Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

160 χρόνια φωτογραφία

Εικόνες καθημερινής ζωής και ιστορικά γεγονότα ζωντανεύουν σε ένα λεύκωμα των εκδόσεων  "ΜΕΛΙΣΣΑ" με 350 σπάνιες φωτογραφίες, από το 1847 μέχρι το 2007

Το βιβλίο αφηγείται μέσα από τη φωτογραφία μια ιστορική περίοδο, χωρίς το ίδιο να είναι ιστοριογραφικό. Αυτό που επιδιώκει είναι να δώσει την αίσθηση προσώπων, πραγμάτων και καταστάσεων μέσω της οπτικής καταγραφής τους.

Η φωτογραφία, από την εμφάνισή της στην Ελλάδα στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα έως σήμερα, έχει μια πορεία διάστικτη από ιστορικά γεγονότα, πολιτικές ιδεοληψίες, εναλλασσόμενες πολιτισμικές αξίες, προσωπικές δεξιότητες και αισθητικές εμμονές.

O συνδυασμός διαφορετικών φωτογραφικών ειδών, από ρομαντικές τοπιογραφίες και πρώιμα φωτοειδησεογραφικά «ντοκουμέντα», ερασιτεχνικά ενσταντανέ και ανώνυμες οικογενειακές φωτογραφίες, μέχρι σύγχρονες φωτογραφίες lifestyle και ψηφιακά επεξεργασμένες, στοχεύει όχι μόνο να αναδείξει τις συνέχειες ανάμεσα στις διαφορετικές περιόδους, αλλά και να αποδείξει ότι τα ενδιαφέροντα και οι καλλιτεχνικές ανησυχίες των σύγχρονων δημιουργών δεν διαφέρουν πολύ από εκείνες των προκατόχων τους.

Παρακάτω σας παρουσιάζω μερικούς από τους φωτογράφους που υπάρχουν μέσα σε αυτό το λεύκωμα.

Πάνος Ηλιόπουλος γεννήθηκε στη Σαρακινάδα Μεσσηνίας το 1897. Πολέμησε στη Μικρασιατική Εκστρατεία και μετά την απόλυση του μετανάστευσε στις ΗΠΑ. Στο Σικάγο, με πολλές στερήσεις και κάνοντας ταυτόχρονα διάφορες δουλειές, κατάφερε να σπουδάσει φωτογραφία και να μάθει τη χρήση κινηματογραφικής μηχανής. Το 1930 επέστρεψε στην Ελλάδα και άνοιξε φωτογραφείο στα Φιλιατρά. Πέθανε το 1985 αφήνοντας χιλιάδες εικόνες και αρνητικά, που τα παιδιά του δώρισαν στο Μουσείο Μπενάκη. 

Ο Βασίλης Μανικάκης ήταν φούρναρης στον Αη Στράτη και έμαθε τη φωτογραφική τέχνη στα μέσα της δεκαετίας του 1930, από έναν επαγγελματία φωτογράφο που ήταν εξόριστος στο νησί. Το 1940 πήρε άδεια ασκήσεως επιτηδεύματος, έκλεισε το φούρνο και αφοσιώθηκε επαγγελματικά στη φωτογραφία.

Οι αδελφές Κάντα ήταν οι πρώτες γυναίκες επαγγελματίες φωτογράφοι της Αθήνας. Ανοιξαν το πρώτο τους φωτογραφείο στην οδό Σταδίου, το 1890, και αργότερα το μετέφεραν στην οδό Ερμού. Ειδικότητα τους, τα πορτρέτα που έβγαζαν στο στούντιο τους.

Ο Γεράσιμος Δαφνόπουλος γεννήθηκε στη Σαμαρίνα Γρεβενών. Έμαθε να φωτογραφίζει από τον θείο του, ονομαστό ζωγράφο και φωτογράφο της Λάρισας, Ιωάννη Παντοστόπουλο. Τις πιο καλές προσωπογραφίες του συνήθιζε να τις επιζωγραφίζει, καθώς και ο ίδιος ήταν αυτοδίδακτος ζωγράφος. Δική του δημιουργία είναι η τελευταία φωτογραφία του μακεδονομάχου Παύλου Μελά, τον Αύγουστο του 1904.

Ο Ξενοφών Βάθης και ο αδελφός του Σόλων δημιούργησαν το πρώτο φωτογραφείο του Πειραιά γύρω στα 1860.

Ο Κωνσταντίνος Αθανασίου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και όταν ήρθε στην Αθήνα άνοιξε ένα μικρό φωτογραφείο στην οδό Ερμού. Αγαπούσε ιδιαίτερα να φωτογραφίζει αρχαία μνημεία. Μέχρι το 1896, που πέθανε, εκατοντάδες εικόνες του ταξίδεψαν σε όλη την Ευρώπη μαζί με τους εύπορους τουρίστες που προτιμούσαν το μαγαζί του για τις αναμνηστικές καρτ ποστάλ.

Ο Λάζαρος Ακκερμανίδης, από τα Σούρμενα του Πόντου, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1932 και άρχισε να δουλεύει ως φωτογράφος στο πρακτορείο των αδελφών Μεγαλοκονόμου. Ταξίδευε συχνά για τις ανάγκες του φωτορεπορτάζ. Πνίγηκε στο ναυάγιο του ατμόπλοιου «Χειμάρρα», τον Ιανουάριο του 1947.

Διαφορετικοί άνθρωποι και ιστορίες, διαφορετικές εποχές και μοίρες πάνω σ' ένα κοινό παρονομαστή, την αγάπη για τη φωτογραφία: αυτοί είναι μερικοί από τους 130 πρωταγωνιστές του βιβλίου.  Ανάμεσα τους, βέβαια, βρίσκονται και κάποιοι ήδη γνωστοί: ο Σπύρος Μελετζής, ο Κώστας Μπαλάφας, η Βούλα Παπαϊωάννου, οι αφοί Μεγαλοκονόμου, η Ελλη Σεραϊδάρη (γνωστή ως Νelly) - αλλά και νεότεροι, εν ενεργεία φωτογράφοι. 

Nelly (1950) 

Νίκος Δανιηλίδης, 2004 Η εντυπωσιακή αλλαγή του Ολυμπιακού Σταδίου και της γύρω περιοχής. Η «βιτρίνα» μιας πόλης που υποδεχόταν τον κόσμο...

Δημήτριος Κωνσταντίνου, άποψη της Αθήνας από την Ακρόπολη, πριν από το 1860. Στο κέντρο της φωτογραφίας δεσπόζει η πλατεία Συντάγματος με τα Παλαιά Ανάκτορα, σήμερα Βουλή των Ελλήνων.

Δημήτρης Χαρισιάδης, 1957. Με ανάθεση του τότε Υπουργείου Ανασυγκρότησης, ο φωτογράφος αποτυπώνει τα αποτελέσματα της δεκαετούς εφαρμογής του αμερικανικού σχεδίου βοήθειας Μάρσαλ στην ελληνική επικράτεια.

Κώστας Μπαλάφας. Κατασκευή του φράγματος των Κρεμαστών στον Αχελώο, 1962-1965.

Γιώργος Βαφιαδάκης. Μέλη της οικογένειας Νικολαΐδη, δεκαετία 1960. Η φωτογραφία αποτυπώνει, στη στάση του σώματος και στο βλέμμα της μητέρας, την ασφάλεια που της παρέχει η κυριαρχία της στο οικιακό περιβάλλον. Η απουσία πατέρα μοιάζει να αναπληρώνεται από τη συμμετρική θέση των δύο γιων της με κοντά παντελόνια - σαν να είναι... δόκιμοι άντρες.

Νίκος Μάρκου, από τη σειρά «Πέραμα», 1980-1982. Ένθερμος θιασώτης της φωτογραφίας «κοινωνικής έρευνας» ή «κοινωνικού ντοκουμέντου», όπως αυτό καθιερώθηκε κατ' αντιστοιχία του αγγλικού social documentary, ο Μάρκου επικεντρώνεται στα λιγότερο ευνοούμενα στρώματα που έμειναν εκτός του οράματος της «Αλλαγής» και των υποσχέσεων ευημερίας της δεκαετίας του 1980.

Βούλα Παπαϊωάννου (1898-1992): εκπαιδευόμενες νοσοκόμες στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο, Αθήνα πριν το 1945.

Παναγιώτης Φατσέας, 1888-1938 Ο φωτογράφος έζησε και εργάστηκε στα Κύθηρα. Στις εικόνες του περιλαμβάνονται τοπία, εκδρομείς, γιορτές, πανηγύρια και κάθε είδους στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή του νησιού την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Σ' αυτό το ιδιαίτερα καλαίσθητο λεύκωμα, μέσα από 350 σπάνιες -κυρίως ασπρόμαυρες και λιγοστές έγχρωμες- εικόνες καταγράφεται η ελληνική ιστορία από το 1847 μέχρι τις μέρες μας. Και αυτός είναι ο σκοπός της έκδοσης: να δείξει ότι η φωτογραφία δεν αναπαριστά μόνο «χαμένους κόσμους» (ή χαμένους παραδείσους, για πολλούς) και ότι η πρόσβαση που μας εξασφαλίζει στο παρελθόν δεν είναι μόνο νοσταλγική, αλλά -κατά κύριο λόγο- ιστορική. Γι' αυτό η αξία της είναι ανυπολόγιστη...

«Ο αστός που φωτογραφίζεται με την άψογη ντυμασιά και τα καλογυαλισμένα του ποδήματα, καθισμένος στην πολυθρόνα του, με το περιποιημένο του πρόσωπο και με διακριτικό φόντο τα παραπετάσματα του σαλονιού του», γράφει ο ιστορικός Σπύρος Ασδραχάς στον πρόλογο του, «ο διανοούμενος που φωτογραφίζεται με φόντο τη βιβλιοθήκη του  ο ληστοδιώκτης που φωτογραφίζεται ή τον βάζουν να φωτογραφηθεί στην ύπαιθρο έχοντας δίπλα στο πόδι του το κομμένο κεφάλι του ληστή· οι τόσοι και τόσοι νεόνυμφοι που φωτογραφίζονται στο εργαστήριο του φωτογράφου δίπλα σε ένα έπιπλο με ή χωρίς ανθογυάλι: όλα αυτά -και μύρια όσα ων ουκ έστιν αριθμός- δεν αποδίδουν μόνο ατομικές ιστορίες Μεταγράφουν κοινωνικούς κώδικες.»

Ο αναγνώστης που θα ξεφυλλίσει τις 352 σελίδες του λευκώματος θα σταθεί σε πολλά ενσταντανέ του ελληνικού παρελθόντος: σε σοβαρές πόζες εκπροσώπων της «καλής» κοινωνίας του Μεσοπολέμου, οι οποίοι συνέρρεαν στα φωτογραφεία για να πιστοποιήσουν το κύρος τους μέσα από τα επιμελώς ρετουσαρισμένα πορτρέτα που θα στόλιζαν τα σαλόνια τους, σε αγρότες στα αλώνια, χωρικές με καρδάρες και δεμάτια και βοσκούς με τοπικές ενδυμασίες (σε βουκολικές συνθέσεις που παραπέμπουν σε πίνακες του Ζαν-Φρανσουά Μιγέ και του Ζιλ Μπαστιέν-Λεπάζ), αλλά και σε στρατόπεδα εξόριστων από τη δικτατορία του Μεταξά, σε παιδικά πρόσωπα αποστεωμένα από την πείνα της Κατοχής, σε στιγμιότυπα από το Αντάρτικο, στα μεγάλης κλίμακας εργοτάξια και τις βιομηχανικές οικοδομές που έστεκαν ως μνημεία του εκσυγχρονισμού δίπλα σε αρχαίες κολόνες και βυζαντινές εκκλησίες και συνέθεταν το νέο μυθικό τοπίο της Ελλάδας στη δεκαετία του '60, στα εργοτάξια των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 2004. 

Πριν γράψω τις τελευταίες αράδες ρίχνω μια ακόμα ματιά στην αγαπημένη μου φωτογραφία. Τον Ιανουάριο του 1956, στην Καστοριά, ο φακός του Σπύρου Μέ-λετζή αποτυπώνει μια εικόνα που παραπέμπει σε χαρακτικό: οι άνθρωποι, χωμένοι στα βαριά πανωφόρια τους, τρέχουν βιαστικοί να προφυλαχθούν από το χιόνι που έχει αρχίσει να πέφτει πυκνό. Ασπρόμαυρο ενθύμιο από ζωές που τις ιστορίες τους δεν θα τις μάθουμε ποτέ...

«Η Ελλάδα μέσα από τη φωτογραφία», κυκλοφόρησε το 2007 από τις εκδόσεις Μέλισσα. Τον συντονισμός έκδοσης είχε ο ΣΠΥΡΟΣ ΑΣΔΡΑΧΑΣ, ιστορικός, επίτιμος διευθυντής κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών ενώ στην επιλογή φωτογραφιών ήταν η ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΜΟΣΧΟΒΗ και η  ΑΛΙΚΗ ΤΣΙΡΓΙΑΛΟΥ.

Από άρθρο της Τασούλας Επτακοίλη στο "Κ"