ΕΚΑΤΟΝΤΑΠΥΛΙΑΝΗ: Η εκπλήρωση ενός τάματος

ΕΚΑΤΟΝΤΑΠΥΛΙΑΝΗ

Η εκπλήρωση ενός τάματος

Υπάρχει στην ψυχή του λαού μας μια απόλυτη βεβαιότητα ότι η Παναγία δεν θα αρνηθεί την βοήθειά της. Είναι τόσο μεγάλη η εμπιστοσύνη στην απεριόριστη καλοσύνη της

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΛΙΠΡΑΝΤΗ

Θεολόγου, αρχαιολόγου αν. καθηγητή ΑΠΘ

Τρία ιστορικά γεγονότα κεφαλαιώδους σημασίας σφραγίζουν επισήμως και κατά θριαμβευτικό τρόπο την απαρχή της ειρηνικής κατισχύσεως του Χριστιανισμού, του μεγαλύτερου αυτού φαινομένου της ιστορίας: Η υπογραφή του διατάγματος των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκίας από τον Μ. Κωνσταντίνο το 313, η επικράτηση του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα ως μονοκράτορος το 324 και τρίτον η ίδρυση της Κωνσταντινουπόλεως το 330.

Και η Κωνσταντινούπολις με το ακτινοβόλο σύμβολο της Ορθοδοξίας, την Αγ. Σοφία, έμελλε από τότε να αποβεί κατά θεία πρόνοια η πρωτεύουσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας, δηλ. το κέντρο του βυζαντινού Ελληνισμού. Όπως δε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός με την πολυθεΐα του εξεφράσθη και με τα απαράμιλλα έργα τέχνης, καθ' όμοιον τρόπο και η νέα πίστις στον υπέρθεο Θεάνθρωπο ενέπνευσε τη δημιουργία θαυμαστών μνημείων τέχνης, μνημείων - φορέων του χριστιανικού ελληνικού πολιτισμού.

Και είναι εξόχως σημαντικό το γεγονός ότι από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου, ιδρυτού του βυζαντινού κράτους, εγκαινιάζεται η νέα χριστιανική πορεία του Έθνους μας. Από τότε αρχίζουν να υψώνονται οι περίφημες βασιλικές και τα μνημειώδη περίκεντρα κτίρια, γεγονός που επισφραγίζει τη συμφιλίωση Χριστιανισμού και Ελληνισμού με αποτέλεσμα τη βαθμιαία σύζευξη της ελληνικής κοσμοθεωρίας με τη χριστιανική αποκάλυψη.

Ο αντίκτυπος του θριάμβου του Χριστιανισμού φαίνεται να είναι άμεσος και έντονος στα μεγάλα κέντρα της αυτοκρατορίας, αλλά και στην καρδιά του Αιγαίου, στην πασίγνωστη από την αρχαιότητα Πάρο για την πνευματική και καλλιτεχνική της παράδοση, την όμορφη αυτή πατρίδα του μεγάλου ποιητή Αρχιλόχου.

Το τάμα

Η Αγ. Ελένη, που πρωτοστατεί στην ανέγερση των πρώτων μνημείων - μαρτυριών της νέας πίστεως, αποπλέει το έτος 325/26 από τη βασιλίδα των πόλεων και κατευθύνεται προς τους Αγ. Τόπους.

Το ταξίδι αυτό συνδέεται άμεσα και με την ιστορία της Εκατονταπυλιανής, αφού το πλοίο, του οποίου επιβαίνει η πρώτη, μεγάλη και επίσημη προσκυνήτρια των Αγ. Τόπων αναγκάζεται λόγω τρικυμίας, όπως αναφέρουν σχετικές παραδόσεις να προσεγγίσει στο λιμάνι της Πάρου. Αποβιβάζεται η Αγ. Ελένη και μεταβαίνει στην τότε μικρή γραφική εκκλησία της Παναγίας, τον σημερινό Αγ. Νικόλαο, που είναι και το αρχαιότατο πρόσκτισμα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής. Προσεύχεται θερμά και υπόσχεται να ανεγείρει μεγαλύτερη εκκλησία, όταν επιστρέψει στην πρωτεύουσα. Το τάμα της, που δεν προλαβαίνει η ίδια να εκπληρώσει, εκπληρώνεται από τον Μ. Κωνσταντίνο με την ανέγερση επιβλητικής βασιλικής παραπλεύρως της μικρής, ταπεινής, αλλά τόσον ιστορικής εκκλησίας του Αγ. Νικολάου.

Η μεγάλη κωνσταντίνεια τρίκλιτη σταυρική βασιλική με το Βαπτιστήριο θα κοσμήσει το Αιγαίο και θα παραμείνει απαραμόρφωτη μέχρι τα μέσα του 6ου αι., οπότε στα χρόνια του Ιουστινιανού θα υποστεί αλλαγές και επισκευές χωρίς όμως να μεταβληθεί το σταυρικό της σχήμα.

Εκτεταμένες εργασίες στερεώσεως και ανακαινίσεως του πανσέπτου ναού, που θα παραμορφώσουν όμως ελαφρώς την αρχική του μορφή, θα γίνουν ιδιαίτερα στα νεώτερα χρόνια χάρη στο ενδιαφέρον της παριανής επιφανούς οικογένειας του Νικολάου Μαυρογένη, ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας και μεγάλου ευεργέτη της Πάρου.

Περαιτέρω στη δεκαετία του '60 θα πραγματοποιηθούν σημαντικές εργασίες έως και επαναφοράς του ναού στη μνημειώδη και αρχαιοπρεπή μορφή των παλαιοχριστιανικών χρόνων.

Και ο πάνσεπτος ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής ακτινοβολεί επί δεκαεπτά αιώνες το φως του χριστιανικού Ελληνισμού. Η φωτεινή παρουσία του αντανακλά τον θρίαμβο της θεϊκής αγάπης και εκφράζει έντονα τη μεγάλη και ζωογόνο ελληνορθόδοξη παράδοση μας, ενώ δεν παύει να είναι ένας πολύτιμος θησαυρός του Γένους μας.

Είναι μία από τις αρχαιότερες σωζόμενες εκκλησίες της Χριστιανοσύνης.

Εξαιρετική τέχνη

 Το κιβώριο του ιερού ναού της Εκατονταπυλιανής

 

Τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της συμπίπτουν με τους πρώτους αγώνες εδραιώσεως της χριστιανικής διδασκαλίας.

Σπάνιες αρχιτεκτονικές κατασκευές των παλαιοχριστιανικών χρόνων εξαίρουν τον μνημειακό της χαρακτήρα, όπως το σύνθρονο στον ημικύλινδρο της κόγχης του Ιερού, τόσο της μεγάλης εκκλησίας όσο και του Αγ. Νικολάου, το εξαιρετικής τέχνης κιβώριο, που σκέπει την Αγ. Τράπεζα, το μαρμάρινο εικονοστάσιο με ενδιαφέρουσα ανάγλυφη διακόσμηση, οι ποικιλόχρωμες διακοσμητικές σειρές πωρόλιθων στους θόλους και τους τρούλους του σύνθετου εκκλησιαστικού συγκροτήματος και το αρχαιοπρεπές Βαπτιστήριο (σταυρική κολυμβήθρα και κτίριο - ναός), μοναδικό σε όλη τη χριστιανική Ανατολή.

Η Εκατονταπυλιανή και ως θαυμάσιο οικοδόμημα μαρτυρεί αναμφιβόλως τη συμβολή των προγόνων μας στη δημιουργία χριστιανικής αρχιτεκτονικής.

Το πλήθος, εξάλλου, των εντοιχισμένων αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών και γλυπτών αρχαϊκής, κλασικής και ρωμαϊκής περιόδου τονίζουν περισσότερο την αρχαιοπρέπειά της, συνάμα δε και διασαλπίζουν τη μεγάλη στροφή του αρχαίου κόσμου προς τη νέα την χριστιανική εποχή.

Και δεν είναι μόνον η καταφανής αρχαιοπρέπειά της, που εκφράζει κατά κάποιο τρόπο τη συνέχεια της ιστορίας μας, αλλά ούτε και η στενή ιστορική σύνδεση της με δύο από τα μεγαλύτερα κέντρα της Χριστιανοσύνης, τα Ιεροσόλυμα και την Κωνσταντινούπολη, που την αναδεικνύουν. Προ πάντων είναι μέγα προσκύνημα που προκαλεί στους επισκέπτες συγκλονιστικά βιώματα. Είναι ένας ναός προς τιμήν της Υπερμάχου Στρατηγού του Γένους μας.

Ως εκ τούτου η μεγάλη εορτή της Ορθοδοξίας, αρμόζει να εορτασθεί ιδιαιτέρως στην αρχαιότερη ανά τον κόσμο σωζόμενη ορθόδοξη εκκλησία της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, της οποίας η παρουσία καταγγέλλει το μυστήριο της Θεομήτορος και συγχρόνως αντιφεγγίζει έντονα τη δόξα του Βυζαντίου.