ΔΗΜ. Ι. ΚΟΥΚΟΥΛΟΜΜΑΤΗ : Ο Καβάφης και η εποχή μας

Κων. Καβάφης, ο μεγάλος Αλεξανδρινός

Ο Καβάφης και η εποχή μας

του ΔΗΜ. Ι. ΚΟΥΚΟΥΛΟΜΜΑΤΗ

καθηγητή Πανεπιστημίου

Η ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη είναι βαθιά ανθρώπινη και γι' αυτό ο ποιητής αγαπήθηκε ιδιαίτερα, αφού και σήμερα κατέχει στις συνειδήσεις των νέων μια από τις πρώτες προτιμήσεις στην ιεραρχία κατάταξης, αξιολόγησης και αποδοχής των νεότερων ποιητών μας. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι τα ποιήματα του είναι μεταφρασμένα σε πολλές γλώσσες, κάποιες απ' αυτές καθόλου συνηθισμένες, όπως ιαπωνικά και αραβικά, αντιλαμβάνεται κανείς τη διεθνή ακτινοβολία της ποίησης του. Πρόκειται για ποίηση του πόνου και της γενναιότητας στην άμυνα· ουσιαστικά έχομε γενναία και ηρωική ποίηση στην παθητική της πάντα έκφραση, αφού οι ήρωες του ποιητή πάσχουν «εν αξιοπρέπεια».

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ο διδακτισμός της και ιδιαίτερα το γνωμολογικό της ποιόν τη φέρνουν στην εποχή μας με την ίδια αξία που είχε στις ευτυχέστερες στιγμές της. Αυτή η επικαιρότητα στέλλει ένα μήνυμα προς όσους ασκούν οποιαδήποτε μορφή εξουσίας και τους καλεί να ακούσουν την καβαφική φωνή για να περισώσουν την αξιοπρέπεια τους.

Το μήνυμα στέλλεται με πολλές δημιουργίες και προς πολλούς αποδέκτες. Εμείς επιλέγομε τρεις, κατά τη γνώμη μας, αμεσότερα σύγχρονες. Πρόκειται για τα ποιήματα:

α) «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» β) «Όσο μπορείς» γ) «Βασιλεύς Δημήτριος».

Τα παραθέτομε και τα σχολιάζομε, ακολουθώντας τη γραφή του ποιητή και τη σειρά που τ' αναφέραμε:

α) ΑΠΟΛΕΙΠΕΙΝ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΝ

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές—
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που χάνεις.

Η ...Αλεξάνδρεια των πολιτικών

ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ του ποιητή είναι καθαρότατο. Αν θέλεις να κρατήσεις την αξιοπρέπεια σου, φύγε στην ώρα σου, διαφορετικά σε περιμένουν πολλά δεινά και κυρίως η γελοιοποίηση που θα είναι η τελευταία πράξη μιας πορείας αμφισβήτησης.

Δυστυχώς αυτό το μήνυμα, αυτή την αρχή της ζωής, την αγνοεί ο άνθρωπος και εισπράττει τα επίχειρα της αφροσύνης του. Έτσι βλέπομε πολιτικούς, θρησκευτικούς, πνευματικούς ηγέτες σε παγκόσμιο επίπεδο, να γαντζώνονται στην εξουσία, σαν τις πεταλίδες στο βράχο, παραγνωρίζοντας ότι η ώρα τους πέρασε κι ότι η συνέχεια μόνον εξευτελισμούς επιφυλάσσει.

Βλέπομε πολιτικούς που στον καιρό τους ακτινοβολούσαν και σκορπούσαν το δέος, σήμερα να αμφισβητούνται και να βάλλονται από παντού χωρίς να θέλουν να καταλάβουν   ότι   η   «Αλεξάνδρεια»   χάθηκε.

Ο Δημ. Φούρας παλιός  πρόεδρος της Βουλής του Κουίσλαντ σε συνέντευξη που έδωσε όταν ήταν ακόμη  είχε πει: «Είμαι 57 χρονών, στα 60 θα αποχωρήσω», -στα 60, πάνω στο άνθος της ελληνικής πολιτικής ζωής- και συνεχίζει: «Πρέπει να πω ακόμη πως εδώ στο δικό μας κόμμα, όταν ένας πολιτικός φτάνει στα 65 του, αφήνει την πολιτική στα χέρια των νεότερων, έτσι ώστε να γίνονται και να ακούγονται καινούργια πράγματα». Ευτυχισμένε κ. Φούρα!..

Μην εξευτελίζεις τη ζωή σου

Ο ΚΑΒΑΦΗΣ, την ίδια περίπου θέση θα την εκφράσει και με τη δημιουργία του: «Όσο μπορείς».

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις τη ζωή σου όπως τη θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς, μην την εξευτελίζεις...

Γιατί εξευτελισμό αποτελούν όλες αυτές οι μεθοδεύσεις που στόχο έχουν την εξουσία με ταυτόχρονη προσπάθεια να ξεπεράσουν την «ώρα» τους και τη φύση τους, αγνοώντας, οι αφελείς, τη ρήση του Λυσία: «ἥ τε φύσις καὶ νόσων ἥττων καὶ γήρως, ὅ τε δαίμων ὁ τὴν ἡμετέραν μοῖραν εἰληχὼς ἀπαραίτητος».

Ο γνωστικός άνθρωπος, αυτός που έχει ξεπεράσει  τις ανθρώπινες αδυναμίες  και έχει υποτάξει τα πάντα στην αξιοπρέπεια, είναι προετοιμασμένος «σαν έτοιμος από καιρό» να αποχαιρετήσει την Αλεξάνδρεια, πιστός στη θέση του Αγάθωνα: «Η εξουσία δεν είναι παντοτινή». Η δημιουργία: «Βασιλεύς Δημήτριος» δείχνει το πρακτέον:

Σαν τον παραίτησαν οι Μακεδόνες
κι απέδειξαν πως προτιμούν τον Πύρρο
ο βασιλεύς Δημήτριος (μεγάλην
είχε ψυχή) καθόλου — έτσι είπαν —
δεν φέρθηκε σαν βασιλεύς. Επήγε
κ’ έβγαλε τα χρυσά φορέματά του,
και τα ποδήματά του πέταξε
τα ολοπόρφυρα. Με ρούχ’ απλά
ντύθηκε γρήγορα και ξέφυγε.
Κάμνοντας όμοια σαν ηθοποιός
που όταν η παράστασις τελειώσει,
αλλάζει φορεσιά κι απέρχεται.

Η ΠΟΙΗΣΗ του Καβάφη που κατορθώνει και μετουσιώνει τα πάντα, ακόμα και τις   σκυθικές   επιθυμίες,   σε   πνευματική ομορφιά, ανοίγει δρόμους και δίνει λύσεις σε προβλήματα του ανθρώπου που, αν δεν αντιμετωπιστούν σωστά, μοιραία τον οδηγούν στην «παρά φύσιν» ζωή.

Πληγωμένος ο ίδιος ο Καβάφης από τη θνητή του υπόσταση, πληγωμένος από τη ματαιοδοξία και την κενότητα που γεμίζουν τους δρόμους της ζωής και τις σελίδες της ιστορίας, πληγωμένος από τις ίδιες τις επιθυμίες της αχόρταγης ψυχής του, ανεβάζει τον πόνο του στην περιοχή της κοινής μοίρας. Εκεί που όλοι οι θνητοί θρηνούν τους περασμένους και τους μελλούμενους θανάτους. Εκεί που όλοι οι νέοι τρέμουν για τα νιάτα τους που οπωσδήποτε θα χαθούν, και οι γεροί, περασμένοι από πολλές «Ιθάκες» πια, αναπολούν με σπαραγμό τα «ωραία ταξίδια» που δεν θα τα ξαναζήσουν ποτέ. Αυτό το ανέβασμα του πόνου του δημιουργού στην περιοχή της κοινής μοίρας των ανθρώπων πρέπει να είναι το πρώτο μεγάλο μυστικό, το πρώτο μεγάλο όπλο της καβαφικής ποίησης. ,

*    Σημειώσεις

1. Επιτάφιος 78 (μετ. αλλά η φύση μας είναι κατώτερη από τις αρρώστιες και τα γηρατειά και ο δαίμονας που ρυθμίζει τη μοίρα μας ανεξιλέωτος).

2.  Γ.Ν. Κανελλόπουλου, Κ.Π. Καβάφης, Αθήνα 1984, σ. 8.

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ