Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ : ΠΡΩΤΕΣ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΓΙΑ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Εθελοντής του 2004 στο στάδιο της Αρχαίας Ολυμπίας. Οι Ολυμπιακοί της αρχαιότητας υπήρξαν αντικείμενο θαυμασμού ιδιαίτερα την περίοδο της Αναγέννησης

ΠΡΩΤΕΣ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΓΙΑ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Τα Επτάνησα του Ολυμπισμού

Καθώς άρχισαν και εξελίσσονται οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Ρίο και ο θεσμός είναι συνυφασμένος, έτσι κι αλλιώς, με τα καθ' ημάς, όπως έχουμε δει και σε προηγούμενη ανάρτηση, ας κάνουμε μια... βουτιά στην Ιστορία. Πριν από την αναβίωση το 1896 στην Αθήνα.

Μέχρι την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους η ιδέα του Ολυμπισμού ήταν παρούσα στον ελληνικό χώρο, με διάφορες μορφές. Κυρίως μέσω διάσημων και μη εκπροσώπων του ευρωπαϊκού, αλλά και νεοελληνικού διαφωτισμού.

Οι Ολυμπιακοί της αρχαιότητας υπήρξαν, βεβαίως, πάντοτε αντικείμενο θαυμασμού, ιδιαίτερα την περίοδο της Αναγέννησης. Τότε, που ευρύτερα ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ήταν τροφοδότης λογίων και ουμανιστών, μελετήθηκε συστηματικά και αναδείχτηκε σε καθοριστικό παράγοντα του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Αρκετές φορές και σε διάφορα επίπεδα εκφραζόταν η ευχή και η επιθυμία να οργανωθούν αγώνες, ανάλογοι με τους αρχαίους. Η ιδέα ήταν διάχυτη κατά την περίοδο του κλασικισμού και του νεοκλασικισμού, όταν πολλοί περιηγητές έφταναν έως την ερειπωμένη και θαμμένη στο χώμα Ολυμπία.

Υπάρχουν πολλοί ιστορικοί κρίκοι, που συνδέουν την αναβίωση από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Ενας σχετικά άγνωστος δεσμός εντοπίζεται στα Επτάνησα. Ηδη, από την περίοδο της πρώτης γαλλικής κατοχής στα Ιόνια νησιά (1797-99) ο ριζοσπαστικός σύλλογος των Ιακωβίνων, που είχε συγκροτηθεί στην Κεφαλονιά, την προβάλλει ανάμεσα στα προωθημένα κοινωνικο-πολιτικά αιτήματα που διατυπώνει.

Άφιξη των Γάλλων στα Επτάνησα («Το φύτεμα του δέντρου της ελευθερίας»). Γκραβούρα της εποχής

Ανάμεσα στις χαρακτηριστικές διεκδικήσεις του βρισκόταν «η ανακαίνισις των Ολυμπιακών Αγώνων και εθίμων της αρχαίας προγονικής θρησκείας, όπως αποφανθώσιν οι νεώτεροι Κεφαλλήνες εντελώς αρχαιότατοι Ελληνες».

Μια μοναδική περιγραφή

Στον απόηχο της εκτίμησης που έτρεφε η Γαλλική Επανάσταση για το δημοκρατικό αθλητικό ιδεώδες (το Διευθυντήριο πανηγύρισε στο Πεδίον του Αρεως την ανασύσταση των «Ολυμπιακών»), η ιδέα μιας αναβίωσης ωριμάζει. Ετσι, κατά τη δεύτερη γαλλική κατοχή (1807-1814) θα προκηρυχθούν ολυμπιακά βραβεία, με πρωτοβουλία της «Ιονίου Ακαδημίας» - του πρώτου πανεπιστημίου στον ελλαδικό χώρο. Σε μια μεταγενέστερη πηγή (εφημερίδα «Αθήναι» την περίοδο της μεσο-ολυμπιάδας του 1906) παρατίθεται μια μοναδική περιγραφή τους, που έγινε και αντικείμενο παρουσίασης σε συνέδριο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής:

«Δεν είναι πολύ γνωστόν ή ελησμονήθη ότι προ ενός αιώνος έγινεν απόπειρα επί Ελληνικού εδάφους προς ανασύστασιν των Ολυμπιάδων. Τον Αύγουστον του 1807 οι Γάλλοι είχον καταλάβει εκ δευτέρου την Κέρκυραν. Μετά εν ακριβώς έτος την 15η Αυγούστου 1808 η Ιόνιος Ακαδημία ετέλει τα εγκαίνιά της... Ο επί της Γαλλικής γλώσσας γραμματεύς (είχε υποβάλει σε κείνη τη συνεδρίαση υπόμνημα υπέρ της ελληνικής γλώσσας) υπενθύμιζε εις την Ακαδημίαν ότι το 1808 οι Ελληνες ήθελον εορτάσει δι' αγώνων το πρώτον έτος της 647ης Ολυμπιάδος, εάν η Ελλάς εξηκολούθη τελούσα άνευ διακοπής τας εορτάς της ενδόξου περιόδου του εθνικού της βίου».

Οριζόταν «απονομή των βραβείων μετά τετραετίαν (15 Αυγούστου 1812), δηλαδή το πρώτον έτος της 648ης Ολυμπιάδος».

Η πρόταση που κατατέθηκε ήταν να διεξάγονται πνευματικοί αγώνες, οι οποίοι θα διατηρούσαν τα χαρακτηριστικά των αρχαίων. Θα ακολουθούνταν η ολυμπιακή χρονολόγηση, ως συνέχεια της αρχαίας, προβλεπόταν η απονομή βραβείων για τα καλύτερα ελληνικά βιβλία και την καλύτερη μετάφραση μνημειώδους γαλλικού έργου στα ελληνικά...

Το κομμάτι της «Χάρτας» του Ρήγα με την Ολυμπία

Στην αίθουσα συνεδριάσεων της Ακαδημίας θα υπήρχε «κότινος στέφανος», που θα περιέβαλλε «το μέτωπον του νικητού». Σε επιγραφή θα αναγράφονταν η αρίθμηση της Ολυμπιάδας «ότε ετελέσθη ο αγών», ο νικητής θα έπαιρνε μετάλλιο «εκ σιδήρου», επειδή «τοιούτον ήτο το νόμισμα των Λακεδαιμονίων»!

Στο σχετικό πρόγραμμα αναφερόταν ως ημερομηνία έναρξης των αγώνων ο «Αύγουστος του δευτέρου έτους της 647ης Ολυμπιάδος (1809)».

Ακολούθησε η διάλυση της «Ιόνιας Ακαδημίας» και ο θεσμός έμεινε στα χαρτιά, μετά την επανίδρυσή της αργότερα επί αγγλοκρατίας.

Πρόταση Κωλέττη

Αθήνα, Υδρα, Τρίπολη και Μεσολόγγι υποψήφιες ολυμπιακές πόλεις

Η πρώτη νεοελληνική προσπάθεια θεσμικής κατοχύρωσης των Αγώνων, με πρότυπο τους αρχαίους Ολυμπιακούς, ανήκει στον Ιωάννη Κωλέττη.

Την περίοδο της αντιβασιλείας ήταν γραμματέας της Επικρατείας επί των Εσωτερικών» (υπουργός Εσωτερικών από το 1833 έως την ενηλικίωση του Οθωνα). Η πρότασή του για τέλεση των αγώνων ανά τετραετία ετοιμάστηκε τον Δεκέμβριο του 1833 και το σχέδιο-πρόταση βασιλικού διατάγματος κατατέθηκε στις αρχές του 1835. Συνιστά την πρώτη προσπάθεια, σε διεθνές επίπεδο, για την «εφαρμοσμένη» αναβίωση του Ολυμπιακού πνεύματος.

Ο «Ηλιος», η φαναριώτικη εφημερίδα, που εκδιδόταν στο Ναύπλιο. Συντάκτες της οι αδελφοί Σούτσοι.

Η πρόταση Κωλέττη προς την αντιβασιλεία και τον Οθωνα είχε ως αντικείμενο την καθιέρωση εθνικών γιορτών και μαζί δημοσίων αγώνων κατά το πρότυπο των αρχαίων.

Πρόβαλλε τον ιστορικό ρόλο των αγώνων και επεκτεινόταν στη νομοθετική κατοχύρωση αρχαίων τελετών. Μαζί με τα «Ολύμπια» πρότεινε ν’ αναβιώσουν τα «Ισθμια», τα «Νέμεα» και τα «Πύθια». Πόλεις τέλεσης των νεοελληνικών Ολυμπιακών, εκτός από την Αθήνα, σχεδιαζόταν να είναι η Υδρα, η Τριπολιτσά και το Μεσολόγγι. Στις τέσσερις «ολυμπιακές πόλεις» οι πανελλήνιοι ή εθνικοί αγώνες θα διεξάγονταν κάθε χρόνο.

Δασμοί

Η πρόταση είχε στόχο την ανάπτυξη του εμπορίου, αφού με τη διεξαγωγή των αγώνων θα προσελκύονταν στις συγκεκριμένες πόλεις έμποροι και θα αναπτυσσόταν οικονομική δραστηριότητα. Ενισχυτικά, διατυπωνόταν η πρόταση να μειωθούν κατά 1/3 τα τελωνειακά δικαιώματα για την είσοδο-έξοδο των εμπορευμάτων στις τέσσερις πόλεις. Το μέτρο προερχόταν από μια αντίστοιχη στάση των αρχαίων, οι οποίοι μείωναν τους δασμούς κατά τη διεξαγωγή των αγώνων.

Προκειμένου να ενισχυθεί η επιχειρηματολογία γινόταν αναφορά στην περίπτωση της Δήλου, όπου συνέρρεαν έμποροι για να ανταλλάξουν τις πραμάτειες τους. Στόχος ήταν να δοθεί στους αγώνες εμπορική διάσταση, χωρίς όμως αυτό να είναι και ο αποκλειστικός σκοπός. Παράλληλος ήταν η διάδοση της ιδέας του Ολυμπισμού τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και παντού όπου υπήρχαν ελληνικές παροικίες.

Τα «Ολύμπια» του Π. Μεταστάζιο παιζόταν στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις.

Το γνωστό είναι πως το σχέδιο, ως προς το σκέλος των εθνικών γιορτών, επανήλθε το 1838, όταν καθιερώθηκε η εθνική επέτειος της 25ης Μαρτίου. Ο Κωλέττης δεν φαίνεται να επανέρχεται στην ιδέα αυτή. Ούτε κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του (1843-1847), όταν διατυπώνει τη Μεγάλη Ιδέα...

Αρθρα και διάλογοι

Οι Σούτσοι, ο Ζάππας και τα «Ολύμπια»

Μια από τις πρώτες αναφορές για την αναβίωση των Ολυμπιακών στο νεαρό ελληνικό κράτος γίνεται από τον ποιητή Παναγιώτη Σούτσο (1806-1868). Μαζί με τον αδελφό του Αλέξανδρο (1802-1863) είναι οι συντάκτες της φαναριώτικης εφημερίδας «Ηλιος» (εκδίδεται στο Ναύπλιο από το 1833).

Τα δυο αδέλφια κρατούν τη στήλη «Ποικίλα», όπου δημοσιεύονται σατιρικά ποιήματα. Τέλη Ιουνίου-αρχές Ιουλίου βλέπει το φως σε συνέχειες ο «Νεκρικός Διάλογος» (εκδόθηκε και σε χωριστό φυλλάδιο το 1835).

Η ποιητική σύνθεση κινείται σε τρία επίπεδα. Την εποχή του Καποδίστρια, των ημερών της γραφής της και του «χρυσού αιώνα» της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας.

Τα πρόσωπα του διαλόγου είναι ο Περικλής, ο Πλάτων, ο Καποδίστριας, ο Χάρων και ο Νεόστρατος. Οι δυο πρώτοι ρωτούν τον τελευταίο για τη σύγχρονη Ελλάδα. Από τις απαντήσεις, προκύπτει, σε αντίθεση με το αρχαίο μεγαλείο, η παρακμή. Ανάμεσα στις αδυναμίες του νέου κράτους αναφέρονται η πολιτιστική ένδεια και η απουσία σπουδαίων πολιτικών ανδρών. Ο Περικλής ενδιαφέρεται για τη διαφύλαξη των αρχαίων θησαυρών και αναπολεί μεγάλες στιγμές. Στο σημείο αυτό παίρνει τον λόγο ο Πλάτων:

« ...Αν ηδύνατο στην γην σας η σκιά μας να πετάξη,

προς τους Υπουργούς του Θρόνου ήθελε με τόλμην κράξει.

Αφετε τα μικρά πάθη, τας ματαίας έριδάς σας,

Αθλιοι συλλογισθείτε τ’ ήτον πάλαι η Ελλάς σας.

Δεν με λέγετε πού είναι οι αρχαίοι σας αιώνες;

Οι ωραίοι σας που είναι Ολυμπιακοί αγώνες;»

Το ποίημα τελειώνει με αισιοδοξία: «Θ' αναλάβη σοφοί άνδρες! τον βαθμόν της τον αρχαίον,/ Προπορευομένη πάλιν εις παν μέγα και ωραίον...».

Οι Σούτσοι θα εξακολουθήσουν και τα επόμενα χρόνια να προβάλλουν, με κάθε ευκαιρία, την αναβίωση. Αυτούς παρακολουθεί ο Ευαγγέλης Ζάππας και από τα γραπτά τους τον συνεπαίρνει η ιδέα. Ο ίδιος μάλιστα αναφέρει ότι την «περί Ολυμπίων ιδέα συνέλαβον από του 1843, εποχήν του Συντάγματος».

Τότε που ο Π. Σούτσος υποστήριζε θερμά με άρθρα του την αναβίωση. Αργότερα, μάλιστα, άρθρο του, στο οποίο περιγράφονταν με ποιητική έξαρση οι αρχαίοι Ολυμπιακοί και ζητούνταν η αναβίωση, φαίνεται ότι συγκίνησε ιδιαίτερα τον Ζάππα και τον παρακίνησε στις δωρεές του για τα περίφημα «Ολύμπια» (συνολικά τέσσερις Ζάππειες Ολυμπιάδες στην Αθήνα το 1859, το 1870, το 1875 και το 1889).

1837-38

Ο Πύργος διεκδικεί από νωρίς τη διοργάνωση

Η καθιέρωση της 25ης Μαρτίου, ως ημέρας της εθνικής επετείου (1838), έδωσε την ευκαιρία στον Δήμο Λετρίνων (Πύργος) να προχωρήσει τον ίδιο χρόνο σε πρωτοβουλία για τέλεση Ολυμπιακών Αγώνων κατ΄ απομίμηση των αρχαίων. Αυτή ήταν και η πρώτη πρακτική απόπειρα για την αναβίωση στον ελλαδικό χώρο.

Η πρόταση που είχε υποβάλει ήταν να διεξάγονται στην περιοχή (δίπλα στην αρχαία Ολυμπία που ήταν ακόμη θαμμένη- οι ανασκαφές άρχισαν ύστερα από περίπου τέσσερις δεκαετίες) αγώνες κάθε τέσσερα χρόνια. Συγκροτήθηκε, μάλιστα, και ειδική επιτροπή, που αναλάμβανε να υλοποιήσει το σχέδιο.

Ισως αφορμή για την ανασύσταση να αποτέλεσαν και οι παραστάσεις του γνωστού έμμετρου ιταλικού μελοδράματος «Ολύμπια» του Π. Μεταστάζιο (δεκαετία 1730-40), στην απόδοση του Ρήγα Φεραίου (1797).

Η «Χάρτα» του Ρήγα

Την περίοδο αυτή παρουσιαζόταν από το πρώτο «Κρατικό Θέατρο» στην Αθήνα και αλλού -ενδεχομένως και στον Πύργο- προκαλώντας βαθιά εντύπωση. Στη διασκευή του ο Ρήγας είχε συνδέσει την αναβίωση των αγώνων με τη Γαλλική Επανάσταση και τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό, προσδίδοντας έτσι εθνεγερτικό περιεχόμενο. Περιγράφοντας το σκηνικό του δράματος ο Ρήγας παρέπεμπε στη «Χάρτα» του με την τοπιογραφία της αρχαίας Ολυμπίας (άλλος προεπαναστατικός κρίκος για την αναβίωση των Ολυμπιακών). Το σχέδιο των Λετρινίων δεν ευοδώθηκε, αλλά παραμένει ως δείγμα της απήχησης που έβρισκε η «ανακαίνισις» των αρχαίων αγώνων. Με διάφορες αφορμές έρχεται και επανέρχεται.

Τ. Κατσιμάρδος

katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/ta_eptanisa_tou_olympismou-64437127/