Φώκιες, μύχοι, τρίτωνες στην αναγεννημένη Γυάρο

Η θαλάσσια βιολόγος, Ελίνα Σαμαρά στη Γυάρο

Φώκιες, μύχοι, τρίτωνες στην αναγεννημένη Γυάρο

Ρεπορτάζ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΑΛΙΟΣ,  Φωτογραφίες: ENRI CANAJ

ΓΥΑΡΟΣ - ΑΠΟΣΤΟΛΗ.  «Υπάρχουν μεγάλα ψάρια, που σε άλλα μέρη δεν τα βλέπεις πια τόσο συχνά. Υπάρχουν εκτεταμένες αποικίες από πίνες, που πλέον [έχουν μειωθεί τόσο που] προστατεύονται. Υπάρχει και ένα τεράστιο πεδίο τραγάνας που βοηθά στο να αναπαράγονται τα ψάρια, ένας φανταστικός ψαρότοπος. Υπάρχουν επίσης διάφορα άλλα προστατευόμενα είδη κάτω από τη θάλασσα... πολύ μεγάλα κοχύλια, τρίτωνες, μπουχώνες, που σε άλλα μέρη δεν τα βλέπεις πια τόσο συχνά...».

Η Ελίνα Σαμαρά, θαλάσσια βιολόγος και έμπειρη δύτης, μεταφέρει την εικόνα ενός μαγευτικού βυθού, γεμάτου ζωή. Στη Γυάρο λοιπόν συμβαίνει αυτό το μικρό θαύμα. Η παρουσία τής υπό εξαφάνιση μεσογειακής φώκιας, «κορωνίδα» αυτής της εξέλιξης, δίνει την αφορμή να δούμε τη Γυάρο με μια νέα ματιά. Σήμερα, το νησί δείχνει άδειο, άγριο, αφιλόξενο. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι, ούτε ήταν πάντα τόπος εξορίας. Σύμφωνα με καταγεγραμμένες μαρτυρίες, στη δεκαετία του ’40 ζούσαν εκεί τέσσερις μεγάλες οικογένειες «Αγιουργιανών», δηλαδή από τα «Γιούρα», όπως ονομάζουν οι Κυκλαδίτες τη Γυάρο.

 «Εχω εντυπωσιαστεί από τις ιστορίες τους, από τη ζωή τους εκεί», λέει η κ. Σαμαρά. «Υπήρχαν καλλιέργειες παντού, μύλοι που έφτιαχναν το αλεύρι τους. Υπήρχε δάσος που έδινε ξύλα και κάρβουνα. Μέχρι και μανιτάρια μαζεύανε».

Στα τέλη της δεκαετίας του ’40, η Γυάρος γίνεται τόπος εξορίας. Οι ιδιωτικές περιουσίες απαλλοτριώνονται, οι Αγιουργιανοί φεύγουν και το νησί μετατρέπεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης για πολιτικούς κρατουμένους.

Ερείπια των παλιών εγκαταστάσεων

Από το 1947 έως το 1975 (με «διαλείμματα» λίγων ετών) η Γυάρος γίνεται τόπος απάνθρωπης διαβίωσης για χιλιάδες. Τα σημάδια είναι ακόμα έντονα: από το επιβλητικό κτίριο των φυλακών, που βρίσκεται σε κακή κατάσταση (η οροφή του έχει «ανοίξει» σε αρκετά σημεία, γεγονός που θα επιταχύνει την καταστροφή του), μέχρι τα βοηθητικά κτίρια –ό,τι έχει απομείνει– στους πέντε συνεχόμενους όρμους.

Πεδίο βολής

Στη μεταπολίτευση, η Πολιτεία «κλείνει» τη Γυάρο, μετατρέποντάς την σε πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού, μέχρι το 2002. Μόνο στους ψαράδες επιτρέπεται να την πλησιάσουν. Οπως εξηγεί ο πρόεδρος του σωματείου αλιέων της Σύρου Ηλίας Κασσιώτης, δίνονταν ολιγοήμερες άδειες «όταν το πεδίο βολής είχε ανακωχή». Μετά το 2002 οι ψαράδες προσέγγιζαν τη Γυάρο «για μια καλή ψαριά», όποτε το επέτρεπε ο καιρός.

 Ο Ηλίας Κασσιώτης, προτετοιμάζει τα δίχτυα του

Οι πρώτες αναφορές για φώκιες στην περιοχή της Γυάρου (του είδους monachus monachus, του πιο απειλούμενου θηλαστικού στην Ευρώπη) φέρνουν την προηγούμενη δεκαετία στο νησί τους πρώτους ερευνητές από τη MOm, την οργάνωση για την προστασία της φώκιας. Το 2010 οι περιβαλλοντικές οργανώσεις WWF Ελλάς και MOm, μαζί με το Ερευνητικό Ινστιτούτο Tethys και χρηματοδότηση από το Ιδρυμα του Πρίγκιπα Αλβέρτου ΙΙ του Μονακό, ξεκινούν τον σχεδιασμό μιας ολοκληρωμένης πρωτοβουλίας για την προστασία της Γυάρου.

Η πρόταση υποβάλλεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εγκρίνεται το 2013: Το πρόγραμμα «Ολοκληρωμένη προστασία για τη μεσογειακή φώκια στις Βόρειες Κυκλάδες» (LIFE-Φύση) είναι γεγονός, με συντονιστή το WWF και εταίρους το υπουργείο Περιβάλλοντος, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, τους δήμους Σύρου και Ανδρου, τη MOm, το Ινστιτούτο Tethys και το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.

Το 2011, η Γυάρος και η θάλασσά της, σε ακτίνα 3 μιλίων, εντάσσεται στο δίκτυο Natura. Από το 2013, μπαίνει «στο μικροσκόπιο» των ειδικών. Ο στόχος; «Να δημιουργήσουμε μια θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή, στην οποία θα συνυπάρχουν φύση και άνθρωπος. Θέλουμε να έχουμε κοντά μας τις τοπικές κοινωνίες της Σύρου και της Ανδρου και φυσικά τους ψαράδες», εξηγεί ο κ. Χρήστος Παπαδάς, υπεύθυνος της ομάδας πεδίου του ευρωπαϊκού προγράμματος «Κυκλάδες LIFE» του οποίου συντονιστής είναι το WWF Ελλάς.

Χάρη στο πρόγραμμα, η Γυάρος και ο θαλάσσιος χώρος της μελετήθηκαν συστηματικά, αποδεικνύοντας ότι η «απομόνωση» του νησιού λειτούργησε ευεργετικά για τη φύση. Η σημαντικότερη απόδειξη είναι η δημιουργία μιας «αποικίας» από μεσογειακές φώκιες, η οποία αντιπροσωπεύει το 10 - 15% του παγκόσμιου πληθυσμού. Επίσης, όπως αναφέρει η κ. Σαμαρά, ερευνήτρια πεδίου στο πρόγραμμα, η Ορνιθολογική Εταιρεία κατέγραψε στη Γυάρο 30 είδη πουλιών, καθώς και τη μεγαλύτερη αποικία στη χώρα μας ενός παγκοσμίως απειλούμενου θαλασσοπουλιού, του μύχου.

Ο δε πλούτος του βυθού είναι τόσο εντυπωσιακός, που μία από τις δράσεις του προγράμματος αποφασίστηκε να είναι η δημιουργία υποβρύχιων μονοπατιών, διαδρομών με σήμανση, για κολυμβητές ή δύτες.

Οι ψαράδες και η διπλή ομορφιά του νησιού

Με δεδομένο ότι η Γυάρος ανήκει εξ ολοκλήρου στο Δημόσιο και, λόγω της θέσης της είναι διαρκώς στο έλεος του καιρού (άρα δεν αποτελεί «προορισμό»), οι πιέσεις που δέχεται είναι λιγοστές. Το κύριο θέμα είναι η διαχείριση της παράκτιας αλιείας. Οι ψαράδες υποστηρίζουν ότι από το τέλος του 2013, οπότε ιδρύθηκε στη Γυάρο το πρώτο θαλάσσιο καταφύγιο άγριας ζωής και τους απαγορεύθηκε να ψαρεύουν κοντά στην ακτή, οι φώκιες έρχονται στη Σύρο.

«Υπάρχει ψάρι στην περιοχή μας. Μάλιστα κάποια είδη ψαριών έχουν πληθύνει αντί να λιγοστέψουν. Εχουμε όμως μεγάλο θέμα με τα “ζώα”, με τα “θηρία” που λέμε εμείς, τη φώκια και το δελφίνι και όχι τόσο με τα δελφίνια που είναι περαστικά», λέει ο Μηνάς Μενδρινός, ψαράς. «Δυστυχώς, η φώκια ποτέ δεν ήξερε να κυνηγάει μόνη της. Τρέφεται από εργαλεία αλιέων: από δίχτυα, από παραγάδια, έρχεται και βρίσκει έτοιμα να φάει. Και εσείς να ήσασταν και να ξέρετε ότι πρέπει να κυνηγήσετε για να φάτε και δίπλα βλέπατε ένα στρωμένο τραπέζι δεν θα πηγαίνατε στο στρωμένο τραπέζι;» «Η δημιουργία μιας θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής θα έχει οφέλη για όλους», συμπληρώνει ο κ. Παπαδάς.

«Είναι μια περιοχή που μπορεί να αναδειχθεί και να προβληθεί ιστορικά και από πλευράς φυσικού και θαλάσσιου περιβάλλοντος. Μπορεί να γίνει ένα μέρος με σημαντική επισκεψιμότητα, όπως είναι στη Μύκονο η Δήλος, στην Κρήτη η Σπιναλόγκα, στο Ναύπλιο το Μπούρτζι», εκτιμά ο κ. Μάριος Βουτσίνος, αντιδήμαρχος περιβάλλοντος της Σύρου.

Ένα δέντρο, ρίζωσε στην απομόνωση

«Η μνήμη αυτού του τόπου είναι βαριά, είναι ιστορική. Υπάρχει, την νιώθουμε ακόμα όσοι ερχόμαστε εδώ», λέει η κ. Σαμαρά.

«Από την άλλη, όμως, το ίδιο νησί έχει θέσει κάποια φυσικά “όρια”. Η πλευρά όπου είναι οι φυλακές είναι πιο ήπια. Από την άλλη πλευρά, το νησί είναι πιο άγριο, πιο απρόσιτο. Εκεί οργιάζει η φύση: οι φώκιες, οι μύχοι, οι μαυροπετρίτες... Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Αντιθέτως, αναδεικνύοντας την ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος της Γυάρου, σε συνδυασμό με την ιστορική μνήμη, πιστεύω ότι οι άνθρωποι δεν θα ξεχάσουν. Και πολλοί θα έρθουν να τη γνωρίσουν και από τις δύο πλευρές»

http://www.kathimerini.gr/880463/gallery/epikairothta/ellada/fwkies-myxoi-tritwnes-sthn-anagennhmenh-gyaro