Βαράσοβα : Το «Άγιον Όρος της Αιτωλίας»

Βαράσοβα : Το «Άγιον Όρος της Αιτωλίας»

Ο γιγάντιος όγκος της δεν προκαλεί, εκ πρώτης όψεως, καμία υποψία για τους θησαυρούς που κρύβει, αλλά και για την τρισχιλιετή ιστορία, που χάνεται στα βάθη του μύθου.

Η Βαράσοβα είναι ένας συμπαγής ασβεστολιθικός όγκος 917 μέτρων που ξεπηδά πλάι στη θάλασσα απέναντι από την Πάτρα. Τη λένε και τρίκορφη γιατί ξεχωρίζουν καθαρά οι τρεις σχεδόν ισοϋψείς κορφές της. Πίσω από την κορφή, σ΄ ένα καταπράσινο λιβάδι με μεγάλα δέντρα υπάρχει πηγάδι με δροσερό νερό. Στα νότια και νοτιοδυτικά ο πλαγιές της πέφτουν απότομα στη θάλασσα. Εκεί ορθώνονται και οι σημαντικότερες ορθοπλαγιές της μεταξύ των χωριών Βασιλική και Γαλατά. 

Ιστορία

Κατά τους αρχαίους χρόνους η Βαράσοβα – ένα φυσικό οχυρό απέναντι στους θαλασσινούς επιδρομείς – χρησιμοποιήθηκε σαν επίνειο της αρχαίας Καληδονίας.

Το όνομα Καληδονία σχετίζεται με την Καληδόνα, πόλη της Αιτωλίας στην Κεντρική Ελλάδα. Βασιλιάς της ήτο ο Οινέας. Είναι γνωστό ότι οι κάτοικοί της δεν πρόσφεραν τις απαρχές (τα πρώτα γεννήματα και τους πρώτους καρπούς τους) στη Θεά Αρτέμιδα. Γι’ αυτό και η Αρτέμιδα τους έστειλε τον Καληδόνιο κάπρο, ένα άγριο και σωματώδη αγριόχοιρο, που σκότωνε τους γεωργούς και κατάστρεφε τις σοδειές τους. Τον κάπρο τον σκότωσε η Αταλάντη και ο Μελέαγρος.

Η Καληδόνα αναφέρεται και από τον Αριστοτέλη στην ποιητική του (11.58) «Καλύδων μεν, ήδε γαία Πελοπείας, χθονός, εν αντιπόρθμοις πέδιλ’ έχουσ’ ευδαίμονα», «Γη της Καλυδώνος είναι αυτή που οι εύφορες πεδιάδες της ατενίζουν τα στενά περάσματα της θάλασσας της χώρας του Πέλοπα.»

Η Ομηρική πόλη Χαλκία ή Χαλκίς ήταν κτισμένη σ’ έναν αυχένα της Βαράσοβας πάνω από την τοποθεσία Λιμνοπούλα, δυτικά της Κάτω Βασιλικής. Μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο η πόλη περιήλθε στους Αιτωλούς. Από το λιμάνι της εξόρμησε ο αθηναϊκός στόλος του Φορμίωνα, κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου και νίκησε το στόλο Κορινθίων και Σπαρτιατών.

 ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΛΙΜΝΟΠΟΥΛΑ

Κατά τον 9ο – 12ο αιώνα μ.Χ. η απόκρημνη Βαράσοβα προσελκύει αναχωρητές, οι οποίοι ιδρύουν μια μικρή ασκητική πολιτεία, μικρογραφία του Αγίου Όρους.

Αναρριχήσεις στη Βαράσοβα

 

Οι πρώτες αναρριχήσεις στη Βαράσοβα έγιναν το 1958 -59. Το 1962 διεξήχθη η περίφημη επιχείρηση “Σκούπα”. Τότε οι σημαντικότεροι Έλληνες ορειβάτες της εποχής επισκέφθηκαν τη Βαράσοβα στοχεύοντας να “σαρώσουν” την ορθοπλαγιά, ανοίγοντας πέντε νέες διαδρομές. Μάλιστα η  σχοινοσυντροφιά Ζαχαράνη – Ξυνού προσπαθώντας να υποχωρήσει “βραχιάστηκε”. (Έμεινε πάνω στην ορθοπλαγιά αδυνατώντας να συνεχίσει την αναρρίχηση ή να κατέβει). Αναγκάστηκαν τότε να διανυκτερεύσουν πάνω στην ορθοπλαγιά. Έβρεχε όμως συνεχώς και η ψυχολογική και σωματική κατάσταση των μπλοκαρισμένων ήταν τραγικά άσχημες. Κάτω, οι σύντροφοί τους προσπαθούσαν να τους εμψυχώσουν με τεράστια φωτιά που διατήρησαν όλη τη νύχτα στη βάση του βράχου. Το πρωί ένα ελικόπτερο που στάλθηκε για διάσωση λόγω του δυνατού ανέμου αδυνατούσε να πλησιάσει στα βράχια. Τελικά ομάδα διάσωσης με επικεφαλής τον Μ. Κότταρη κατέβηκε με ραπέλ από το διάζωμα και έδωσε αίσιο τέλος στη δοκιμασία των δύο αναρριχητών και των συντρόφων τους που κράτησε 37 δραματικές ώρες.

Σήμερα η Βαράσοβα διαθέτει μερικές από τις σημαντικότερες και τις πιο δύσκολες αναρριχητικές διαδρομές της χώρας μας. Η έμφαση δίνεται πια στην υπέρβαση μεγάλων δυσκολιών (sport climbing). Νέες πολύ δύσκολες διαδρομές, εξοπλισμένες με πλακέτες, ανοίγονται στα πιο απίθανα (μη χαρακτηριστικά) σημεία.

Πρόσβαση

Η Βαράσοβα απέχει 240Km από την Αθήνα. Είκοσι πέντε χιλιόμετρα μετά το Αντίρριο στρίβετε αριστερά στη διασταύρωση για Γαλατά -Κρυονέρι (πριν τη γέφυρα του Εύηνου). Η Βαράσοβα, υψώνεται (πάνω από το επίνειο του Γαλατά, το Κρυονέρι) απέχει από τη διασταύρωση 6 χλμ. Αν θέλετε να την επισκεφθείτε και δεν διαθέτετε μεταφορικό μέσο σας εξυπηρετεί το ΚΤΕΛ Αιτωλοακαρνανίας. Από Αθήνα (σταθμός Κηφισού) επιβιβάζεστε στο λεωφορείο για Μεσολόγγι ή Αγρίνιο. Μπορείτε να κατεβείτε στο Ευηνοχώρι απ’ όπου με ταξί ή τοπικό λεωφορείο (10 χλμ) έρχεστε στη Βαράσοβα.

Θησαυροί στη Βαράσοβα της Αιτωλίας

Όπως λέει ο καθηγητής βυζαντινής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Αθανάσιος Παλιούρας «είναι γνωστό από τον Όμηρο ότι στην Ιλιάδα, στον κατάλογο των πλοίων που στέλνουν οι ελληνικές πόλεις στην Τροία, η πρωτεύουσα Καλυδών στέλνει οχτώ πλοία και η «αγχίαλος Χαλκίς» δύο». Η αγχίαλος, δηλαδή η παραθαλάσσια Χαλκίδα, υπάρχει έως σήμερα σε ένα μακρόστενο οροπέδιο στα ανατολικά της Βαράσοβας».

Στην κορυφή της Βαράσοβς «έβοσκε τα κατσίκια του ο μυθικός Τίτορμος ο Αιτωλός (το σήμα και το έμβλημα της σημερινής ποδοσφαιρικής ομάδας του Παναιτωλικού Αγρινίου) που νίκησε στην άρση βαρών τον περίφημο ολυμπιονίκη Μίλωνα από τον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας».

Όμως στο διάβα των χρόνων υπήρχε ένας απόηχος της αρχαίας ιστορίας του ιερού αυτού χώρου που καλλιέργησαν οι κάτοικοι των γύρω χωριών. Απόδειξη ένα πετρόχτιστο εικονοστάσι στο οποίο άναβε ένα καντήλι μπροστά από χάρτινες εικόνες του Αγίου Νικολάου όποιος είχε την αντοχή να σκαρφαλώσει ως εκεί. Πάντως τα τελευταία 200 χρόνια το σπήλαιο, όπου υπήρχε το εικονοστάσι, ήταν καταφύγιο των κατσικιών που ζούσαν στη χαράδρα.

Οι περιηγητές του 17ου και 18ου αι. γράφουν πως η περιοχή φιλοξενεί δεκάδες μοναστήρια, ενώ ένας απ’ αυτούς, ο Bazin, διηγείται πως «οι βοσκοί της περιοχής τον διαβεβαίωσαν πως στα 1864, που πέρασε από την περιοχή, μέτρησαν 72 εκκλησίες, μοναστήρια και ασκηταριά».

Αποφασίζεται η ανασκαφή και κατά τη διάρκεια των δεκάχρονων ανασκαφικών ερευνών στο σπήλαιο της Βαράσοβας από την επιστημονική ομάδα του καθηγητή Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, κ. Αθανάσιου Παλιούρα έρχονται στο φως ένα ξεχωριστής σημασίας μοναστηριακό συγκρότημα μέσα στο σπήλαιο, μια μοναδική εγκλείστρα, κοιμητήριο με εκατοντάδες σκελετούς  αλλά και πλήθος κινητών ευρημάτων.  

Δεν είναι διόλου τυχαίο που, κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, ο ορεινός όγκος τη; Βαράσοβας αποκαλείτο «Άγιον 'Όρος της Αιτωλίας», παρ' ότι, ακόμη και σήμερα, δεν είναι καθόλου εύκολη η πρόσβαση στις απόκρημνες πλαγιές της. Ο γιγάντιος όγκος της Βαράσοβας είναι ένα μυθικό, μαγικό βουνό. Τόπος ιερός, ιστορικός, εντυπωσιακός που η αρχαιολογική έρευνα του έδωσε ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Όταν ξεκίνησε η ανασκαφή υπήρχε ένας ερειπιώνας, στον οποίο αφθονούσαν οι πέτρες, τα ξύλα, τα σπασμένα κεραμίδια και τα χώματα, ένα ανακατωμένο δηλαδή πλήθος στοιχείων που όμως στη συνέχεια έδωσε τη θέση του σε θησαυροφυλάκιο εντυπωσιακών ευρημάτων. Αυτό παρόλον ότι ως το 1991 που ξεκίνησε η συστηματική ανασκαφή του, δεν έδινε καμία υποψία για τους θησαυρούς που κρύβει μέσα του και για την τρισχιλιετή ιστορία του που χάνεται στα βάθη του μύθου.

Και όμως όπως ανακαλύφθηκε υπήρχε ένας οργανωμένος ασκητικός βίος. Ένα πλήρες μοναστήρι μέσα σε σπήλαιο, με διώροφα κελιά, τριώροφο πύργο, μικρότερο σπήλαιο με την εστία και το φωτάναμα, ναΐσκο στο κέντρο, κοιμητήριο στο οποίο εντοπίστηκαν εκατοντάδες σκελετοί. Ακόμη και διώροφοι τάφοι, δεξαμενές νερού και φούρνος για να αναφέρουμε μερικά από όσα έφερε στο φως ο καθηγητής Αθανάσιος Παλιούρας και οι συνεργάτες του.

Μοναδική στην Ελλάδα

Όμως, η ύπαρξη εγκλείστρας κάνει το μνημείο μοναδικό. Ένα δηλαδή «μικρό σπήλαιο πάνω από το μεγάλο, όπου ανέβαινε ο “έγκλειστος” με ξύλινη σκάλα και σε μικρό σκοτεινό δωμάτιο παρέμεινε εβδομάδες, μήνες, ίσως και χρόνια μελετώντας, προσευχόμενος ή διαβάζοντας και γράφοντας κάποιο ασκητικό κείμενο».

Στον ελλαδικό χώρο είναι η μόνη εγκλείστρα που έχουμε. Μια ανάλογη, του Αγίου Νεοφύτου, εντοπίστηκε στην Πάφο της Κύπρου και άλλες δυο τρεις στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη.

Τα χιλιάδες κινητά ευρήματα μαρτυρούν πως το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου της Βαράσοβας παρουσίαζε δραστηριότητα για δέκα αιώνες ως λατρευτικό και ησυχαστικό κέντρο.

Η μεγάλη ακμή της Βαράσοβας τοποθετείται στη μεσοβυζαντινή περίοδο, από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα, ενώ γύρω από το «άγιο» βουνό οργανώθηκαν τότε πολλά μοναστήρια ονομαστά μέχρι τις μέρες μας όπως για παράδειγμα, η Παναξιώτισσα Γαβρολίμνης και ο Άγιος Δημήτριος. Σπουδαιότερο όλων όμως είναι το, φρουριακού χαρακτήρα, μοναστηριακό συγκρότημα του Αγίου Νικολάου, στο οποίο διέμενε μία μικρή αδελφότητα στη διάρκεια δέκα ολόκληρων αιώνων, από τον 9ο έως τον 19^ο αιώνα, όπως προκύπτει από τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και τα άφθονα ευρήματα.

Διακοσμημένα αγγεία και πιάτα του 16ου και 18ου αι., μονόχρωμη κεραμεική 13ου – 15ου αι., ένας λέβητας του 10ου αι., άφθονα μεσοβυζαντινά γυαλιά, από τμήματα μαρμάρινων θωρακίων του τέμπλου, σπαράγματα από τοιχογραφίες, κομμάτια ξύλου ζωγραφισμένα και λίγα νομίσματα, αποδεικνύουν μακρόχρονη παραμονή. Επίσης, καλή οργάνωση και υψηλό επίπεδο αισθητικής.

Το συγκρότημα ήταν και μια καλή «ασπίδα» στις επιθέσεις των πειρατών. Σε περίπτωση κινδύνου από ξαφνικές εφόδους, οι μοναχοί ανέβαιναν στο μικρό αθέατο σπήλαιο παίρνοντας μαζί τους εικόνες, χρυσά και αργυρά σκεύη, χειρόγραφα και κειμήλια, τραβώντας τις ανεμόσκαλες για να είναι η είσοδος στη σπηλιά αδύνατη. Η έρευνα βέβαια φανερώνει διαχρονική εξέλιξη στο χώρο από την προϊστορική εποχή. Απόδειξη το πιθάρι με ταφή εκείνης της εποχής που εντοπίστηκε σε βάθος πέντε μέτρων στη νότια γωνία της εγκλείστρας.

Το 1991 υπό την εποπτεία του ομότιμου καθηγητού Αρχαιολογίας  του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Αθανασίου Παλιούρα άρχισε η ανασκαφή στο σπήλαιο αυτό όπου έφερε στο φως τα σπουδαία ευρήματα

Το 2008 αναφερόμενος στην ανασκαφή πού ήταν σε εξέλιξη ο καθηγητής Παλιούρας δήλωνε :

«Αποκαλύφθηκαν στοιχεία οργανωμένου ασκητικού Βίου, ένα πλήρες μοναστήρι μέσα στο σπήλαιο με την εστία και το φωτάναμα, μία χτιστή δεξαμενή, ένας ναΐσκος στο κέντρο και κοιμητήριο πίσω από το ιερό του ναού, όπου βρέθηκαν τάφοι μονώροφοι και διώροφοι με σκελετούς, αλλά και ορθογώνιες ταφές με ανακομιδές». Στην συνέχεια παρατηρούσε ότι «η μοναδικότητα του μνημείου βρισκόταν στην ύπαρξη "εγκλείστρας". Δηλαδή, μικρού σπηλαίου πάνω από το μεγάλο σπήλαιο, όπου ανέβαινε ο "έγκλειστος" με τη βοήθεια ξύλινης σκάλας και παρέμενε σε έναν σκοτεινό χώρο μήνες ίσως και χρόνια, μελετώντας ή γράφοντας κάποιο ασκητικό κείμενο». Και συμπλήρωνε ο καθηγητής· τι μέλλει γενέσθαι; «Έχω την αγωνία της αναστήλωσης και ανάδειξης αυτού του πνευματικού θησαυρού. Μαζί με τους συνεργάτες μου προσπαθούμε να συντάξουμε μία μελέτη μερικής, έστω, αναστήλωσης. Οι δυσκολίες όμως είναι μεγάλες. «Πρώτα απ' όλα τα προβλήματα της πρόσβασης, που ως σήμερα γίνεται μόνο διά θαλάσσης. Αλλά, φαντάζεστε, να αναστηλωθεί αυτό το μοναστηριακό συγκρότημα στο σπήλαιο, να ξανακατασκευαστεί η σκαλωσιά προς την εγκλείστρα και να μετατραπεί εκ νέου σε προσκύνημα τους ο ιερός και τόσο γοητευτικός τόπος; Πολλοί κάνουν λόγο για την τουριστική αξία που θα αποκτήσει η περιοχή. Ως αρχαιολόγος, το βλέπω διαφορετικά: η αναστήλωση, διάσωση και ανάδειξη του μοναδικού τέτοιου τύπου σπηλαίου στη χώρα μας φανερώνει τον σεβασμό και το χρέος όλων μας απέναντι στη μοναδικότητα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς».

Στα χρόνια που ακολούθησαν ο καθηγητής Παλιούρας δικαιώθηκε από τις εξελίξεις. Kάθε  χρόνο στις 6 Ιουλίου η Ιερά Μητρόπολη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου πραγματοποιεί Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στο Σπήλαιο  του Αγίου Νικολάου της Βαράσοβας,  χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου  πλαισιωμένου   από  Ιερείς της περιοχής. Τη Θεία Λειτουργία παρακολουθούν εκατοντάδες πιστοί από όλα τα μέρη του Νομού και όχι μόνο, που έρχονται  στο Σπήλαιο με τις βαρκούλες που διαθέτουν οι ψαράδες της περιοχής και στη συνέχεια ανεβαίνουν  με πολύ κόπο το μονοπάτι που οδηγεί στο Σπήλαιο. Στο τέλος της Θείας λειτουργίας πραγματοποιείται  αρτοκλασία.

Και για να κλείσουμε την περιήγησή μας στην Βαράσοβα ας γράψουμε και αυτό.

Απέναντι από την Βαράσοβα στέκει ο δασωμένος Αράκυνθος ή Ζυγός που αποτελεί την αντίθεση με την γυμνή και βραχώδη Βαράσοβα. Ένας μεγάλος μυθολογικός κύκλος φαίνεται πως διαμορφώθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων στην περιοχή της Αιτωλίας.

 Αράκυνθος ή Ζυγός

Μια ερωτική ιστορία μας λέει ότι νεαρός ιερέας του Διονύσου στην Καλυδώνα ερωτεύτηκε την Καλλιρρόη η οποία δεν ανταποκρίθηκε στα αισθήματά του και ο ιερέας ζήτησε βοήθεια από τον προστάτη θεό του. Έτσι ο Διόνυσος αφού άκουσε τις παρακλήσεις του ερωτευμένου έριξε την Καλυδώνα σε συμφορά. Οι Καλυδώνιοι ακολούθησαν το χρησμό του μαντείου που τους έλεγε να θυσιάσουν την κοπέλα και την θυσία θα εκτελούσε ο ερωτευμένος Ιερέας. Η Καλλιρρόη δεν άντεξε και αυτοκτόνησε κοντά στην πηγή του λιμανιού της Καλυδώνας όπου από τότε η πηγή αυτή ονομάσθηκε Καλλιρρόη.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα μ.Χ., Καππαδόκες ζωγράφοι ταξίδευαν από την Ανατολή στην Ιταλία προτιμώντας τον χερσαίο δρόμο Κορινθιακού – Πατραϊκού και κάποιοι απ’ αυτούς έμεναν αρκετό καιρό προκειμένου να ζωγραφίσουν μορφές Αγίων σε Σπήλαια.

Η Βαράσοβα χαρακτηρισμένη ως «ιδιαίτερα φυσικού κάλλους» περιοχή από το 1974 έχει εκτός του Ορειβατικού και τεράστιο οικολογικό και πολιτιστικό ενδιαφέρων. Οι μοναδικοί βράχοι της την καθιστούν Ορειβατικό Κέντρο όχι μόνο Ελληνικού αλλά Ευρωπαϊκού και Διεθνούς Ενδιαφέροντος. Διαθέτει πανίδα-χλωρίδα, αγριόγιδες, βόδια ζουν μόνιμα στα βράχια της, σπάνια δε άνθη και φυτά φύονται στις πλαγιές της.

 Διαδρομές ελεύθερης αναρρίχησης

Μπορεί αλήθεια να σκεφθεί κανείς πόσα καλά κληρονόμησε η φύση απ’ αυτήν την περιοχή; Αποτελεί πράγματι μοναδικό-παγκόσμιο ενδιαφέρον για όλες τις εποχές του χρόνου, η Βαράσοβα. 

Ο Εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς, σε ένα ποίημα του που έγραψε, για την Βαράσοβα τον Ιούνιο του 1882 γράφει:

«Παντού σε ήρεμη κι ολάνοιχτη θωριά το μάτι θα κυλά, και θα μας φοβερίζει από της Πάτρας τη μεριά, βαριά.

Μαύρ’ η Βαράσοβα, σαν άγριο μετερίζι.

Μα απ’ την τριπλή της την κορφή τουφέκι κλεφτουριάς λερής δε θα προβάλει μονάχα η χλωμή του ηλίου αδερφή θα φανερώνετ’ από κει αγάλι-αγάλι…»

Πηγές :

Περιοδικό Culture 1.10.2008 “ Βαράσοβα: ανασκαφή στο «Άγioν Όρος της Αιτωλίας» της Αλεξάνδρας Ράπτη

http://www.amen.gr/article/proskunima-sto-spilaio-egkleistra-tou-agiou-nikolaou-barasobas-naupaktias

http://katounanews.blogspot.gr/2014/03/blog-post_5190.html

http://diplospelekys.blogspot.gr/2016/04/blog-post_66.html