ΕΝΑ ΛΕΥΚΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟ

ΕΝΑ ΛΕΥΚΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟ

Ένας άγιος και δεκάδες λόγιοι η «κληρονομιά» του ευεργέτη Βαρβάκη

Το πρότυπο σχολείο που φτιάχτηκε στην οδό Αθηνάς το 1860 με χρήματα του μεγάλου εμπόρου από τα Ψαρά και η μετέπειτα μεταφορά του μέσα από ένα λεύκωμα που αποτυπώνει την ιστορία των τελευταίων 150 ετών

Από τη Γιώτα Βαζούρα

ΕΠΑΝΩ στους μαυροπίνακες των σχολικών αιθουσών του άφησαν ανε­ξίτηλα τα ίχνη τους από κιμωλία ένας άγιος, διαπρεπείς καθηγητές και λό­γιοι, ενώ από τα θρανία του πέρασαν μαθητές που μετέπειτα διακρίθηκαν στη λογοτεχνία, στη φιλοσοφία, τη δημοσιογραφία. Mακρύς κατάλογος των επιφανών αποφοίτων του, Άγιος Νεκτάριος, Γεώργιος Δροσίνης, Αντώνης Σαμαράκης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Ευάγγελος Αβέρωφ, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Κώστας Αξελός, Βλάσης Κανιάρης, Φρέντυ Γερμανός, Τίτος Πατρίκιος καθώς και πολλοί ακόμη φοίτησαν στο ιστορικό Βαρβάκειο, ένα σχολικό ίδρυμα που δημιουργήθηκε χάρη στο μεγαλό­πνοο όραμα ενός σπουδαίου Έλληνα ευεργέτη, του Ιωάννη Βαρβάκη.

Η εκπαιδευτική πορεία του αλ­λά και το πλούσιο παρελθόν του ανα­δεικνύονται μέσα από το πολυτελές λεύκωμα που εκδόθηκε πριν από λί­γο καιρό με τίτλο «150 χρόνια Βαρβά­κειο. Η σχολική ζωή σε ένα ιστορικό σχολείο». Μέσα από τις περίπου 120 σελίδες του ξεπηδούν πληροφορίες που εκτείνονται χρονολογικά από την ανέγερση του πρώτου κτιρίου του σχολείου έως και το 2000 σε μια κα­λαίσθητη έκδοση, που περιλαμβά­νει μοναδικό αρχειακό υλικό, σπάνιες φωτογραφίες καθώς και μαρτυρίες από τους αποφοίτους του πρότυπου σχολικού ιδρύματος. Την επιμέλεια του υλικού έχουν κάνει οι καθηγήτριες φιλόλογοι του Βαρβακείου Πειρα­ματικού Γυμνασίου Ελενα Γκίκα και Μαίρη Μπελογιάννη, ενώ την καλ­λιτεχνική φροντίδα του λευκώματος έχουν αναλάβει οι απόφοιτοι του Βαρβακείου Αρίσταρχος Παπαδανιήλ και Αγγελική Μιχαλοπούλου - Καρρά. Στις 31.5.2014 μάλιστα έγινε και η πρώτη επίσημη παρουσίαση του λευκώματος -που φέρει την εκδοτική σφρα­γίδα του Βαρβακείου Ιδρύματος-, σε μια ξεχωριστή βραδιά στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.

Η ιστορία του διαπρεπούς Ελλη­να, του εθνικού ευεργέτη από τα Ψα­ρά Ιωάννη Βαρβάκη, που ενέπνευσε ακόμη και τον σκηνοθέτη Γιάννη ' Σμαραγδή στο φιλμ «Ο Θεός αγαπά­ει το χαβιάρι», είναι σύμφυτη με την πορεία ενός από τα αρχαιότερα σχο­λεία της χώρας μαδ. Η δημιουργία του άλλωστε έγινε με τη γενναιόδωρη δωρεά των 300.000 ρουβλίων που άφησε εκείνος στη διαθήκη του εν έτει 1824. Επιθυμία του ήταν με το ποσό αυτό να ανεγερθεί «ένα κεντρικόν εθνικόν σχολείον» προκειμένου «να ανακαλεσθώσιν αι τέχναι και αι επιστήμαι στην Ελλάδα».

Το νεοκλασικό

Το όνειρο του έγινε πραγματικότητα 36 χρόνια μετά τη δωρεά του και πιο συγκεκριμένα το 1860, με την ανοικο­δόμηση ενός επιβλητικού κτιρίου που υψώθηκε στο τετράγωνο που ορίζουν οι οδοί Αθηνάς, Αρμοδίου, Αριστογείτονος και Σωκράτους. Επρόκειτο για ένα κτίσμα που ακολουθούσε έναν αυστηρό νεοκλασικό ρυθμό, το κυρί­αρχο στοιχείο του οποίου ήταν η υπε­ρυψωμένη κυρία είσοδος με τους τέσσερις κομψούς κίονες, που στεφανώνονταν από ένα κομψό αέτωμα.

Σε αυτό το επιβλητικό κτίριο, με τη θαυμάσια αίθουσα τελετών και το υπόγειο -όπου κυκλοφορούσε με την άδεια του διευθυντή ένας μικροπωλητής που πουλούσε σάμαλι-, στεγά­στηκε το Βαρβάκειο καθ* όλη τη δι­άρκεια των δύο Παγκόσμιων Πολέ­μων και την Κατοχή. Μάλιστα, την κρίσιμη εκείνη περίοδο της Κατοχής το κτίριο, εκτός από σχολικός χώρος, χρησίμευε και ως καταφύγιο αντιαεροπορικής προστασίας, πρό­χειρο νοσοκομείο, όπου δίνονταν οι πρώτες βοήθειες, ενώ μετά τον βομ­βαρδισμό του Πειραιά (Ιανουάριος 1944) και για κατάλυμα των βομβοπλήκτων.

Όπως αναφέρεται και στο ενδια­φέρον λεύκωμα, η γειτνίαση με την περίφημη Βαρβάκειο Αγορά -η οποία λειτουργεί στην οδό Αθηνά αδιαλείπτως από το 1886- για το σχολείο εί­χε και τα αρνητικά της. Σύμφωνα με τον καθηγητή και λόγιο Αλέξανδρο Σαρρή, ο οποίος υπηρέτησε στο σχο­λείο από το 1907 έως και το 1951 «στο Βαρβάκειο οι μαθητές, διά να εισέλ­θουν εις το σχολείον, έπρεπε να πε­ράσουν από μέγα πλήθος ανθρώπων πωλούντων και αγοραζόντων με αλαλαγμούς και αντεγκλήσεις. Πολλάκις διαγκωνιζόμενοι προς αυτούς, εν καιρώ δε βροχής, να βουτηχθούν στις λάσπες των ανεπίστρωτων εκείνων δρόμων. Κατά την ώραν δε πάλιν των μαθημάτων έφθανον είς τας αίθουσας, ιδίως των διδασκομένων είς τον α' όροφον, αι στεντόρειαι φωναί των μονίμως έξωθεν εγκατεστημένων μικρεμπόρων ή των πλανοδίων, σίτινες οδηγούν είς την αγοράν προς πώλησιν αγέλας χοιριδίων ή διάνων, των οποίων αι κραυγαί συνωδεύοντο πολλάκις και με τας μουσικάς συμφωνίας λατερνατζήδων». Η μαύρη» σελίδα στην ιστορία του κτιρίου γράφτηκε το 1944, την εποχή των Δεκεμβριανών, με την πυρπόληση και την καταστρο­φή του επιβλητικού νεοκλασικού, το οποίο τελικά κατεδαφίστηκε το 1956.

Τα μαθήματα συνεχίστηκαν στο Θ^' Γυμνάσιο, στην πλατεία Κουμουν­δούρου, αλλά και στο Α^' Γυμνάσιο, στην οδό Μέτωνας, ενώ το 1946 το Βαρβάκειο συστεγάστηκε με το Α^' και το Γ Δημοτικό σε κτίριο της οδού Κωλέττη. Εκεί παρέμειναν οι εγκαταστάσεις του έως και τη δεκαετία του 70, ενώ στη συνέχεια το σχολείο με­ταστεγάστηκε στο κτίριο της παλαιάς Γερμανικής Σχολής, στη συμβολή των οδών Αραχώβης και Ασκληπιού, στα Εξάρχεια Η μετακόμισή του στο Ψυχικό, εκεί όπου βρίσκεται έως και σήμερα, πραγματοποιήθηκε το 1983-1984, ενώ η φοίτηση των κοριτσιών στο σχολείο -καθότι ως τότε ήταν αρ­ρένων- ξεκίνησε τη δεκαετία του '80.

Σπουδαίες προσωπικότητες φοί­τησαν σπς σχολικές αίθουσες του, με πρώτο τον άγιο Νεκτάριο, που είναι και ο προστάτης του σχολείου.

Λατέρνα, φτώχεια και... παστουρμάς μαζί με τα μαθήματα στην Ακρόπολη

ΘΕΛΚΤΙΚΕΣ πληροφορείς που αφορούν τη σχολική ζωή στο Βαρβά­κειο αναδύονται μέσα από το εν λό­γω λεύκωμα. Όπως, για παράδειγμα, το γεγονός ότι οι μαθήτριες του Αρσα­κείου συνήθιζαν να αποκαλούν τους βαρβακειόπαιδες περιπαικτικά... παστουρματζήδες, επειδή η οδός Αρμο­δίου, όπου βρισκόταν το σχολείο, μύ­ριζε από μακριά παστουρμά. Ακόμη και για τους μαθητικούς περιπάτους μαθαίνουμε, εκπαιδευτικές βόλτες που διοργάνωνε ο καθηγητής Αλέξανδρος Σαρρής στην Ακρόπολη ή την Πνύκα, όπου τα παιδιά διάβαζαν από το αρχαίο κείμενο Ισοκράτη ή Δημοσθένη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν ακόμη και οι ευχάριστες παρεμβολές εν ώρα μαθήματος. Όπως για πα­ράδειγμα τα., γκαρίσματα των ζώων αλλά και οι ήχοι της λατέρνας που ακούγονταν έξω από το παλαιό Βαρβάκειο, στην οδό Αθηνάς. Σε αυτό το μισογκρεμισμένο κτίριο συνήθι­ζαν να πηγαίνουν ακόμη οι μαθητές, όπως αναφέρουν, την περίοδο 1950-1951, για να κάνουν γυμναστική κα­θότι οι εγκαταστάσεις στην οδό Κωλέττη δεν είχαν μεγάλη αυλή

Ξεφυλλίζοντας την ενδιαφέρου­σα έκδοση μπορεί κανείς να δει εισηγήσεις διευθυντών και καθηγητών του Βαρβακείου, μια ενδελεχή έρευ­να που εκπόνησαν οι μαθητές του με θέμα τη σχολική ζωή στο Βαρβάκειο από το 1930 έως το 2000 -η οποία βα­σίστηκε σε αυθεντικές μαρτυρίες-, αλλά και πλούσιο φωτογραφικό υλι­κό από τις δραστηριότητες του. Το εν λόγω υλικό προήλθε από αρχεία απο­φοίτων, του Εθνικού ιστορικού Μου­σείου και του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, και απο­τυπώνει με γλαφυρότητα τον ενδοσχολικό βίο στο Βαρβάκειο.

^# Info: Το λεύκωμα με τίτλο «150 χρό­νια Βαρβάκειο. Η σχολική ζωή σε ένα ιστορικό σχολείο» διατίθεται από τα γραφεία του Βαρβακείου Ιδρύματος (Ιπποκράτους 2, Αθήνα).

"κυριακάτικη δημοκρατία"