Τ. Κατσιμάρδος : Η Ευρώπη κλείνει τα σύνορα στους Έλληνες πρόσφυγες

Φυγή μετά την καταστροφή από τους Τούρκους (πίνακας του Πέτερ φον Ες). Για αρκετούς πρόσφυγες προορισμός ήταν λιμάνια της Ιταλίας και της Γαλλίας. Τα σύνορα όμως της Αυστρίας, όπου υπήρχαν ισχυρές ελληνικές κοινότητες, παρέμειναν σφραγισμένα.

ΟΙ ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΤΟΥ ΜΕΤΕΡΝΙΧ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ

Η Ευρώπη κλείνει τα σύνορα στους Έλληνες πρόσφυγες

Όσοι πρόσφυγες «φθάνουν διά ξηράς ή θαλάσσης και με οποιοδήποτε διαβατήριο, θα γυρίζουν πίσω αμέσως από εκεί που ήρθαν». «Απαγορεύεται καθ΄ οιονδήποτε τρόπο η μεταφορά τους και δεν επιτρέπεται η παραμονή τους ή η έστω και πρόσκαιρη εγκατάστασή τους...».

Οι διαταγές προέρχονται από την Κεντρική Ευρώπη και δεν αναφέρονται σε σημερινούς πρόσφυγες, αλλά στους επαναστατημένους Έλληνες του 1821, που αναγκάζονται να καταφεύγουν στην Αυτοκρατορία της Αυστρίας, μετά την αποτυχία των εθνικοαπελευθερωτικών εξεγέρσεων σε περιοχές του ελλαδικού χώρου.

Φέρει τις υπογραφές του διαβόητου καγκελάριου Μέτερνιχ και του υπουργού Αστυνομίας, Σεντλίντσκι, λίγο μετά την έκρηξη της Επανάστασης. Ενώ ήδη ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και οι σύντροφοί του, που ζήτησαν καταφύγιο μετά την κατάπνιξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, βρίσκονταν στα αυστριακά κάτεργα.

Τόσο παλιά είναι η Ευρώπη-φρούριο και η ιστορία των κλειστών συνόρων της Αυστρίας και των άλλων χωρών της σημερινής ζώνης Βίσεγκραντ. Συμπεριλαμβανόμενης και της Γερμανίας, πριν από την ενοποίησή της. Η χαλαρή Γερμανική Συνομοσπονδία, όπου κυριαρχεί τότε η Αυστρία, περιλαμβάνει δεκάδες ηγεμονίες, ενώ η Ουγγαρία, ιταλικά και σλαβικά εδάφη βρίσκονται στην κατοχή της.

Η στάση του Κλέμενς φον Μέτερνιχ απέναντι στην ελληνική επανάσταση, στα απελευθερωτικά και φιλελεύθερα κινήματα το πρώτο μισό του 19ου αιώνα είναι πολύ γνωστή. Στυλοβάτης της Ιεράς Συμμαχίας από το 1815, με την πολιτική αρχή «ότι μόνο οι μονάρχες έχουν δικαίωμα να καθορίζουν τις τύχες των λαών, οι ηγεμόνες ευθύνονται για τις πράξεις τους απέναντι στον Θεό».

Ο άνθρωπος στον οποίο ανήκαν φράσεις όπως ότι «έξω από τα ανατολικά μας σύνορα τριακόσιες ή τετρακόσιες χιλιάδες κρεμασμένοι, στραγγαλισμένοι ή παλουκωμένοι δεν είναι δα και σπουδαίο πράγμα» θα σταθεί απηνής εχθρός της Ελληνικής Επανάστασης από την αρχή έως το τέλος της. Εύστοχα οι Γερμανοί φιλελεύθεροι, παραλλάσσοντας τ' όνομά του (Metternich), τον αποκαλούσαν Mitternacht (μεσονύχτιο, βαθύ σκοτάδι). Ο υπουργός του, που προσυπέγραφε τη διαταγή, είναι διαβόητος και τρομερός ως διώκτης της Φιλικής Εταιρείας. «Καταπιεστής -μετά τον Μέτερνιχ φυσικά- κάθε φιλελληνικής κινήσεως όχι μόνο εις τα κράτη της Αυτού Μεγαλειότητος Φραγκίσκου Α', αλλά εις ολόκληρον την Ευρώπην», σύμφωνα με τον ιστορικό Π. Ενεπεκίδη. Από τα χέρια του πέρασε, ανάμεσα στ΄ άλλα, και η φυσική εξόντωση του Αλ. Υψηλάντη.

 Πανηγυρική ατμόσφαιρα στο Λάιμπαχ (σημερινή Λιουμπλιάνα) για τη σύνοδο του 1821. Εδώ πληροφορήθηκαν οι Μεγάλοι την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης και την καταδίκασαν αμέσως.

Τα κίνητρα

Εννοείται πως ο Μέτερνιχ και οι υπουργοί του κινούνταν όχι από προσωπικές εμπάθειες, αλλά για να υπηρετήσουν καλύτερα τα συμφέροντα της Αυτοκρατορίας. Ο γραμματέας και στενός συνεργάτης του Φον Γκεντς ήταν απολύτως σαφής: «Ας γίνει οτιδήποτε στην Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Νότια και Βόρεια Αμερική. Μπορούμε να περιμένουμε με ηρεμία. Διαφορετικά είναι τα πράγματα σε ό,τι αφορά τις τύχες των ανατολικών γειτόνων μας (και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Εδώ πρόκειται για τη διατήρηση ή την καταστροφή του πολιτικού μας συστήματος, είναι ζήτημα ζωής και θανάτου...».

Ο Γκεντς ήταν άλλωστε και ο γραμματέας της συνόδου στο Λάιμπαχ (Ιανουάριος - Μάιος 1821), όπου βρήκε τις πέντε μεγάλες δυνάμεις της περιόδου (Αυστρία, Πρωσσία, Ρωσία, Γαλλία, Αγγλία) η είδηση για την κήρυξη της Επανάστασης στην Ελλάδα. Στο όνομα της ευρωπαϊκής τάξης και ισορροπίας τάχτηκαν αυτομάτως εναντίον της.

Ο Μέτερνιχ, μόλις είχε αναλάβει καθήκοντα καγκελάριου (μέχρι τότε ήταν υπουργός Εξωτερικών) και εξάντλησε κάθε δυνατό μέσο. Αφενός για να μη δυσαρεστηθεί η φίλη Κωνσταντινούπολη και αφετέρου για να μην επωφεληθούν οι άλλες Μεγάλες Δυνάμεις από την ελληνική επανάσταση.

 Το κοσμοπολίτικο λιμάνι της Τεργέστης (στη φωτογραφία όπως ήταν στα μέσα του 19ου αιώνα) με την ισχυρή ελληνική παροικία, αποτελούσε προορισμό για πολλούς Έλληνες.

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ

Εντολή για «φράχτες» στο λιμάνι της Τεργέστης

Η διαταγή για το κλείσιμο των συνόρων στους Ελληνες «φυγάδες» είναι έμμεσα γνωστή. Δεν έχει βρεθεί σε αρχεία ως ντοκουμέντο η ίδια. Τη γνωρίζουμε από έγγραφα του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Τεργέστης.

Αυτά έχει καταγράψει, ήδη, από το 1824 ο Γάλλος φιλέλληνας, διπλωμάτης, περιηγητής και ιστορικός Κ. Ν. Ραφενέλ. Περιέχονται, μαζί με άλλα, στη συνέχεια του έργου του «L’ Histoire Des Evenements De La Grece» (Ιστορικά Γεγονότα στην Ελλάδα), που είχε κυκλοφορήσει στο Παρίσι δυο χρόνια νωρίτερα.

Το ένα απ' αυτά περιλαμβάνει και ο Πουκεβίλ στην ταυτόχρονη «Ιστορία Αναγεννήσεως της Ελλάδος», έχοντας υπόψη τα συγγράμματα του Ραφενέλ.

Εδώ παρατίθενται σε μετάφραση του Λαρισαίου μελετητή της Βάσου Καλογιάννη. Παρουσιάστηκαν στο περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ (τόμος 71, τεύχος 834, 1η Απριλίου 1962) σε αφιέρωμα για την Επανάσταση του 1821.

Εκεί αναφέρεται, προφανώς από παραδρομή, ότι η μετάφραση έγινε από το δίτομο γαλλικό έργο του Σ. Δ. Ραφενέλ «Αγνωστα θεσσαλικά γεγονότα του '21».

Σύμφωνα με τον Κλέμενς φον Μέτερνιχ «μόνο οι μονάρχες έχουν δικαίωμα να καθορίζουν τις τύχες των λαών»

Το πρώτο έγγραφο φέρει την υπογραφή κυβερνήτη της Τεργέστης βαρόνου ντε Σπίγγελφελντς. Προφανώς θα ήταν ένας από τους πρώτους που έλαβε τη διαταγή, δεδομένου ότι το κοσμοπολίτικο λιμάνι, με την παρουσία μεγάλης ελληνικής παροικίας, αποτελούσε κατ' εξοχήν προορισμό των προσφύγων.

Παραδόξως για τα δεδομένα στην αστυνομοκρατούμενη Αυστρία το Εμπορικό Επιμελητήριο φαίνεται ότι καθυστέρησε να γνωστοποιήσει τη διαταγή και να ενημερώσει για την απαγόρευση.

Ειδοποίηση

Το έγγραφο του Σπίγγελφελντς έλαβε στις 9 Οκτωβρίου 1821 και η «ειδοποίηση προς τους ιδιοκτήτες και τους καπεταναίους των πλοίων του Αυστριακού εμπορίου» φέρει ημερομηνία 24 Αυγούστου 1822.

Από τα δημογραφικά στοιχεία για την Τεργέστη, όπως τα υπολογίζει η ιστορικός Ολγα Κατσαρδή - Χέρινγκ, προκύπτει αυτή την περίοδο πως ο ελληνικός πληθυσμός είχε σχεδόν διπλασιαστεί.

Στους 1.700 περίπου των προηγούμενων χρόνων προστίθενται το 1821-1822 πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, τη Θεσσαλία, την Ηπειρο, τη Θεσσαλία. Πράγμα που δείχνει ότι ο αποκλεισμός του λιμανιού για τους Ελληνες δεν ήταν τόσο αποτελεσματικός. Ετσι, εξηγείται, μάλλον, η καθυστερημένη «Ειδοποίησις».

 Ο τρίτος τόμος της ιστορίας του Πουκεβίλ όπου παρατίθεται η διαταγή του Μέτερνιχ.

ΤΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΕΙ...

Βαριά πρόστιμα σε πλοιάρχους που προσφέρουν βοήθεια

«...Συνεπεία του Διατάγματος που ελήφθη στο Εμπορικό Επιμελητήριο γι’ αυτό το ζήτημα, ευρισκόμεθα στην ανάγκη να προειδοποιήσουμε τους εμπορευομένους ότι οι φυγάδες Ελληνες που θα φθάσουν από δω και μπρος σ’ αυτόν τον όρμο του λιμανιού των Αυστριακών καραβιών, θα ξαναστέλλωνται αμέσως, με έξοδα των πλοιάρχων, οι οποίοι τους έφεραν ως εδώ, άνευ διακρίσεως καπεταναίων ή εφοπλιστών. Εκτός αυτού τα καράβια θα καταβάλλουν βαρύτατα πρόστιμα.

Αυτές τις ώρες που τα γεγονότα της Τουρκίας θ’ αυξήσουν ίσως το πλήθος των φυγάδων και προπάντων εκείνων που θα καταφύγουν στην Τεργέστη, το Εμπορικό Επιμελητήριο είναι εξ ίσου επιφορτισμένο να ειδοποιήσει τους πλοιοκτήτες να μεταδώσουν κατάλληλες οδηγίες σ’ όλους τους εμποροπλοιάρχους, οι οποίοι οφείλουν ν’ αποφύγουν με την πιο μεγάλη φροντίδα, παρομοίους επιβάτες, των οποίων, εννοείται, θάναι πρωταρχικά υποχρεωμένοι να πληρώνουν την δαπάνη του Λοιμοκαθαρτηρίου κι ακολούθως να τους διώξουν πάλι με δικά τους έξοδα, εάν οι πρόσφυγες αυτοί δεν έχουν τα μέσα να πληρώσουν.

Η Αυτού Εξοχότης, ο Κυβερνήτης, πιστεύει ότι αυτή η προειδοποίηση θ’ αρκέσει για ν’ αποτρέψει τους καπεταναίους και τους εφοπλιστές να επιφορτισθούν στο μέλλον να μεταφέρουν αυτούς τους φυγάδες για την Τεργέστη ή για οποιοδήποτε άλλο λιμάνι των κρατών της Α.Μ. και Β. Πράττοντες διαφορετικά οι πλοίαρχοι κι οι πλοιοκτήτες εκτίθενται στις προαναφερθείσες ποινές και εις ακόμη χειρότερα δεινά...

Το εξώφυλλο της ιστορίας του Ραφενέλ όπου καταχωρούνται τα αυστριακά έγγραφα.

Τεργέστη 24 Αυγούστου 1822

Το Εμπορικό Επιμελητήριο (ΤΕΡΓΕΣΤΗΣ)».

ΒΑΡΟΝΟΣ ΝΤΕ ΣΠΙΓΚΕΛΦΕΛΝΤ

Οι φυγάδες θα συλλαμβάνονται αμέσως και θα γυρίζουν πίσω...

«Προς το Ανώτερο Εμπορικό Επιμελητήριο της Τεργέστης

Η Υψηλή θέληση της Αυτού Μεγαλειότητος του Αυτοκράτορος και Βασιλέως είναι ότι οι Ελληνες φυγάδες (πρόσφυγες) που έλαβαν μέρος στην εξέγερση των τουρκικών επαρχιών, δεν δύνανται πλέον στο μέλλον να εγκαθίστανται στα Βασίλειά του. Κατά συνέπεια δεν θάναι πια επιθυμητοί, και τα Εμπορικά Ιδρύματα οφείλουν από τούδε και στο εξής να τους αρνούνται τη διέλευση για τα αυστριακά κράτη.

Εν συνεχεία μιας προσφάτως ληφθείσης αποφάσεως της εξοχότητός του του Καγκελλαρίου του Κράτους, του Πρίγκηπος Μέτερνιχ, από συμφώνου με την εξοχότητά του τον Υπουργό της Αστυνομίας Κόμητα Ντε Σιντλίτζρυ, οι Ελληνες που θ’ αφιχθούν διά ξηράς ή θαλάσσης και με οποιοδήποτε διαβατήριο, θα στέλλωνται πάραυτα πίσω από εκεί που ήρθαν.

Δεν θάναι δυνατό να τους πάρη κανείς, καθ’ οιονδήποτε τρόπο. Κι’ ούτε θα επιτρέπεται, του λοιπού, η παραμονή τους ή η έστω και πρόσκαιρη εγκατάστασή τους στα Κράτη της Α.Μ.

Συμφώνως προς τις επιθυμίες της Α.Μ. προειδοποιώ το Ανώτερο Εμπορικό Επιμελητήριο της Τεργέστης, ότι οσάκις φθάσουν σ’ αυτό το λιμάνι καράβια με Ελληνες, αυτοί θα συλλαμβάνονται αμέσως μέσα στον όρμο, ακόμη κι από το Λοιμοκαθαρτήριο (καραντίνα). Πάντως, παραγγέλλουμε ότι θα πρέπει να τους κοινοποιείται η διαταγή της αμέσου αναχωρήσεως είτε κατά την διάρκεια της ?Καραντίνας? είτε όταν αυτή τελειώση είτε ακόμη με τον ίδιο καράβι ή ναυλώνοντας, επί τούτο, κάποιο άλλο σκάφος. Οι καπεταναίοι των εμπορικών πλοίων και οι πλοιοκτήτες τους ειδοποιούνται επίσης ότι αν αντιδράσουν στις παρούσες διαταγές, επωμίζονται την τύχη των επιβατών τους, υποχρεούνται να τους επαναφέρουν οίκαδε, με έξοδά τους και χωρίς να μπορούν να εφεσιβάλουν τα πρόστιμα της ζημίας στα οποία θα καταδικάζονται οι παραβάτες.

Κοινοποιώ αυτή την απόφαση στο Α' Εμπορικό Επιμελητήριο [Τεργέστης] για να την γνωστοποιήση σ’ όλους τους εμπορευομένους και τους εφοπλιστές και να εφοδιάσουν μ’ αυτήν τους κυβερνήτες των καραβιών τους, που πρέπει του λοιπού να πάψουν να δέχονται Ελληνες στα σκάφη τους ακόμη και ως επιβάτες, ούτε γι’ αυτόν τον όρμο ούτε για κανένα άλλο λιμάνι των κρατών της Α.Μ. του Β (ασιλέως) Α(υτοκράτορος), άλλως, άπαντες είναι εκτεθειμένοι στην ευθύνη και στις ποινές που εξετέθησαν ανωτέρω.

Τεργέστη 9 Οκτωβρίου 1821

Υπογραφή Βαρώνος Ντε Σπίγκελφελντ».

 Κλέμενς φον Μέτερνιχ

ΦΟΒΟΣ ΓΙΑ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ

Ο μισελληνισμός και η αυτοκρατορική αυστριακή αγριότητα απέναντι στους επαναστατημένους Ελληνες, που επιχειρούσαν να καταφύγουν σε αυστριακά εδάφη, εξηγείται από τον φόβο και την αποτροπή εξεγέρσεων των λαών, που η ίδια καταδυνάστευε.

ΤΑΚΗΣ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ

katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/h_europi_kleinei_ta_synora_stous_ellines_prosfyges-64768980/