Ακρόπολη Σμαρίου

Ακρόπολη Σμαρίου

Η    Ακρόπολη Σμαρίου βρίσκεται στην κορυφή του λόφου του Προφήτη Ηλία. Η συστηματική αρχαιολογική ανασκαφή έφερε στο φως οικοδομήματα, μέγαρα, ιερά και πλήθος λατρευτικών αγγείων, πήλινων ειδωλίων, πιθαριών, μεταλλικών και λίθινων εργαλείων, σφραγίδων, κοσμημάτων και  οστά ζώων που αποδεικνύουν τη συστηματική και διαχρονική κατοίκηση του χώρου από τη Νεολιθική εποχή (γύρω στα 3000 π.Χ.) ως τα τέλη περίπου του 7ου αιώνα π.Χ.

Η θέα από την Ακρόπολη Σμαρίου είναι υπέροχη.  Το μάτι του επισκέπτη, ανεμπόδιστα, μπορεί να διακρίνει   μέχρι και το μακρινό νησί «Ντία».

Τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, η χρονολόγηση των οποίων ανάγεται στον 6ο και 7ο αιώνα π.Χ., έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, που «χτύπησε» στο Σμάρι Πεδιάδας, στο Ηράκλειο πριν μερικά χρόνια  !

Οι ανασκαφικές έρευνες άρχισαν το 1977, με κύριο σημείο εστίασης το λόφο του Προφήτη Ηλία, που δεσπόζει στην περιοχή.

Στην πορεία των ανασκαφών αποκαλύφθηκαν τρία συγκροτήματα κτιρίων με εξωτερικό περίβολο, τα οποία προσδιορίζονται στη γεωμετρική εποχή και είχαν οικοδομηθεί επάνω σε κτίριο μεσομινωικής εποχής.

Κατά την ανασκαφή μετά την απομάκρυνση σωρού από πέτρες στο σημείο αυτό, βγήκαν, στην επιφάνεια τρία κομμάτια από πήλινα πλακίδια, γεγονός που οδήγησε στην πεποίθηση ότι επρόκειτο για ιερό χώρο!

Πραγματικά, σιγά σιγά, οι ανασκαφές έφεραν στην επιφάνεια δωμάτιο διαστάσεων 2.30 επί 2.60, στο εσωτερικό του οποίου βρέθηκαν κι άλλα πλακίδια με ανάγλυφες, αυτή τη φορά, πάραστάσεις, καθώς και δυο αγγεία με περίεργο σχήμα, που πιθανότατα χρησιμοποιούνταν ως σκεύη λατρείας (θυμιατήρια).

Οι ανάγλυφες παραστάσεις στα πλακίδια αναπαριστούν γυναικεία μορφή με κράνος, πέπλο και περίβλημα στους ώμους.

Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι πρόκειται για τη θεά Αθηνά και το ξεχωριστό στην όλη υπόθεση είναι ότι η Αθηνά δεν παρουσιάζεται όπως έως τώρα είχαμε συνηθίσει, κρατώντας δηλαδή όπλα, αλλά κλαδί από κάποιο φυτό στο ένα χέρι και ίσως κάποιο καρπό στο άλλο.

Όπως εξήγησε τότε η αρχαιολόγος κ. Δέσποινα Βαλιάνου, η οποία ήταν και η επικεφαλής στην ανασκαφική προσπάθεια, το ιερό εξακολούθησε να λειτουργεί και μετά την εγκατάλειψη της Ακρόπολης.

Η πρώτη εγκατάλειψη του χώρου πιθανολογείται ότι έγινε ξαφνικά, ίσως μετά από σεισμό και πρόκληση πυρκαγιάς, σημάδια της οποίας βρίσκονται κατά τις ανασκαφές.

Η δεύτερη εγκατάλειψη έγινε σταδιακά, τον 7ο αιώνα μάλλον, επειδή υπήρχε κίνδυνος που να επιβάλει να μη ζουν ψηλά στο λόφο, οπότε δημιούργησαν οικισμούς στην πεδιάδα, κάτω από τον Προφήτη Ηλία. Οικισμοί, όμως, έχουν αποκαλυφθεί και στους πρόποδες του λόφου, που ανήκουν στη ρωμαϊκή και κλασική εποχή.

Οι ανασκαφές στην «Ακρόπολη Σμαρίου», όπως ονομάστηκε από τους αρχαιολόγους, έφεραν στην επιφάνεια  ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι τεκμηριωμένα  η περιοχή κατοικείται από τα Πρωτομινωικά χρόνια (μέσα 3ης χιλιετίας π.Χ. περ..) Στο Σμάρι, σημαντικότερη ανασκαμμένη θέση είναι η Ακρόπολη του λόφου του Προφήτη Ηλία. Τα αρχιτεκτονικά λείψανα, που έχουν βρεθεί παραπέμπουν σε συνεχή χρήση του χώρου από τη Μεσομινωική μέχρι και την Ανατολίζουσα εποχή (1800 - 630 π.Χ.). Στην κορυφή του λόφου, σε έξαρμα διαστάσεων 30 x 40 μ. (Τρουλλί) και εντός ισχυρού περιβόλου έχουν ανασκαφεί τρία παράλληλα επιμήκη οικοδομήματα, ιερός οίκος της Αθηνάς Εργάνης, αύλειοι χώροι και βοηθητικά κτίσματα, όλα χρονολογούμενα στη Γεωμετρική/Ανατολίζουσα εποχή (800-630 π.Χ. περ.). Γύρω από τα κτίρια της κορυφής του Τρουλλίου είχε αναπτυχθεί οικισμός εντός δευτέρου περιβόλου με δίπυλο. Από τον οικισμό αυτό έχουν ανασκαφεί λίγα μεγαρόσχημα κτίρια, με ίχνη καταστροφής από πυρκαγιά γύρω στο 1000 π.Χ., αποθήκες, εργαστήρια και ένα κτίσμα με ταφική πυρά ΥΜ ΙΙΙΓ περιόδου (1200-1100 π.Χ. περίπου). Στην ευρύτερη περιοχή του Σμαρίου έχουν ανασκαφεί δέκα εγκαταστάσεις χρονολογούμενες από τα μινωικά έως και τα ρωμαϊκά χρόνια με αξιολογότερες και επισκέψιμες το θολωτό τάφο στο λόφο Λειβαδίτσα και μια ρωμαϊκή αγροικία στην είσοδο του χωριού.

Περιγραφή των αρχαιολογικών ευρημάτων

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τα εξής:

ΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΤΡΟΥΛΙ

Προήλθε μάλλον από την κατάρρευση ενός περίβολου που πρέπει να οικοδομήθηκε αρχικά στην Μεσομινωική ΙΙ Α ή ( παλαι-ανακτορική) εποχή γύρω στα 1800 π.Χ.

Επισκευάστηκε και επαναχρησιμοποιήθηκε στην Υστερομινωική ΙΙΙ Γ και την Γεωμετρική εποχή (1100- 800 π.Χ), μετά η ακρόπολη εγκαταλείφθηκε.

Εσωτερικά του περίβολου (μέσα από το πέτρινο τρουλί) βρέθηκαν 3 μεγάλα παράλληλα μέγαρα. Πρόκειται για μακρόστενα κτίρια που αποτελούνται από:

1ον) Έναν προθάλαμο ( πρόδομο)

2ον) Μια κύρια αίθουσα

3ον) Ένα δωμάτιο στο πίσω μέρος ( οπισθόδομο) με προσανατολισμό Α-Δ.

ΤΡΙΑ ΜΑΚΡΟΣΤΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ(ΜΕΓΑΡΑ)

Τα τρία μακρόστενα κτίρια που βρέθηκαν, βρίσκονται στο κεντρικό και στο νότιο χώρου εντός του περίβολου.

Στην κεντρική αίθουσα των 2 μεγάρων Α και Β βρέθηκε και διασώζεται ένα περιμετρικό κάθισμα, και μια κεντρική εστία. Στο κτίριο Β μάλιστα, βρέθηκε και μια μεγάλη εσχάρα γεμάτη στάχτη.

Πιστεύετε ότι γύρω από τις εστίες, κάθονταν οι άρχοντες του σπιτιού και οι φιλοξενούμενοι τους και έτρωγαν και έπιναν.

Άλλωστε  εκεί βρέθηκαν πήλινα κύπελλα και πολλά οστά ζώων, πράγμα που το επιβεβαιώνει.

Επίσης στο Μέγαρο Β βρέθηκαν λίθινα τραπέζια κατά μήκος του βορείου και του νοτίου καθίσματος.

Τα τρία κτίρια Α, Β, Γ, έχουν κοινή μεσοτοιχία και μόνον μία είσοδο από ανατολικά.

Τα μέγαρα έχουν γύρω τους ( από ανατολικά, βόρεια, και δυτικά) μεγάλες πλακόστρωτες αυλές και βοηθητικά δωμάτια τα οποία ήταν προσκολλημένα στον περίβολο.

Το Μέγαρο Γ, στο Ν-Α άκρο της ακρόπολης, ήτανε μάλλον το οίκημα της φρουράς γιατί βρίσκεται δίπλα στην μοναδική είσοδο της ακρόπολης.

ΕΝΑΣ ΙΕΡΟΣ ΟΙΚΟΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟΣ ΣΤΗΝ ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ

Στην αυλή Βόρεια βρέθηκε ένα μικρό κτίριο  που έχει έναν προθάλαμο και έναν κυρίως θάλαμο και μάλλον πρόκειται για έναν ιερό οίκο αφιερωμένο στην Θεά Αθηνά γιατί βρέθηκαν αναθήματα.

Επίσης στο δάπεδο και γύρω από έναν πεσσοειδή βωμό-τραπέζι  βρέθηκαν πήλινα ειδώλια και πλακίδια με την αναπαράσταση της Αθηνάς, τα οποία πρέπει να ήτανε κρεμασμένα στον τοίχο ως εικονίδια ή τάματα.

Στα πλακίδια αυτά η Αθηνά φοράει ένα βαρύ πέπλο με κάθετες πτυχώσεις, έμβλημα στους ώμους, φέρει κράνος αλλά παριστάνεται ειρηνική και κρατάει άνθος ροδιάς.

Την Θεά Αθηνά την είχανε προστάτιδα της ακρόπολης αλλά και προστάτιδα των καλλιεργειών  και των τεχνών.

Τα μέγαρα αυτά ανήκουν στη Γεωμετρική εποχή αλλά ανακατασκευάστηκαν στο 9ο-7ο αιων. π.Χ.

Η ακρόπολη πρέπει μάλλον να εγκαταλείφθηκε (και όχι να καταστράφηκε), και  οι άνθρωποι να πήρανε μαζί τους τα πολύτιμα αντικείμενα .

Τα Γεωμετρικά κτίρια χτιστήκανε πάνω σε αρχαιότερα μινωικά και αυτό λέγεται γιατί τα μινωικά κτίρια ( ιδιαίτερα τα Μεσομινωικά) είναι πιο καλοχτισμένα συγκριτικά με τα γεωμετρικά.

Η θεά Αθηνά

Η Αθηνά κατά την Ελληνική Μυθολογία ήταν η θεά της σοφίας, της στρατηγικής και του πολέμου. Παλαιότεροι τύποι του ονόματος της θεάς ήταν οι τύποι Αθάνα (δωρικός) και Αθήνη, το δε όνομα Αθηνά, που τελικά επικράτησε, προέκυψε από το επίθετο Αθαναία, που συναιρέθηκε σε Αθηνάα > Αθηνά. Στον πλατωνικό Κρατύλο το όνομα Αθηνά ετυμολογείται από το Α-θεο-νόα ή Η-θεο-νόα, δηλαδή η νόηση του Θεού αλλά η εξήγηση αυτή είναι παρετυμολογική.

ΠΗΛΙΝΑ ΕΙΔΩΛΙΑ ΚΑΙ ΠΛΑΚΙΔΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ

Αρχαιότατη είναι η συνήθεια των αναθημάτων ή όπως τα λέμε σήμερα, των ταμάτων. Προς εξευμενισμό του θείου και για την επίτευξη του θεραπευτικού στόχου οι ασθενείς έταζαν και προσκόμιζαν διάφορα αφιερώματα, τα οποία επέθεταν στο Ασκληπιείο. Έχουν διασωθεί  διάφορες παραστάσεις. Ορισμένες λόγου χάριν απεικονίζουν νήπια και είναι αφιερώματα που έγιναν μετά την απόκτηση παιδιού από γυναίκες με δυσκολίες στη σύλληψη ή μετά από θεραπεία άρρωστου παιδιού.

Άλλα αναθήματα παριστάνουν μέλη του σώματος: Μαστοί, χέρια, πόδια, αυτιά, μάτια κλπ. Με τα αναθήματα οι αρχαίοι ευχαριστούσαν τους θεούς για την εκπλήρωση μιας ευχής. Τα σπουδαία αυτά αφιερώματα ήταν κυρίως αγάλματα, προσφορές δηλαδή που προκαλούσαν χαρά στους θεούς.

Στην Ακρόπολη του Σμαρίου στη βόρεια αυλή του  Μεγάρου Γ, βρέθηκε ένα μικρό κτίριο όπου έχει έναν προθάλαμο και έναν κυρίως θάλαμο και πρόκειται για έναν ιερό οίκο αφιερωμένο στην θεά Αθηνά γιατί βρέθηκαν αναθήματα στο δάπεδο.

Συγκεκριμένα βρέθηκαν πήλινα ειδώλια και πλακίδια με την αναπαράσταση της Αθηνάς τα οποία σύμφωνα με την αρχαιολόγο Κα Δέσποινα Χατζή-Βαλλιάνου θα πρέπει να ήτανε κρεμασμένα στον τοίχο ως εικονίδια ή τάματα.

Στα πλακίδια αυτά η θεά Αθηνά φοράει ένα βαρύ πέπλο με κάθετες πτυχώσεις, έμβλημα στους ΄μους, φέρει κράνος αλλά παριστάνεται ειρηνική και κρατάει άνθος ροδιάς

Η θέα Αθηνά ήτανε προστάτιδα της ακρόπολης αλλά και προστάτιδα των τεχνών και των καλλιεργειών τους.

Ακόμη βρέθηκαν :

Πήλινα αγγεία με γραπτή διακόσμηση ή όχι

Μεγάλα αποθηκευτικά πιθάρια

Λίθινα εργαλεία επεξεργασίας καρπών

Μικροαντικείμενα ( σφραγίδες, μεταλλικά εργαλεία)

20.000 τεμάχια οστών ζώων

Υπολείμματα χλωρίδας, ξυλώδη φυτά, γύρη, σπόροι δημητριακών καθώς και πυρήνες ελιά

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ

 http://dialogoi.plato-academy.gr/ProjectAuthoring.aspx?iid=17862f55-361f-4623-975d-cc23ce0f0eff&op=VIEW&TOC=1

http://www.minoapediadas.gr/visitor/sights/archaeological-sites.html