Ένα γράμμα του Γρηγόρη Ξενόπουλου

Ένα γράμμα του Γρηγόρη Ξενόπουλου

Γράμμα στην Ίριδα Κάρτερ

του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΤΕΡ*

Λίγο καιρό πριν φύγει απ' τη ζωή η καλή μου μάνα, μου δώσε να της φυλάξω (να διαφυλάξω, μάλλον) ορισμένες επιστολές, πού είχε η ίδια ξεχωρίσει από την πλούσια αλληλογραφία της, προσώπων τα οποία ιδιαίτερα αγαπούσε. Ανάμεσα σ' αυτές υπήρχαν και οι δύο του Γρηγορίου Ξενόπουλου - αν και, κατά πώς ξέρω, δεν ήταν οι μόνες πού της είχε στείλει.

Η μάνα μου αγαπούσε, τον λάτρευε τον Ξενόπουλο από τα νεανικά της χρόνια και περισσότερο από τότε πού γνώρισε στην Κέρκυρα τις χαρισματικές αδελφές Παπά* την Αγλαΐα τη ζωγράφο και την Κατίνα τη λογοτέχνιδα. Ή Αγλαΐα σύχναζε κείνη την εποχή στ' ατελιέ του παππού μου, του Γεωργίου Σαμαρτζή, για να βλέπει την εργασία του και ν' ακούει τις καλλιτεχνικές διδαχές του. "Όμως είναι η Κατίνα, πού ενέπνευσε στη μάνα μου το μεγάλο θαυμασμό της για τον Ξενόπουλο, μιλώντας της με πάθος γι' αυτόν και δωρίζοντας η δανείζοντας της τα βιβλία του.

Ό Ξενόπουλος είχε πολλές φορές πικραθεί από τις επιθέσεις των αρνητών του, πού κακόβουλα κι άδικα λέγανε πώς «"Έργα έχει, "Έργο δεν έχει». Μια τέτοια επίθεση είχε υποστεί και κάπου γύρω από τις παραμονές του πολέμου. Είναι τότε πού ή μάνα μου του έγραψε μιαν αυθόρμητη «ομολογία πίστεως» στο « Έργο» του και τις πνευματικές του αξίες. Αναμφίβολα, θα συγκίνησε τον Ξενόπουλο αυτό το ενθαρρυντικό της γράμμα, γιατί ύστερα από κάμποσο καιρό (στις 14.8.1946) θα της το θυμίσει σε μια από τις επιστολές του: «Φυλάω σαν πολύτιμο το παλιό σας εκείνο γράμμα...».

Την απάντηση του Ξενόπουλου (σ' ένα δίφυλλο γαλάζιο επιστολόχαρτο) στο πρώτο «παλιό εκείνο γράμμα» της, θαρρώ πώς έχω την υποχρέωση να το δημοσιεύσω, αφού δεν πρόκειται για ένα απλό τυπικό ευχαριστήριο σε μιαν ευγενική άγνωστη, αλλά μια εγκάρδια εξομολόγηση του συγγραφέα, ένα κείμενο με θέση κι ευαισθησία. Ιδού το:

 Η Μιρέιγ Φλερύ (κάτω) με την καθηγήτρια της μονωδίας Ίριδα Κάρτερ

«Ίριδα Ν. Κάρτερ

Όδός Δημ. Ύψηλάντου 37α

Πάτρας

Αθήναι, 42 Εύριπίδου 9 Όκτωβρίου 1940

Αγαπητή...

δεσποινίς ή κυρία; Δεν σημειώνετε στο γράμμα σας και γι' αυτό στο φάκελλο έχω τα' όνομα σας ξερό. Θα σας κακοφαινόταν - μου συνέβη πολλές φορές - αν σας έλεγα δεσποινίδα, ενώ είσθε κυρία, καθώς κι αν σας έλεγα κυρία, ενώ είσθε δεσποινίς. 'Αλλά ό,τι κι αν είσθε, εγώ σας ευχαριστώ απ' την καρδιά μου για τα καλά σας λόγια. Άκουσα κι άλλα τέτοια, αυτόν τον καιρό, από αναγνώστες κι αναγνώστριες μου, κι είχα τη μεγαλύτερη παρηγοριά στη λύπη πού μου έπροξένησαν οι επιθέσεις των «κακών ανθρώπων».

Έχω υποστεί πολλές στη ζωή μου, κι' ο κυριώτερος λόγος πού με χτυπούν τόσο άγρια - κι άδικα φαντάζομαι - είναι ό φθόνος πού προκαλεί η αγάπη εκείνων πού με διαβάζουν. Γιατί το ξέρουν καλά πώς μ αγαπούν οι αναγνώστες μου κι' οι αναγνώστριες. Βλέπουν την κυκλοφορία πού έχουν τα βιβλία μου, βλέπουν και την κοσμοσυρροή όταν παίζεται έργο μου στο θέατρο, ή κάνω διάλεξη, ή γίνεται εορτή για τα Πενηντάχρονά μου, όπως πρόπερσυ πού έγιναν τόσες. Βέβαια, δεν θά ήθελα να με χτυπούν ούτε οι δημοσιογράφοι. Αλλά να σας πω την αλήθεια, από την εύνοια τους θα προτιμούσα πάντα την αγάπη τού κοινού. Τι θα με ωφελούσε να μ' επαινούν αυτοί και το κοινόν να με αγνοή, όπως συμβαίνει με άλλους; Γι' αυτό ένα γράμμα σαν αυτό πού είχατε την καλωσύνη να μού γράψετε, με κάνει να ξεχνώ χίλια επιθετικά άρθρα.

Σας ευχαριστώ και πάλι,

Γρηγόριος Ξενόπουλος».

Ένα άλλο ωραίο γράμμα είχε στείλει ό Ξενόπουλος στη μητέρα μου το 1945 (μαζί κι ένα αντίτυπο της «Αθανασίας» του με μια θερμότατη αφιέρωση), όταν ο αδελφός μου κι εγώ, μόλις ήρθαμε για τις σπουδές μας από την Πάτρα στην Αθήνα, τον επισκεφθήκαμε στο «κελί» του της οδού Επτανήσου, να τον γνωρίσουμε από κοντά, να τού φιλήσουμε τί χέρι. (Πόση εντύπωση μού έκανε αυτό το σκελετωμένο χέρι, πού έχει μείνει έτσι στο εκμαγείο τού γλύπτη Χριστόφορου Νάτσιου). Μας δέχτηκε με φανερή στοργή, φώναξε και την αγαπημένη του αδελφή, τη Χαρίκλεια, για να μας συστήσει και να μας κεράσει ένα ζακυνθινό γλυκό τού κουταλιού. (Ήταν εκεί κι ο λεπταίσθητος ποιητής Γιώργος Καραπάνος - ένας άπό τους εκτελεστές κατόπι της διαθήκης του μαζί με το Σπύρο Μόσχο και το Μαρίνο Σίγουρο -, ό όποιος, μάλιστα, μού πρόσφερε την πρώτη του συλλογή, την «Πηγή»). Μιλήσαμε για ζωγραφική, για ποίηση, μού ζήτησε να τού διαβάσω μερικούς στίχους μου και στον αδελφό μου να τού δείξει τα ζωγραφικά του σχέδια, πού κρατούσε «υπό μάλης»...

Το σχετικό μ' αυτά τα παραπάνω, γράμμα τού Ξενόπουλου, έχει ατυχώς χαθεί. Από το περιοδικό, όμως τού Δημ. Βαρουτσή «Αθηναϊκά Γράμματα» (τεύχος Ιουνίου 1959), θά 'θελα ν' αντιγράψω εδώ τούτες τις αράδες, πού πολύ ενίσχυσαν την παιδική μου εκκίνηση στη λογοτεχνία: «Τα «Αθηναϊκά Γράμματα» θεωρούν υποχρέωση τους να ζητήσουν συγνώμη από την ευγενέστατη κ. Ίριδα Κάρτερ, ή οποία προ μηνών μας είχε παραχωρήσει για να δημοσιεύσουμε ένα ανέκδοτο γράμμα τού Γρηγόρη Ξενόπουλου, πού δυστυχώς χάθηκε. Το γράμμα αυτό ήταν από τον Ιούλιο τού 1945... Όπως καλά θυμόμαστε, ό Ξενόπουλος μεταξύ άλλων έγραφε κατά λέξη: «...Για τα έργα τού Έρνέστου δεν μπορώ να μιλήσω. Πάντως μού άρεσαν πολύ. Τού Γιώργου όμως το ποιητικό ταλέντο μού φαίνεται αναμφισβήτητο... Στη συλλογή πού μού έδωσε χειρόγραφη, βρήκα να υπάρχουν στίχοι αρμονικοί, καλοκαμωμένοι, πρωτότυποι... Και ό Ξενόπουλος κατέληγε ως εξής: «Πάντα φίλος σας, καλή μου Κυρία, δυστυχισμένος άλλα πρόθυμος».

ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ Γ.Ν. ΚΑΡΤΕΡ

Τώρα πού κερδίσαμε το χρόνο

κι ό χρόνος είναι ένας

τώρα πού αφήσαμε τις καυτερές έρημους

να λυώνουν τα προπλάσματα των αντιθέσεων

τώρα πού ματώσαμε τα πόδια μας

και γλύψαμε ο ένας τις πληγές τού άλλου

τώρα πού ξεσχίσαμε τα σύγνεφα

νά βλέπουμε ολόγυμνοι στον καθρέφτη των θεών

τώρα πού τίποτα δεν παραλλάζει

την ευφορία της αφετηρίας

έχουμε φυλαχτάρι την ηλιοφάνεια.

Η ζωή κατοπτρίζει την όψη της

στην ουράνια θάλασσα

πού τον ορίζοντα ηδονίζει

ή στα νερά της λίμνης

με τα χλοερά χείλη.

Είμαστε παιδιά της Διώνης

από κόσμους υδάτινους

διάφανοι σαν σταγόνες

χειμερινής βροχής

στο παντοτινό ποτάμι.

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ 2000 

(*) Ο Γιώργος Κάρτερ (Κέρκυρα, 27 Ιανουαρίου 1928 - Αθήνα, 22 Ιουλίου 2012) ήταν Έλληνας λογοτέχνης, κριτικός θεάτρου και τηλεόρασης.

Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1928. Το πλήρες όνομά του ήταν Γεώργιος-Αρμάνδος-Αλέξανδρος. Σπούδασε ζωγραφική στην ΑΣΚΤ και ήταν διπλωματούχος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου. Συνέχισε με σπουδές τηλεόρασης στην Αυστρία και την Ιταλία.

Από το 1949 ως το 1965 εργάστηκε στο ραδιόφωνο, όπου σκηνοθέτησε ραδιοφωνικά και θεατρικά έργα κι έγραψε 500 περίπου εκπομπές, μεταξύ των οποίων τις σειρές «Σύγχρονη Πνευματική Ελλάδα» και το ηχητικό ντοκιμαντέρ «Η Φωνή του 20ού αιώνα», το πρώτο που μεταδόθηκε από την Ελληνική Ραδιοφωνία και το Ρ.Ι.Κύπρου.

Από την έναρξη λειτουργίας της τηλεόρασης, το 1965, ήταν από τα βασικά της στελέχη. Παράλληλα, δημοσίευε σχετικά άρθρα σε εξειδικευμένα περιοδικά (όπως την «Τεχνική Εκλογή») και συνεργαζόταν σε εγκυκλοπαιδικά λεξικά. Οι μελέτες του για τα ΜΜΕ εγκαινίασαν την ελληνική βιβλιογραφία του είδους. Είχε κάνει ανακοινώσεις και ομιλίες, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, ενώ διατηρούσε στήλη κριτικής ραδιοφώνου στην «Εκλογή» της Ελένης Βλάχου και τηλεόρασης στις «Εικόνες» της εφημερίδας «Έθνος».

Αμέσως μετά τη μεταπολίτευση το 1974, παρουσίασε στην Τηλεόραση τις «Ειδήσεις» και εκπομπές της σειράς «Μια ταινία, μια συζήτηση».

Στα Γράμματα εμφανίστηκε σε ηλικία δεκαεφτά χρονών με την ποιητική συλλογή «Αντιφεγγίσματα της ψυχής μου» κι ως τώρα έχουν εκδοθεί 33 βιβλία του και τρία στο εξωτερικό. Έργα του μεταφράστηκαν στα γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά, ρουμανικά, τουρκικά, ουγγρικά, ισπανικά και βουλγαρικά, δημοσιευμένα σε ξένες ανθολογίες και λογοτεχνικά περιοδικά.

Ήταν επίτιμος πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών και επίτιμος γενικός γραμματέας της Ένωσης Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών.

Ο Γιώργος Κάρτερ διετέλεσε διευθυντής Τηλεόρασης της ΕΡΤ-1, διευθυντής Ραδιοφωνίας-Τηλεόρασης της ΕΡΤ-2, μέλος του Εθνικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου, Πρόεδρος της Ε. Ε. Λογοτεχνών, μέλος της COM.E.S (Ευρωπαίων συγγραφέων) και επανειλημμένα πρόεδρος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Εθνικού θεάτρου. Το 1973 παρουσίασε το τηλεπαιχνίδι "Τηλεσταυρόλεξο".

Το πνευματικό και ποιητικό του έργο βράβευσε η Ακαδημία Αθηνών, ο Δήμος της Φλωρεντίας με αργυρό μετάλλιο και τον τίτλο του επίτιμου δημότη, ο Δήμος Αχιλλείων, η ΕΤ3, το Ίδρυμα Αθ. Μπότση, καθώς και ο Δήμος της Κέρκυρας με το "Μετάλλιο Αξιοσύνης". Τον τίμησαν, επίσης, το 2009 ο Δήμος Καλαμαριάς κι ο Σύλλογος Κερκυραίων Θεσσαλονίκης.

Ήταν αδελφός του ζωγράφου Ερνέστου Κάρτερ και νυμφευμένος με την γνωστή βιολονίστρια Ισμήνη Χρυσοχόου.

Απεβίωσε την Κυριακή 22 Ιουλίου 2012 σε ηλικία 84 ετών στην Αθήνα.