Απεικόνιση
της Α' Οικουμενικής Συνόδου που συγκάλεσε ο Μ. Κωνστα-ντίνος στη Νίκαια το 325.
ΑΠΟ
ΤΗ ΝΙΚΑΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΧΑΝΙΑ
Συγκρούσεις
και 'σχίσματα' στις μεγάλες συνόδους της ορθοδοξίας
Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος
της Ορθοδοξίας, που άρχισε ήδη και τυπικά από την περασμένη Πέμπτη στο
Κολυμπάρι Χανίων, προκαλεί ορισμένες απορίες ιστορικού χαρακτήρα στον μέσο
πολίτη.
Πέραν της ονομασίας, η
οποία μοιάζει να... έπεσε από τον ουρανό. Αρχικώς, η ονομασία θέλει κάποια
αποκωδικοποίηση. Χρήση του συγκεκριμένου τίτλου προβάλλει για πρώτη φορά στα
τέλη του 16ου αιώνα. Ονομάζεται «Αγία και Μεγάλη» η Σύνοδος των Πατριαρχών της
Ανατολής του 1593. Από τότε, σε επίσημα κείμενα τουλάχιστον, δεν καταγράφεται.
Θα επανεμφανιστεί τη δεκαετία του 1920.
Για τους επαΐοντες,
επιλέχθηκε η συγκεκριμένη ονοματολογία για να αποφευχθούν αντιθέσεις, οι οποίες
ίσως θα την καθιστούσαν μη πραγματοποιήσιμη. Επί της ουσίας και κανονικά θα
έπρεπε να χαρακτηρίζεται μάλλον ως Πανορθόδοξος Σύνοδος.
Πλην όμως, στην περίπτωση
αυτή θα έπρεπε να έχει και κάποια αρίθμηση, ως συνέχεια άλλων ανάλογων
συνοδικών συναντήσεων του παρελθόντος. Εδώ αυτομάτως θα ανέκυπταν σαφείς
διαφοροποιήσεις, δεδομένου ότι σε προηγούμενα συναφή σώματα μέχρι και τον 19ο
αιώνα δεν συμμετείχαν όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες. Άρα δεν ήταν κυριολεκτικώς
πανορθόδοξα.
Έτσι, προτιμήθηκε ο
συγκεκριμένος «αυτονομημένος» τίτλος. Με την προσθήκη του επιθέτου «Αγία», που
παραπέμπει εμμέσως σε Οικουμενικές Συνόδους. Όπως το ίδιο συνέβαινε και με την
αρχική απόφαση να συγκληθεί εκεί όπου έγινε και η Β' Οικουμενική Σύνοδος το 381
(λόγοι ασφαλείας στην Κωνσταντινούπολη απέτρεψαν τη διεξαγωγή των εργασιών στην
Αγία Ειρήνη).
Κληρικοί
στην αναμνηστική φωτογραφία κατά την πανορθόδοξο διάσκεψη στη Μονή Βατοπεδίου
του Αγίου Ορους το 1930. Αν και δεν προχώρησε πρακτικά η σύγκληση Συνόδου, τα
θέματα που συζητήθηκαν διευκόλυναν τις σχετικές διεργασίες των επόμενων
δεκαετιών.
Για τις Οικουμενικές
Συνόδους, όπως είναι γνωστό, υπάρχουν διαφωνίες ακόμη και για τον αριθμό τους.
Στους κόλπους της Ορθοδοξίας συζητούνταν έντονα και συζητείται αν οι
«θεόπνευστοι» Σύνοδοι είναι επτά (μεταξύ 325-787) ή αν πρέπει να προστεθούν κι
άλλες, που συγκλήθηκαν αργότερα (στην Αγία Σοφία με τον Πατριάρχη Φώτιο το 879
και στην Κωνσταντινούπολη τα χρόνια 1341-1351 με τον Γρηγόριο τον Παλαμά).
Διαφωνίες
Υπάρχει και σήμερα έντονος
διάλογος γύρω από το θέμα, ο οποίος οξύνεται, σε συνδυασμό με τη θεώρηση της
Καθολικής Εκκλησιάς για τις Οικουμενικές Συνόδους. Το πρόβλημα δεν είναι
τυπικό, αλλά ουσιαστικό για τις σχέσεις των Εκκλησιών, τις εκκλησιαστικές
παραδόσεις, τα περίφημα «πρωτεία» κ.ά. Πέραν αυτών χρήσιμο είναι για τον μέσο
πολίτη, ώστε να μη χάνει τον χρονολογικό μπούσουλα, να διευκρινιστεί ότι:
• Οι Οικουμενικές Σύνοδοι
είναι επτά τον αριθμό και όλες συγκλήθηκαν όταν ακόμη η χριστιανική Εκκλησία
ήταν ενιαία. Υποστηρίζεται από αρκετούς ορθοδόξους ότι πρέπει να προστεθούν σ'
αυτές η Σύνοδοι των ετών 879 και 1341-1351, ο οποίες οριοθετούν τη σχέση
Ορθόδοξης και Καθολικής Εκκλησίας.
• Μετά το Σχίσμα των
Εκκλησιών (1054) δεν μπορεί, φυσικά, να γίνεται λόγος για οικουμενικές
χριστιανικές συνόδους.
Εκπρόσωποι
των Ορθόδοξων Εκκλησιών μπροστά από το κτίριο της προκαταρκτικής διάσκεψης στη
Ρόδο το 1964 για την προετοιμασία της Πανορθοδόξου (Οικουμενικής) Συνόδου.
• Πανορθόδοξοι Σύνοδοι
μπορούν να ονομαστούν όλες όσες, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, συγκλήθηκαν μετά
το Σχίσμα. Εστω κι αν η κυριολεξία δεν είναι ακριβής.
Με βάση αυτό τον γραμμικό
διαχωρισμό, τα πρώτα πανορθόδοξα σώματα έγινε δυνατό να συγκληθούν από τον 14ο
αιώνα μέχρι και τον 19ο αιώνα. Ετσι, δεν είναι ακριβείς οι χρονολογικοί
συσχετισμοί που γίνονται αυτές τις μέρες ότι στο Κολυμπάρι συνέρχεται για πρώτη
φορά παρόμοια σύνοδος μετά το Σχίσμα. Είτε για πρώτη φορά μετά 12 ή 13 αιώνες.
Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο
μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος (μέλος των εκπροσώπων της Ιεράς Συνόδου της
Εκκλησίας της Ελλάδος στο Κολυμπάρι) σημειώνει σε παρεμβάσεις του: «Με λύπη
παρακολουθώ μερικές από τις απόψεις που διατυπώνονται, ότι δηλαδή η Αγία και
Μεγάλη Σύνοδος είναι η μοναδική που γίνεται κατά τη διαρρεύσασα δεύτερη
χιλιετία του χριστιανισμού. Αλλοι ισχυρίζονται ότι είναι η πρώτη Μεγάλη Σύνοδος
μετά το Σχίσμα που έγινε το 1054, ενώ η ακοινωνησία της Εκκλησίας της Παλαιάς
Ρώμης έγινε το 1009 με την εισαγωγή του filioque, άλλοι λένε ότι θα συνέλθει η
Αγία και Μεγάλη Σύνοδος μετά από 1.200 ή 1.300 χρόνια, δηλαδή από το έτος 787
που συνήλθε η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος, και άλλοι τολμούν να πουν, και μάλιστα
επισήμως, ότι θα είναι η Η' Οικουμενική Σύνοδος, η βάση αυτής της νοοτροπίας
ότι δήθεν η Ορθόδοξη Εκκλησία από το έτος 787 μέχρι σήμερα παραμένει σε
πνευματική ύπνωση...».
Ανεξαρτήτως αυτών κι άλλων
συναφών εκκλησιαστικών, η Σύνοδος στην Κρήτη συνιστά ιστορικό γεγονός για την
Ορθοδοξία στον σύγχρονο κόσμο. Μένει αυτό, βεβαίως, να επιβεβαιωθεί από τις
εργασίες και τα αποτελέσματά της. Είναι προφανές ότι το σώμα καλείται να
απαντήσει σε μέγιστα ζητούμενα. Οπως είναι η εκκλησιαστική ενότητα και η
συστοίχιση της Ορθοδοξίας με τις σύγχρονες ανάγκες και προκλήσεις των καιρών.
Στη
Γενεύη το 1968 συζητήθηκαν και διατυπώθηκαν συγκεκριμένα κείμενα, που τελικά
παραπέμπονται στην τρέχουσα Αγία και Μεγάλη Σύνοδο.
ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
50 ΕΤΩΝ
Ο
Βαρθολομαίος ολοκλήρωσε το έργο του Αθηναγόρα
Η ιστορία της σημερινής
Συνόδου ξεκινά με μια Πανορθόδοξο Διάσκεψη στη Ρόδο το 1961. Ο Οικουμενικός
Πατριάρχης Αθηναγόρας Α' επαναφέροντας το ζήτημα έθεσε τις βάσεις για τη
σύγκλησή της. Ετσι συγκαλεί όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, οι εκπρόσωποι των
οποίων συναποφασίζουν να υλοποιήσουν την πολύπαθη ιδέα.
Καταρτίζεται ένας
ευρύτατος θεματολογικός κατάλογος με ό,τι είχε συζητηθεί έως τότε. Θα
ακολουθήσουν άλλες δύο Πανορθόδοξοι Διασκέψεις στη Ρόδο (1963 και 1964) και στη
Γενεύη (1968). Θα χρειαστεί ακόμη μια οκταετία μέχρι να ξεκινήσουν οι
Προσυνοδικές Διασκέψεις. Σε αυτές συζητήθηκαν και διατυπώθηκαν συγκεκριμένα
κείμενα, που τελικά παραπέμπονται στην τρέχουσα Αγία και Μεγάλη Σύνοδο. Οι
συζητήσεις για τη σύνταξη των κειμένων έγιναν σε πέντε Διασκέψεις στο Σαμπεζί
της Γενεύης, όπου και λειτουργεί το Ορθόδοξο Πατριαρχικό Κέντρο (1976, 1982,
1986, 2009, 2015).
Στο μεταξύ, τομή στις
σχετικές διεργασίες αποτέλεσε η ανάδειξη του Βαρθολομαίου το 1991 σε
Οικουμενικό Πατριάρχη. «Στοιχημάτισε» από τη στιγμή της ενθρόνισής του τη
σύγκληση Πανορθοδόξου Συνόδου και την έφερε εις πέρας.
1341-1872
Σταθμός η καταγγελία των
«φυλετικών διακρίσεων»
Πανορθόδοξοι Σύνοδοι
συνέρχονται από το 14ο αιώνα, αρχής γενομένης από το 1341. Από όσες έγιναν κατά
τις επόμενες τρεις δεκαετίες σημαντικότερη θεωρείται εκείνη του 1351, με την
καταδίκη της αίρεσης του Βαρλαάμ και την επικράτηση του Γρηγορίου Παλαμά και
των ορθόδοξων ησυχαστών για τον τρόπο επικοινωνίας του Θεού με τον άνθρωπο.
Ακολουθούν αρκετές σε καθεστώς οθωμανικής κυριαρχίας. Οι κυριότερες από αυτές
συγκλήθηκαν:
• Το 1484, όταν ακυρώνεται
από τα τέσσερα «πρεσβυγενή» Πατριαρχεία, Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας,
Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, η ενωτική Σύνοδος της Φεράρας-Φλωρεντίας
(1438-1439). Πρόκειται για εκείνο το σώμα που δίχασε τους ορθόδοξους σε
ενωτικούς και ανθενωτικούς, με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα για την
άλωση της Κωνσταντινούπολης κ.ά.
• Κατά το 1583-1587,
πανορθόδοξα σώματα ασχολήθηκαν με τη μεταρρύθμιση του Ιουλιανού ημερολογίου,
απορρίπτοντας τις αλλαγές του Πάπα Γρηγορίου.
• Μεταξύ 1590 και 1593
συνέρχονται δύο σύνοδοι των Πατριαρχών της Ανατολής και ανακηρύσσουν την
Εκκλησία της Μόσχας Πατριαρχείο. Είχε ανακηρυχθεί ήδη αυτοκέφαλος τον
προηγούμενο αιώνα.
• Το 1756, όταν οι
Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων αποφαίνονται για
τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνονται δεκτοί στην Ορθοδοξία όσοι
επιστρέφουν από τον Καθολικισμό.
• Το 1872 στην
Κωνσταντινούπολη, όταν καταδικάζεται ο «φυλετισμός». Καταγγέλλει «τας φυλετικάς
διακρίσεις και τας εθνικάς έρεις και ζήλους και διχοστασίας εν τη του Χριστού
Εκκλησία». Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η καταδίκη του «εθνοφυλετισμού» έσωσε
την αξιοπρέπεια της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που δεν δέχεται διακρίσεις, βασισμένη
στα λόγια του Παύλου «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Ελλην, ουκ ένι δούλος ουδέ
ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν καί θήλυ...».
ΣΤΟΝ
20ό ΑΙΩΝΑ
Ναυάγιο
για τρεις προσπάθειες
Ο σημερινός χάρτης των
Ορθόδοξων Εκκλησιών (14 συνολικά Πατριαρχεία και αυτοκέφαλες Εκκλησίες)
διαμορφώθηκε σε μια μακρόχρονη πορεία, παίρνοντας τη σημερινή του μορφή το
πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Η «πολυκεφαλία», εννοείται, είναι συναρτημένη με τις
διαδικασίες εθνικής αφύπνισης, την εμφάνιση των νέων κρατών στον χάρτη και τις
σχετικές διαφοροποιήσεις.
Αλλά κυρίως στην
εργαλειοποίηση των Εκκλησιών στο πλαίσιο της άσκησης εσωτερικής και εξωτερικής
πολιτικής από τα κράτη-έθνη. Η προϊστορία της Πανορθοδόξου (Οικουμενικής)
Συνόδου εξελίσσεται σε τρεις περιόδους κάτω από διαφορετικές κοσμικές και
θρησκευτικές συνθήκες οι οποίες και τη σφραγίζουν:
1.
Με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Ιωακείμ Γ' τα χρόνια 1902-1905
τίθεται το θέμα της προσέγγισης των Ορθόδοξων Εκκλησιών που έχουν διαρραγεί
λόγω κυρίως των εθνικισμών.
Ο στόχος, όμως, για μια
επάνοδο στη θεμελιώδη εκκλησιαστική αρχή για τη λειτουργία του συνοδικού θεσμού
σε πανορθόδοξο επίπεδο θα εξακολουθήσει να παραμένει μετέωρος.
Η κατάσταση ειδικά στα
Βαλκάνια και η επικείμενη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι
απαγορευτική για μεγαλεπήβολα θρησκευτικά σχέδια.
2. Ο
πολυπράγμων Πατριάρχης Μελέτιος Α' θα ξαναζωντανέψει τον διάλογο που επιχείρησε
ο Ιωακείμ. Με φόντο τα ερείπια της εκστρατείας στη Μικρά Ασία και τη νέα
τουρκική πραγματικότητα, κατορθώνει να συγκαλέσει Πανορθόδοξο Συνέδριο το 1923
στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί επισημάνθηκε η ανάγκη για σύγκληση Οικουμενικής
Συνόδου. Αποφασίστηκε, μάλιστα, να συνέλθει το 1925 στη Νις της Σερβίας (τόπος
καταγωγής του Μ. Κωνσταντίνου) για να συμπέσει με τα 1.600 χρόνια από την Α'
Οικουμενική Σύνοδο (συγκλήθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο το 325). Ούτε «τεχνικά»
μπορούσε να πραγματοποιηθεί αυτό, ούτε «θεματολογικά». Τα επίμαχα θέματα
(ημερολογιακό, γάμος, νηστείες κ.ά.) προκαλούσαν έντονες αντιθέσεις. Ετσι η
Οικουμενική έμεινε στα χαρτιά και στην Ιστορία.
3.
Το 1930 συνέρχεται στο Αγιον Ορος μια Προκαταρκτική Επιτροπή των Αγίων
Ορθοδόξων Εκκλησιών «εν τη οφειλετική μερίμνη της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως
ως προκαθημένης». Εγινε δυνατό να κωδικοποιηθεί μια κοινά αποδεκτή θεματολογία
για τη «μελετώμενη» Σύνοδο. Εμεινε κι αυτή στα χαρτιά για να σκεπαστεί μετά τις
εξελίξεις με την άνοδο του ναζισμού, τον Β' Παγκόσμιο και τον ελληνικό εμφύλιο.
Οπου παρέμεινε και μεταπολεμικά με τις ψυχροπολεμικές συνθήκες.
Τ.
Κατσιμάρδος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου