπορούσε να διαλυθεί μόνο με πρωτοβουλία του ανωτάτου άρχοντα. Επιπλέον ο ίδιος μπορούσε να αναστείλει τη λειτουργία της όποτε το θεωρούσε σκόπιμο: «Ο βασιλεύς έχει το δικαίωμα άπαξ μόνο να αναστέλλη τας εργασίας της Βουλευτικής Συνόδου, είτε αναβάλλων την έναρξιν είτε διακόπτων την εξακολούθησιν αυτών» (Σύνταγμα 1911). Αξίζει να σημειωθεί πως από το 1843, όταν ψήφισαν για πρώτη φορά οι Ελληνες και η κυβερνητική θητεία ήταν τριετής, σε 64 εκλογικές αναμετρήσεις (1843-2015) η Βουλή διαλύθηκε πρόωρα σε 45 περιπτώσεις. Ετσι, η τυπική συμπλήρωση της τετραετίας είναι πολύ σπάνιο φαινόμενο.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υποβάλλει τα σέβη του στο ζεύγος Παύλου - Φρειδερίκης.

Η τωρινή εσπευσμένη προσφυγή στις κάλπες από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, αν και δεν ξεφεύγει από τον κανόνα, έχει μια τουλάχιστον σημαίνουσα ιδιομορφία: για πρώτη φορά καταφεύγει στη διαδικασία μια κυβέρνηση που εκλέχτηκε στη βάση ενός προγράμματος (αντι-μνημόνιο, αντι-λιτότητα) και σε συνέχεια την ίδια περίοδο καλείται να εφαρμόσει ένα άλλο διαφορετικό (μνημόνιο, λιτότητα).

Προτάσεις που έμειναν στο συρτάρι

 
Αρκετές φορές στο παρελθόν το ζήτημα της πρόωρης διάλυσης της Βουλής απασχόλησε πολιτικούς και ειδικούς επιστήμονες. Σε κάθε σχεδόν αναθεώρηση ή εξαγγελία αλλαγής του Συντάγματος του 1975 διατυπώνονταν διάφορες προτάσεις. Ετσι, για παράδειγμα προτάθηκε κατά καιρούς:

Στο βήμα της Βουλής τον Σεπτέμβριο του 1977 «εισάγει» τον κανόνα των πρόωρων μεταπο-λιτευτικών εκλογών.

Με ρητή συνταγματική διάταξη να εξαντλείται η τετραετής θητεία.

• Ως αποτρεπτικό μέτρο η Βουλή, που προκύπτει από πρόωρες εκλογές, να θητεύει μόνον το συνταγματικώς απομένον διάστημα μέχρι τη συμπλήρωση της τετραετίας και όχι να διανύει μια νέα τετραετία.
• Κατάργηση της συνταγματικής διάταξης που επιτρέπει στην κυβέρνηση να προσφεύγει στη λαϊκή ετυμηγορία για «εθνικά θέματα εξαιρετικής σημασίας».
• Αποσύνδεση της εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας από τη διάλυση της Βουλής και τη διενέργεια εκλογών λόγω αδυναμίας για ανάδειξή του.
• Υιοθέτηση του «νορβηγικού μοντέλου», σύμφωνα με το οποίο η Βουλή, συνταγματικά, εκλέγεται «κάθε τέταρτο έτος... στα τέλη Σεπτεμβρίου» και δεν επιτρέπεται η διάλυσή της για κανένα λόγο.

Οι προτάσεις αυτές, όπως κι άλλες παραπλήσιες, ουδέποτε έφθασαν θεσμικά στη Βουλή.

ΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ

Την τετραετία «έβγαλαν» μόνο οι Ελ. Βενιζέλος και Α. Παπανδρέου

Η τετραετής θητεία της Βουλής καθιερώθηκε με το Σύνταγμα του 1864. Η διάρκειά της ορίζεται με ακρίβεια σε όλους τους μεταγενέστερους καταστατικούς χάρτες της Πολιτείας (1911, 1951 και 1975): «Οι βουλευτές εκλέγονται για τέσσερα συνεχή έτη που αρχίζουν από τη μέρα των γενικών εκλογών». Από την εποχή που πρωτοκαθιερώθηκε η τετραετής θητεία μέχρι και τον περασμένο Ιανουάριο, έγιναν στη χώρα συνολικά 57 εκλογικές αναμετρήσεις. Οι 44 από αυτές ήταν πρόωρες, σύμφωνα με το πνεύμα και το γράμμα των σχετικών συνταγματικών διατάξεων. Σε ποσοστά αυτό μεταφράζεται γύρω στο 80%. Η εικόνα αυτή δεν μεταβάλλεται ουσιωδώς αν συνυπολογιστούν οι προγενέστερες εκλογικές αναμετρήσεις από το 1843. Συμπλήρωση της θητείας σημειώνεται μόνο δυο φορές τον 20ό αιώνα, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο την περίοδο 1928-1932 και τον Ανδρέα Παπανδρέου 1985-1989. Πλήρη ουσιαστικά τετραετία, αν όχι και τυπικά, καθώς απέμεναν ακόμη μερικές βδομάδες ή μήνες, συμπλήρωσαν κι άλλοι πρωθυπουργοί. Ο Χαρίλαος Τρικούπης τις περιόδους 1882-1885 και 1897-1890, ο Γεώργιος Θεοτόκης 1906-1910, ο Γεώργιος Ράλλης 1980-1981 και ο Κώστας Σημίτης 2000-2004. Υπάρχουν ακόμη και μερικές ιδιόμορφες περιπτώσεις, όπως είναι η αναβίωση της Βουλής των «Λαζάρων» (εκλέχτηκε το 1915 και «επαναλειτούργησε» μετά την επάνοδο του Βενιζέλου το 1917) και η επιμήκυνση της θητείας του Ελ. Βενιζέλου το 1920.

ΤΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΙΚΗΤΕΣ 

ΤΩΝ «ΕΚΤΑΚΤΩΝ» ΕΚΛΟΓΩΝ

Οριακό το προβάδισμα για την επισπεύδουσα κυβέρνηση

Καθώς η χώρα βαδίζει πάλι σε πρόωρες εκλογές, με παραίτηση κυβέρνησης αυτή τη φορά, εγείρεται το ερώτημα: η πρόωρη προκήρυξη ευνοεί την κυβέρνηση ή την αντιπολίτευση;

Από τα αποτελέσματα των εσπευσμένων εκλογικών αναμετρήσεων στα κοινοβουλευτικά χρονικά δεν προκύπτει μια ξεκάθαρη απάντηση.

Από τα στατιστικά στοιχεία προκύπτει ένα αμφίσημο συμπέρασμα: περίπου στις μισές περιπτώσεις η κυβέρνηση που κατέφυγε πρόωρα σε εκλογές αναδείχτηκε νικήτρια. Στις υπόλοιπες, οι κυβερνήσεις που προκύψανε από πρόωρες, ήταν διαφορετικές από κείνες οι οποίες τις επισπεύσανε ή τις διενεργήσανε (αναγκαστικά ή όχι).

Στην πραγματικότητα, ενώ η στατιστική δείχνει ισοπαλία, υπερισχύουν οι περιπτώσεις εκλογικής νίκης της θητεύουσας και επισπεύδουσας κυβέρνησης. Επειδή δεκατέσσερις (14) εκλογικές αναμετρήσεις έγιναν από «υπηρεσιακές», οι οποίες, φυσικά, δεν πήραν μέρος στις εκλογές και τις διαδέχτηκαν, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κυβερνήσεις οι οποίες προκάλεσαν τον διορισμό τους με την επίσπευση των εκλογών.

Αν αφαιρεθούν οι κάθε είδους «υπηρεσιακές» από τον κατάλογο, που δίνει διαφορετικές κυβερνήσεις πριν και μετά τις εκλογές, οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ηττήθηκαν καθαρά στις εκλογές οι επισπεύδουσες κυβερνήσεις μειώνονται αισθητά.

Το γενικό συμπέρασμα για όλες τις κοινοβουλευτικές εποχές είναι πως το κυβερνητικό σχήμα που προκαλεί πρόωρες εκλογές στις περισσότερες περιπτώσεις κερδίζει, παρά χάνει με το άνοιγμα της κάλπης.

Η τάση αυτή βεβαίως έχει τη λογική της εξήγηση. Αφού συνήθως οι έκτακτες εκλογές διενεργούνται σε συνθήκες που θεωρούνται ευνοϊκές για την επισπεύδουσα κυβέρνηση.

Η εικόνα, όμως, αυτή μεταβάλλεται στο πλαίσιο διαφορετικών κοινοβουλευτικών περιόδων. Αλλοτε επικρατεί η μια τάση κι άλλοτε η άλλη.

Στη Μεταπολίτευση

• Σε πέντε πρόωρες εκλογές (1977, 1985, 1996, 2000, 2007) η επισπεύδουσα κυβέρνηση βγήκε νικήτρια από τις κάλπες.
• Σε τέσσερις περιπτώσεις η επισπεύδουσα ηττήθηκε (1981, 1993, 2004, 2009).
• Σε δυο αναμετρήσεις (1990, 2015), που αναγκάστηκε η κυβέρνηση να επισπεύσει κέρδισε η αντιπολίτευση.
• Υπάρχουν τρεις ιδιόμορφες (1989 και διπλές του 2012), που προκάλεσαν κυβερνητικά κόμματα, αλλά στο τέλος προκύψανε κυβερνήσεις συνεργασίας.

Η μεταπολεμική εικόνα

• Από την απελευθέρωση της χώρας και τις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, μέχρι την επιβολή της δικτατορίας το 1967, μεσολάβησαν εννιά πρόωρες εκλογικές αναμετρήσεις. Στις επτά από αυτές (1946, 1950, 1951, 1956, 1958, 1961, 1964) τις εκλογές κέρδισαν οι κυβερνήσεις, οι οποίες τις προκήρυξαν και επέσπευσαν (στον υπολογισμό συγκαταλέγονται και οι περιπτώσεις που προκύψανε μετεκλογικά συγγενή πολιτικά σχήματα).
• Σε δυο περιπτώσεις (1952 και 1963) οι κυβερνήσεις που επισπεύσανε ηττήθηκαν...

Προπολεμικά

 
Από την έλευση του Βενιζέλου ως την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά (1936) έγιναν 11 πρόωρες εκλογικές αναμετρήσεις. Οσες προκήρυξε πρόωρα ο Ελ. Βενιζέλος μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους (1910, 1911, 1912) τις κέρδισε. Αλλά στις δυο πρόωρες μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1920, 1933) ηττήθηκε.

1974-2015

 

Νικητές και ηττημένοι στις κάλπες της Μεταπολίτευσης

Μεταπολιτευτικά, από τις πρόωρες εκλογές ωφελημένοι -σε οριακό ποσοστό- προκύπτει ότι αναδείχτηκαν οι επισπεύδοντες (κυβέρνηση και κόμματα που τις προκαλούν με τον έναν ή άλλο τρόπο). Κάθε περίπτωση, όμως, πρέπει να εξετάζεται συγκεκριμένα για την εξαγωγή τυχόν «προβλέψεων» στην αναμέτρηση της 20ής Σεπτεμ-βρίου 2015. Παρακάτω περιλαμβάνονται οι νίκες και οι ήττες σε όλες τις πρόωρες μεταπολιτευτικές εκλογικές αναμετρήσεις:

24/7/1974 -21/11/1974 Κωνσταντίνος Καραμανλής Μετά την πτώση της χούντας η κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» προκήρυξε εκλογές με υπηρεσιακούς υπουργούς (17/11/1974) και νίκη της ΝΔ του Κ. Καραμανλή.

21/11/1974 -28/11/1977 Κωνσταντίνος Καραμανλής Εκλογές με υπηρεσιακή (20/1/1977) και νίκη της ΝΔ.

10/5/1980 -21/10/1981 Γεώργιος Ράλλης Εκλογές με υπηρεσιακούς υπουργούς και ήττα της ΝΔ.

21/10/1981 -5/6/1985 Ανδρέας Παπανδρέου Εκλογές με υπηρεσιακούς υπουργούς (2/6/1985) και νίκη του ΠΑΣΟΚ.

11/4/1990 -13/10/1993 Κωνσταντίνος Μητσοτάκης Εκλογές με υπηρεσιακούς (10/10/1993) και ήττα της ΝΔ.

22/1/1996 - 25/9/1996 Κωνσταντίνος Σημίτης Εκλογές με υπηρεσιακούς (22/9/1996) και νίκη του ΠΑΣΟΚ.

25/9/1996 -13/4/2000 Κωνσταντίνος Σημίτης Εκλογές με υπηρεσιακή (9/4/2000) και νίκη του ΠΑΣΟΚ.

13/4/2000 -10/3/2004 Κωνσταντίνος Σημίτης Εκλογές με υπηρεσιακούς (7/3/2004) και ήττα του ΠΑΣΟΚ.

10/3/2004 -19/9/2007 Κώστας Καραμανλής Εκλογές με υπηρεσιακούς (19/9/2007) και νίκη της ΝΔ.

19/9/2007 -6/10/2009 Κώστας Καραμανλής Εκλογές (6/10/2009) και ήττα της ΝΔ.

6/10/2009 -11/11/2011 Γιώργος Παπανδρέου Διάδοχη κυβέρνηση συνεργασίας Παπαδήμου (11/11/2011-16/5/2012), διπλές εκλογές με υπηρεσιακή (6/5 και 17/6/2012), ήττα του ΠΑΣΟΚ, νίκη του κόμματος της ΝΔ) που προκάλεσε τις εκλογές.

17/6/2012 -25/1/2015 Αντώνης Σαμαράς Πρόωρες εκλογές, λόγω αδυναμίας ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας και ήττα των κυβερνητικών κομμάτων (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ).

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr