21η Μαΐου 1864: Η Επτάνησος ενώνεται με την Ελλάδα

Το πρωί της 21ης Μαΐου του 1864, η γαλανόλευκη σημαία υψωνόταν στο φρούριο της Κέρκυρας κι ο 39χρονος τότε, Θρασύβουλος Ζαΐμης παραλάμβανε επίσημα τα Επτάνησα από τον Άγγλο αρμοστή Ερρίκο Στορξ.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ - 153 χρόνια από τότε...

21η Μαΐου 1864: Η Επτάνησος ενώνεται με την Ελλάδα

Ιστορία και μηνύματα

του ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ν. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΥ

Πρώην Καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών

Τώρα -περισσότερο από κάθε άλλη φορά- που η πατρίδα μας ταλανίζεται ανελέητα, εμπλεκόμενη στις διευρωπαϊκές συγκυρίες, τώρα που κορυφώνεται η αγωνία της ελληνικής (οικονομικής κυρίως) ανεξαρτησίας στο, επίσης και τώρα, όπως τότε, διπλωματικό τραπέζι των ιθυνουσών οικονομικά δυνάμεων της Ευρώπης, τώρα που ο έλληνας πολίτης κάθε τάξης και παράταξης σιωπά κατειλημμένος από αμηχανία, η διαδρομή του ριζοσπαστικού κινήματος στον ιόνιο χώρο, στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, για πολιτική, οικονομική και κοινωνική ανεξαρτησία και βεβαίως για την ένωση της Επτανήσου με την τότε ελεύθερη Ελλάδα, καθίσταται κατ’ εξοχήν γόνιμη και προσδιορίζουσα μηνύματα και διδαχές με διαχρονικό χαρακτήρα.

Τα κείμενα που ακολουθούν στοχεύουν να τεκμηριώσουν ιστορικά ακριβώς τις τύχες των χωρών της περιφέρειας στις εμπλεκόμενες διαδικασίες της ευρωπαϊκής -και όχι μόνον- διπλωματίας.

1. Η μετάβαση του ριζοσπαστικού κινήματος από τη διαφώτιση στην ένοπλη δράση

Προς το τέλος της δεκαετίας του 1840 είναι γεγονός ότι ο αγώνας των Επτανησίων, με πλοηγό, βεβαίως, το ριζοσπαστικό κίνημα, κορυφώνεται με τις ένοπλες εξεγέρσεις των ετών 1848-1849, που εκδηλώνονται κυρίως στον χώρο της Κεφαλονιάς και συνιστούν, οπωσδήποτε, την αρχική μετάβαση από τη διαδικασία της διαφώτισης στην ένοπλη πάλη.

Η προετοιμασία για την αποφασιστικής σημασίας αυτή καμπή του κινήματος, σύμφωνα με τη μαρτυρία του ιστοριογράφου της εποχής Παναγιώτη Χιώτη, επισημαίνεται ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά, από το 1847, με αίτια εκδήλωσης -πλην των εθνικών απελευθερωτικών- οικονομικού και κοινωνικού χαρακτήρα: Την πτώση της τιμής της μαύρης σταφίδας, του κατ’ εξοχήν δηλαδή εξαγωγικού προϊόντος του νησιού, τη σιτοδεία εκείνης της χρονιάς και την επικρατούσα στυγερή τοκογλυφία. Οι ιστορικοί της εποχής, μάλιστα, συνδυάζουν το γεγονός και με την ευρύτερα στον ελλαδικό χώρο επικρατούσα, τότε, μεγαλοϊδεατική πολιτική του Ιωάννου Κωλέττη. Μαρτυρείται ακόμη καταβαλλόμενη προσπάθεια να μυηθούν οι Επτανήσιοι σε πολιτικές οργανώσεις άλλων χωρών (Ιταλίας και Γαλλίας), αποβλέποντας στη διεθνοποίηση του επτανησιακού ζητήματος. Έγγραφα, εξάλλου, πατριωτικού περιεχομένου και πολεμοφόδια εντοπίζονται σε χωριά της Κεφαλονιάς από τις αρχές του 1848, που μαρτυρούν την προετοιμασία για την ένοπλη πάλη.

Πλην ορισμένων αψιμαχιών που επισημαίνονται συχνά τόσο στην Κεφαλονιά όσο και σε άλλες περιοχές του ιόνιου χώρου, δύο κατ’ εξοχήν οργανωμένες ένοπλες δράσεις συνιστούν τον πυρήνα του ένοπλου αγώνα: Η πρώτη στην Κεντρική Κεφαλονιά, στην περιοχή του Αργοστολίου και του Ληξουρίου, στις 14/26 Σεπτεμβρίου 1848 και η δεύτερη στη Νοτιοανατολική Κεφαλονιά, στην περιοχή της Σκάλας και του Ελειού, το 1849. Σε χιλιάδες ανέρχεται η συμμετοχή των επαναστατών και στις δύο εξεγέρσεις, με ιδιαίτερη έξαρση της ένοπλης πάλης στην περιοχή της Σκάλας, όπου οι επαναστάτες επιτέθηκαν και σε κατοικίες μεγαλοκτηματιών με συνέπειες νεκρούς και λεηλασίες. Επικεφαλής των επαναστατών επισημάνθηκαν και αναγνωρίστηκαν λαϊκά στοιχεία, που, τελικά, έγιναν αποδεκτά ως λαϊκοί ηγέτες. Μεταξύ τούτων ιδιαίτερα αναφέρονται ο ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης-Νοδάρος, που έμεινε στην ιστορία του κινήματος ως «παπα-ληστής», ο Αναστάσιος Λαμπρινάτος-Μπομποτής και ο Θεόδωρος Βλάχος, που λόγω της λαϊκής καταγωγής του ασκούσε επιρροή στη μάζα των επαναστατών.

Ωστόσο, σύμφωνα με τις ανακριτικές διαδικασίες, γνωστές προσωπικότητες και της αστικής τάξης διαδραμάτισαν γόνιμο ρόλο στο εν λόγω ένοπλο κίνημα. Κυρίως υπογραμμίζονται τα ονόματα των ριζοσπαστών Ηλία Ζερβού-Ιακωβάτου, Γεράσιμου Λιβαδά και Ιωσήφ Μομφερράτου.

Οι εξεγέρσεις, βεβαίως, αντιμετωπίστηκαν σκληρά από τις αγγλικές αρχές, με κινητοποιήσεις κυρίως των βρετανικών στρατευμάτων. Το κόστος των σκληρών μέτρων υπήρξε μεγάλο για τους επαναστάτες. Οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις, 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση του στρατοδικείου, 34 φυλακίσθηκαν και 75 επίσης μαστιγώθηκαν χωρίς να περάσουν από τακτική δίκη, με εντελώς συνοπτική διαδικασία.

Οι ελληνικές πηγές αναφέρονται σε πλέον των 40 απαγχονισμούς και σε 400 μαστιγώσεις. Ο ζακύνθιος ιστοριογράφος Π. Χιώτης, σύγχρονος των γεγονότων, διασώζει χαρακτηριστική περιγραφή του μαστιγώματος (Ιστορία, τόμος 2, σ. 173): «Ο μαστιγωθησόμενος εδένετο με λωρία επί τρίποδός τινος και, γυμνούμενος τας ωμοπλάτας, εδέρετο υπό των στρατιωτών με λωρία δερμάτινα κομπωτά, τα οποία διέσχιζον τας σάρκας του και ούτω ανεπήδον τα αίματα. Εις το θέαμα τούτο υπεχρεούντο να παρίστανται σύζυγοι, τέκνα, συγγενείς και συγχωρικοί των μαστιγουμένων, οι προεστώται και ιδιώται ξένων περιχώρων και χωρίων, όπως έμπλεοι φόβου εκ του θεάματος, διηγούμενοι, εμπνεύσωσι τον τρόμον εις τους άπαντας».

Και ο πρωτεργάτης του Ριζοσπαστισμού Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος (στα Κεφαλληνιακά, σ. 26) με μελανά χρώματα συμπληρώνει την περιγραφή των εφιαλτικών εκείνων στιγμών: «Αι χήραι και τα ορφανά τούτων [ενν. των απαγχονιζομένων] ανυπόδητα και εκτραχηλισμένα επλανώντο εις τους δρόμους και τα όρη, επελθούσης ειρήνης και τάξεως.

Οι παθόντες διενυκτέρευον εις τα σπήλαια και στελέχους δένδρων, και εζοωτροφούντο ψωμοζητούντες εις τας περιχώρους και κώμας. Νέοι ευτραφείς και ρωμαλαίοι πολίται ημιθανείς και ωχροί κατέκειντο επί του εδάφους θεραπεύοντες τας ξεσχισμένας σάρκας των από την φονικήν μάστιγα». Ο ίδιος ο Ηλίας Ζερβός εξορίσθηκε στα Κύθηρα και ο συμπρωτεργάτης του Ιωσήφ Μομφερράτος εκτοπίσθηκε στους Οθωνούς. Οι λαϊκοί ηγέτες, ο ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης-Νοδάρος και ο Θεόδωρος Βλάχος, απαγχονίστηκαν, έπειτα από σχετική δικαστική διαδικασία, στο Ληξούρι, ενώ ο Μπομποτής καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά.

2. Ο χαρακτήρας των εξεγέρσεων

Για τον χαρακτήρα αυτών των ένοπλων εξεγέρσεων, που υπήρξαν και η κορύφωση του ριζοσπαστικού κινήματος στον ιόνιο χώρο, διατυπώθηκαν από τους εκάστοτε ιστορικούς και ιστοριογράφους αλληλοσυγκρουόμενες εκτιμήσεις. Άλλοτε αποδόθηκε ο χαρακτήρας της πολιτικής και εθνικής πάλης και άλλοτε πάλιν υπερτονίσθηκε ο κοινωνικός ή ο πολιτικός - ταξικός στόχος. Ωστόσο η σύγχρονη έρευνα κατόρθωσε να καταλήξει στην ορθή τοποθέτηση του θέματος, με τη βοήθεια, βεβαίως, των άγνωστων και αδημοσίευτων πηγών.

Δεν αποκλείσθηκε, οπωσδήποτε, ο χαρακτήρας της κοινωνικής - ταξικής πάλης, την οποία αποτύπωσε, αναδύουσα από τα γεγονότα, ως πρώτος και κύριος εκφραστής, ο απλός λαός του χώρου των γεγονότων. Ο Βλάχος, ο Μπομποτής και ο παπα-Ζαπάντης-Νοδάρος έγιναν στον χώρο της μάζας εθνικά σύμβολα. Σ' ένα λαϊκό τραγούδι, που πρώτος κατέγραψε και δημοσίευσε ο γνωστός ακαδημαϊκός Διονύσιος Α. Ζακυθηνός, χαρακτηριστικά μνημονεύεται η αποδοχή του παπα-Νοδάρου και του Βλάχου από το λαϊκό στοιχείο:

Το Θοδωρή τσακώσανε και παν' να τον κρεμάσουν.

Σκαλιά-σκαλιά τον πιένουνε απάνου στο Μαρκάτο

μικροί μεγάλοι κλαίγανε που βλέπαν τέτοιο άττο!

............................................................

Στον πάγκο εκρεμάσανε το Θοδωρή το Βλάχο

κρεμάσανε και τον παπά που την ευχή του να ‘χω!

Εξάλλου, και ο ίδιος ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, ο κατ’ εξοχήν κήρυκας της εθνικής ενωτικής ιδέας, δεν αρνήθηκε την ταξική προέλευση των κινήτρων στα γεγονότα του ένοπλου αγώνα του κινήματος αναφερόμενος εμμέσως στα αίτια των παρεκτροπών που δημιουργήθηκαν κατά τον χρόνο της ένοπλης πάλης

(Τα Κεφαληνιακά, σ. 42).

Ωστόσο, ο εθνικός - πολιτικός χαρακτήρας των εν λόγω κινημάτων -πέραν των όποιων ταξικών γνωρισμάτων- συνάγεται από συγκεκριμένα και βεβαίως τεκμηριωμένα περιστατικά, που είναι τα ακόλουθα:

α) Το περιεχόμενο του όρκου των συμμετεχόντων στο επαναστατικό κίνημα: «Ορκίζομαι εις την Παναγίαν Θεοτόκον και εις τον Εσταυρωμένον Ιησού Χριστόν μου να χύσω το αίμα μου δι' αγάπην της πατρίδος μου, προσπαθώντας να διώξω τον τύραννον, διά να μείνω ελεύθερος, έως να μην μείνη ρανίδα αίμα επάνω μου, και να μην τα ομολογήσω κανενός τα μυστικά, όπου θέλει ακούσω, έξω να υποχρεώσω εις τον ίδιον όρκον επάνω εις άλλην αγίαν εικόνα εκείνον, τον οποίον θέλει μυήσω».

β) Τα καταγραφέντα από την ιστορική έρευνα συνθήματα των επαναστατών, με βάση κυρίως αρχειακές πηγές: «Ζήτω η ελευθερία και η πατρίς», «Βάλε και συ το στήθος σου για την πατρίδα».

γ) Η ασφαλής αρχειακή μαρτυρία από έγγραφο του προεστού ενός χωριού προς τον διευθυντή της αστυνομίας: «[...] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης της χρονιάς [1848] ήταν πολιτικός, δεικνύεται διά της συνδρομής των ιερέων, διά της ουδεμιάς ακολουθήσεως κλοπής, διά την σημαίαν ήτις προπορεύετο των στασιαστικών [...]».

δ) Στοιχεία από τις καταθέσεις των πρωτεργατών των εξεγέρσεων: «Εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον, αλλά να κάμωμεν επανάστασιν διά να αναχωρήσωσιν οι Ιγγλέζοι από τα νησιά και να μας αφήσουν να ενωθούμεν με την Ελλάδα». Και η κατάθεση του πρωτεργάτη ιερέα Γρηγορίου Ζαπάντη-Νοδάρου: «Ο σκοπός από το κίνημα των χωρικών ήτον να έμβωμεν εις την χώραν να κάμωμεν επανάστασιν διά να εβγάλωμεν τους Άγγλους και να παραδωθούμεν εις την Γραικίαν».

ε) Τι άλλο ακόμη από εθνικό παλμό, που άφησαν τα γεγονότα, δηλώνουν οι στίχοι λαϊκού ποιητή της εποχής: «Κι αν τον παπά κρεμάσανε - και το ληστή το Βλάχο -, εγώ εις τα τσαρούχια μου - τους Άγγλους όλους γράφω».

Οι ένοπλες λοιπόν εξεγέρσεις των ετών 1848-1849, η κορύφωση δηλαδή του ριζοσπαστικού κινήματος στην Επτάνησο, είχαν ταξικό, πολιτικό και εθνικό χαρακτήρα τόσο στην έμπνευση όσο και στην εκτέλεσή τους, σύμφωνα, βεβαίως, με τις αρχές που διακήρυξαν οι κορυφαίοι ριζοσπάστες Γ. Λειβαδάς, Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος και ο Ιωσήφ Μομφερράτος ο πρωτοπόρος πολιτικός, του οποίου η ζωή υπήρξε ένας συνεχής αγώνας για τη δημοκρατία, την κοινωνική ανεξαρτησία, την απελευθέρωση από το καθεστώς της «προστασίας» και την ένωση των νησιών με την Ελλάδα.

Το κορυφαίο αυτό γεγονός, η ένοπλη δράση του αγώνα των Επτανησίων, υπήρξε, οπωσδήποτε, μια νέα αφετηρία, ασφαλές εφαλτήριο προς τις ραγδαίες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Επτάνησο. Στο εξής, το επτανησιακό ζήτημα διεθνοποιείται και απασχολεί εντονότερα τις ιθύνουσες δυνάμεις της Ευρώπης, στοχοποιούσες πλέον τη μεθόδευση της μορφής της λύσης του...

3. Η εμπλοκή της Ένωσης στο Ανατολικό Ζήτημα και στη βρετανική διπλωματία

Η θεατρική παράσταση της Ένωσης, ως γνωστόν, τελείωσε την 21η Μαΐου 1864. Στο εξής η Επτάνησος θα ακολουθήσει τις τύχες του ελληνικού κράτους, όπως ακριβώς έχουν καθορισθεί στο διπλωματικό τραπέζι της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Η Ένωση είχε εμπλακεί ήδη μεθοδικότατα στο Ανατολικό Ζήτημα, στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα και της ανάρρησης στον ελληνικό θρόνο του αρεστού στη Μεγάλη Βρετανία μονάρχη Γεωργίου Α’, δηλαδή στην εξάρτηση ολόκληρης πλέον της Ελλάδας πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλία. Επρόκειτο, βέβαια, για διπλωματικό τέχνασμα, γνωστό στους πρωτεργάτες των επτανησιακών αγώνων.

Ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος στην «Αυτοβιογραφία» του υπογραμμίζει: «Η διοίκησις της Ελλάδος γίνεται πλέον [...] εξ Ευρώπης», ενώ ο επίγονος των ριζοσπαστών και πρόδρομος του σοσιαλισμού στην Ελλάδα Παναγιώτης Πανάς σαφέστατα σημειώνει ότι η Αγγλία «παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [...], να μεταφέρη τον Αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήνας». Πρόκειται, βεβαίως, για μια νέα πολιτική της Μ. Βρετανίας, αφού ο εκλεκτός της Γεώργιος Α’ εξουσιοδοτείται να υπηρετήσει τα οικονομικά σχέδιά της: Προσχηματική τακτική υπόγειας επιρροής, που ενισχύει παράλληλα και τη δύναμη του Γεωργίου, κατά τη διατύπωση του Γεωργίου Δερτιλή («Διεθνείς οικονομικές σχέσεις κ.λπ.», στα Ιστορικά, 1, 1983, σ. 159). Η Επτάνησος πια δεμένη στο άρμα του ελληνικού βασιλείου εντάσσεται στο εξής στη σφαίρα της βρετανικής επιρροής, πανηγυρίζοντας την Ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία.

Στο πλαίσιο ωστόσο της νέας αυτής πραγματικότητας, ο απόηχος του ριζοσπαστικού αγώνα, μεταφερόμενος στον πολιτικό στίβο από τους επιγόνους του Ριζοσπαστισμού και πρωτοπόρους του σοσιαλιστικού κινήματος, τον Παναγιώτη Πανά και κυρίως τον Ρόκκο Χοϊδά, σηματοδοτεί τις νέες πολιτικές τομές στον ελλαδικό χώρο.

Οι βασικές αρχές του Ριζοσπαστισμού

του ΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. ΑΛΙΣΑΝΔΡΑΤΟΥ

Φιλολόγου-Νεοελληνιστή

(Από το βιβλίο του «Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός», 2006, σ. 36, 41)

Το κίνημα του ριζοσπαστισμού ήταν αστικό-δημοκρατικό. Τις ρίζες του τις είχε στα δημοκρατικά συνθήματα των γαλλικών επαναστάσεων του 1789 και 1848 και στο ιταλικό απελευθερωτικό κίνημα του 19ου αιώνα (καρμποναρισμός, ριζορτζιμέντο). Γι’ αυτό είχε και διπλό προσανατολισμό: εθνικό και δημοκρατικό. Με το πρώτο αίτημα απαιτούσε την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα σύμφωνα με την αρχή των εθνοτήτων, και με το δεύτερο απέβλεπε σε δημοκρατικές εξελίξεις μετά την ένωση σύμφωνα με την ιδεολογία των δύο γαλλικών επαναστάσεων.

[...] Το κίνημα του ριζοσπαστισμού, εθνικό και δημοκρατικό στο περιεχόμενό του, έδωσε το πρώτο και το μόνο κόμμα αρχών στην Ελλάδα, σε περίοδο που τα άλλα κόμματα στην Επτάνησο και στην Ελλάδα ήταν ή ξενοκίνητα ή προσωπικά ή συμφεροντολογικά και οπωσδήποτε ασταθή. Και αν χρησιμοποιήσουμε τη σημερινή πολιτική ορολογία για τα ηγετικά στελέχη του, θα ονομάσουμε τον Ζερβό «κέντρο» και το Μομφερράτο με το Δαυή και τον Πανά «αριστερά», τη θέση της δεξιάς θα την πάρει αργότερα ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος, ο οποίος και θ’ απαρνηθή τον δημοκρατικό του χαρακτήρα [...] και θα περιοριστή στον ενωτισμό.

Ο αντίκτυπος των ευρωπαϊκών επαναστάσεων στα γεγονότα της Επτανήσου

της ΜΙΡΑΝΤΑΣ ΠΑΞΙΜΑΔΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ

Ομότιμης καθηγήτριας του Παντείου Πανεπιστημίου

(Από το βιβλίο της «Οι εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849», 1980, σσ. 65-66)

Η οικονομική ανάπτυξη, σε συνδυασμό με τη βαθμιαία μεταρρύθμιση, που συντελείται στην Ευρώπη κατά τη δεκαετία του 1840, δεν ικανοποιούσε τους υποτελείς λαούς. Οι ευρωπαίοι ριζοσπάστες έβλεπαν στις επαναστάσεις του 1848 το προοίμιο μιας ουσιαστικής κοινωνικής αλλαγής, ενός καινούργιου κόσμου.

Στην Κεφαλληνία, όπου το οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο απείχε πολύ από το ικανοποιητικό και το εθνικό αίσθημα είχε πάρει τις διαστάσεις λαϊκού κινήματος, οι πρώτες ειδήσεις για τις επαναστάσεις των ιταλικών κρατιδίων, τον Ιανουάριο του 1848, και προ πάντων για τη φεβρουαριανή επανάσταση του Παρισιού, ενεθάρρυναν αποφασιστικά τους Κεφαλλήνες πατριώτες που τις χαιρέτισαν μ' ενθουσιασμό. Οι πνευματικοί ηγέτες του επτανησιακού ριζοσπαστισμού Γεράσιμος Λιβαδάς, Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος, Ιωσήφ Μομφερράτος και το πλήθος των νέων επιστημόνων και διανοουμένων της Κεφαλληνίας, που ασπαζόταν το ενωτικό κήρυγμα, έκριναν ανάλογα με τους ευρωπαίους ιδεαλιστές, ότι ο πανευρωπαϊκός σάλος που κλόνισε το καθεστώς του 1815, αποτελούσε το προανάκρουσμα μιας βέβαιης πολιτικής αλλαγής στην Ευρώπη, που θα επηρέαζε και τις τύχες της Επτανήσου. Οι υποσχέσεις της δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας, από τις πρώτες ημέρες της εγκαθιδρύσεώς της, για την «αδελφική υποστήριξη των λαών», και η διακήρυξη του Λαμαρτίνου, αν και διφορούμενη, ότι η Γαλλική Δημοκρατία δεν αναγνώριζε τη νομιμότητα των συνθηκών του 1815, ανεπτέρωσαν τις ελπίδες των Κεφαλλήνων Ριζοσπαστών.

Για τον περιορισμό της ελευθεροτυπίας από την Αγγλική Προστασία στο Σύνταγμα του 1817

Τι έγραφε ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, πρωτεργάτης των Ριζοσπαστών, στο άρθρο του «Η επί της αγγλικής προστασίας Επτανήσιος Πολιτεία και τα κόμματα»

«Η ελευθεροτυπία απαγορεύεται. Μία μόνη τυπογραφία επιτρέπεται εις την Κέρκυρα δια τας χρήσεις της κυβερνήσεως». Αύτη ήτο η περί του τύπου διάταξις του Συντάγματος.

Η περί τα δημόσια άγνοια και η περί τας καταχρήσεις αφωνία δύνανται να παρατείνωσι την ζωήν των δεσποτικών και τυραννικών κυβερνήσεων. Εν όμως από τα συντελεστικώτερα μέσα, το οποίον εις τας αληθώς ελευθέρας πολιτείας διαφωτίζει και λαόν και κυβέρνησιν, χαλινώνει το αυθαίρετον και κωλύει τας ορμάς του, μορφώνει την κοινήν γνώμην και διατηρεί την ενότητα του δημοσίου πνεύματος, τελειοποιεί την γλώσσαν και συντείνει εις την ταχυτέραν επίτευξιν του υψηλού προορισμού των κοινωνιών είναι η ελευθερία του λόγου και του τύπου. Αύτη είναι, ως ήτο το άσβεστον πυρ των αρχαίων, η αείφωνος του νεωτέρου κόσμου λαμπάς, εκ της οποίας όλοι φωτίζονται και θερμαίνονται. Αλλ’ εις την προστατευόμενην Επτάνησον, όπου ούτε φως ούτε θερμότης ήσαν αναγκαία, η λαμπάς αύτη εσβέσθη και συνετρίβη υπό του Συντάγματος.

Από τον ύμνο των Ριζοσπαστών

(οι δύο πρώτες στροφές)

Στίχοι Γερασίμου Μαυρογιάννη

Μουσική Νικολάου Τζανή Μεταξά

Κι αν δεν κόπτη το σπαθί μου,

κι η αιχμή του αν δεν τρυπάη,

η ψυχή δεν λησμονάει

πως επλάσθη Ελληνική.

Των εχθρών μισώ τα δώρα

δεν τα θέλω, ας τα κρατήσουν

τους μισώ κι ας με μισήσουν

προτιμώ τη φυλακή.